Polski Ład wprowadził całkowicie nowe regulacje, które precyzują podatkowe skutki nielegalnego zatrudniania pracowników. Nie ulega wątpliwości, że z perspektywy pracodawcy przepisy te mają charakter sankcyjny, jednakże należy pamiętać, że celem wprowadzenia przepisu było wyeliminowanie szarej strefy.
Podatkowe skutki nielegalnego zatrudniania pracowników dla pracodawców
Wskażmy, że w poprzednim stanie prawnym pracodawca, który zatrudnia nielegalnie pracowników stanowi nieuczciwą konkurencję w stosunku do firm, które legalnie zatrudniają pracowników oraz ujawniają rzeczywiste wynagrodzenia.
W uzasadnieniu do projektu ustawy Polski Ład podano, że brzmienie dotychczasowych przepisów oznaczało, że ustalenie zatrudnienia „na czarno” albo ujawnienie wypłat części wynagrodzenia „pod stołem” nie zwalniało osoby fizycznej zatrudnianej w ten sposób z obowiązku rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych.
Podobnie w przypadku zapłaty przez płatnika – pracodawcę zaległych składek na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne, pracodawca miał prawo domagać się od osoby fizycznej równowartości wpłaconej składki, którą zgodnie z odrębnymi przepisami finansuje pracownik.
W świetle tak skonstruowanych przepisów pracownik nie był skłonny do dochodzenia swoich praw z tytułu nieprawidłowości w sposobie zatrudnienia, gdyż po jego stronie również wystąpi konieczność uregulowania zaległości.
W celu przeciwdziałania takim okolicznościom wprowadzono kilka nowych rozwiązań podatkowych i nie tylko.
Analizując treść ustawy o PIT w zakresie nowych przepisów, w pierwszej kolejności wskażmy na art. 14 ust. 2 pkt 20 ustawy o PIT, który podaje, że przychodem z pozarolniczej działalności gospodarczej jest wartość pracy osoby zatrudnionej nielegalnie ustalona za każdy miesiąc, w którym zostało stwierdzone nielegalne zatrudnienie, w wysokości równowartości minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym miesiącu na podstawie przepisów ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.
W 2022 roku kwota minimalnego wynagrodzenia wynosi 3010 zł. Przychód z tego tytułu powstaje na dzień stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia.
Ponadto przychodem z działalności gospodarczej będą również przychody z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz przychody ze stosunku pracy w części, w jakiej pracodawca nie ujawnił ich właściwym organom państwowym (art. 14 ust. 2 pkt 21 ustawy o PIT).
- zatrudnienie przez pracodawcę osoby bez potwierdzenia na piśmie w wymaganym terminie rodzaju zawartej umowy i jej warunków;
- niezgłoszenie osoby zatrudnionej lub wykonującej inną pracę zarobkową do ubezpieczenia społecznego;
- podjęcie przez bezrobotnego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy.
Powyższa definicja ma zastosowanie również na gruncie podatku PIT.
Trzeba także podkreślić, że zgodnie z art. 14 ust. 2j ustawy o PIT przychód, o którym mowa powyżej ustala się także w przypadku gdy wynagrodzenie z tytułu nielegalnego zatrudnienia zostało faktycznie wypłacone osobie nielegalnie zatrudnionej.
To bardzo ważna regulacja, ponieważ pracodawca zostanie obciążony obowiązkiem rozpoznania przychodu podatkowego, o którym mowa w art. 14 ust. 2 pkt 20 ustawy o PIT, nawet jeżeli dokona wypłaty wynagrodzenia. Przypomnijmy, że istotą powyższych przepisów jest ograniczenie nielegalnego zatrudnienia pracowników oraz ograniczenie ukrywania przed właściwymi organami części wynagrodzenia ze stosunku pracy.
Kolejna sankcja związana jest ze składkami na ubezpieczenie społeczne. Jak bowiem podaje art. 16 ust. 1e ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w przypadku stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia lub zaniżenia podstawy wymiaru składek pracowników, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe od wynagrodzenia z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz od części nieujawnionego wynagrodzenia nie obciążają ubezpieczonego i opłacane są w całości z własnych środków przez płatnika składek – czyli przez pracodawcę.
Na koniec wspomnijmy o kosztach podatkowych. Zasadniczo bowiem wydatek na wypłatę wynagrodzenia będzie stanowił dla pracodawcy koszt uzyskania przychodów.
Powyższe nie będzie miało zastosowania do wynagrodzenia wypłaconego nielegalnie zatrudnionemu pracownikowi.
Jak podaje art. 23 ust. 1 pkt 55c ustawy o PIT, nie uważa się za koszt uzyskania przychodów wypłaconych, dokonanych lub postawionych do dyspozycji wypłat, świadczeń i innych należności z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz wypłaconego pracownikowi wynagrodzenia w części, w jakiej pracodawca nie ujawnił ich właściwym organom państwowym.
Ponadto nie uważa się za koszt uzyskania przychodów opłaconych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składek, o których mowa w art. 16 ust. 1e ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 23 ust. 1 pkt 55d ustawy o PIT).
- przypisanie dodatkowego przychodu w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę za każdy miesiąc nielegalnego zatrudnienia niezależnie od tego, czy faktycznie i w jakiej wysokości wypłacał wynagrodzenie;
- zobowiązanie do zapłaty w całości składek na ubezpieczenia społeczne i składki zdrowotnej od wynagrodzeń nielegalnie zatrudnionego pracownika;
- zarówno wypłacone wynagrodzenia, jak i składki nie będą mogły zostać zaliczone przez pracodawców do kosztów uzyskania przychodu.
Przychód z nielegalnego zatrudnienia z perspektywy pracownika
Zgodnie z założeniem ustawodawcy konsekwencje nielegalnego zatrudniania obciążać będą wyłącznie pracodawcę, a nie pracownika. Z tego też względu wprowadzono do ustawy o PIT art. 21 ust. 1 pkt 151.
Przepis ten stanowi, że wolne od podatku są przychody pracownika z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz przychody pracownika w części, w jakiej pracodawca nie ujawnił ich właściwym organom państwowym.
W konsekwencji pracownik nielegalnie zatrudniony oraz pracownik, który otrzymuje część wynagrodzenia „pod stołem”, nie będzie ponosił obciążeń podatkowych wynikających z tych okoliczności.
Nowe regulacje zostały tak skonstruowane, aby konsekwencje podatkowe ponosił wyłącznie pracodawca, a nie pracownik.
Przedstawione regulacje weszły w życie 1 stycznia 2022 roku. Nowe przepisy mają za zadanie zdjąć negatywne skutki nielegalnego zatrudnienia z pracownika i przenieść odpowiedzialność na nieuczciwego pracodawcę. Taki pracodawca będzie musiał liczyć się z dodatkowym przychodem podatkowym oraz brakiem możliwości rozpoznania kosztu podatkowego.
