Przyjęty przez pracodawcę system wynagradzania pracowników, w zależności od tego, czy przewidziano w nim stałe, czy też zmienne (w szczególności akordowe) składniki wynagrodzenia, wpływa na sposób ustalania niektórych świadczeń. W poniższym artykule wyjaśniamy jak przejście z wynagrodzenia stałego na wynagrodzenie akordowe wypływa na podstawę świadczenia chorobowego.
Na czym polega wynagrodzenie akordowe?
Z systemem akordowego wynagradzania za pracę mamy do czynienia wtedy, gdy wysokość wynagrodzenia jest uzależniona od ilości wykonanej pracy albo stopnia wykonania normy pracy.
Spotykany jest pogląd, że akordowy system wynagrodzenia pracowników nie może istnieć bez wprowadzenia norm pracy (patrz wyrok Sądu Najwyższego z 21 września 2001 roku, I PKN 626/00). Kwestię norm pracy uregulowano w art. 83 Kodeksu pracy, który stanowi, że jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy, pracodawca może stosować normy pracy stanowiące miernik nakładu pracy, jej wydajności i jakości. Normy te ustala się z uwzględnieniem osiągniętego poziomu techniki i organizacji pracy. Mogą być zmieniane w miarę wdrażania technicznych i organizacyjnych usprawnień zapewniających wzrost wydajności pracy. Przekraczanie norm pracy nie stanowi podstawy do ich zmiany, jeżeli jest ono wynikiem zwiększonego osobistego wkładu pracy pracownika lub jego sprawności zawodowej. O zmianie normy pracy pracownicy powinni być zawiadomieni co najmniej na 2 tygodnie przed wprowadzeniem nowej normy.
Niektórzy komentatorzy uważają, że twierdzenie jakoby system akordowy nie był prawidłowy i nie mógł istnieć bez ustalenia norm pracy, jest zbyt kategoryczne. Dopuszczają oni możliwość zgodnego z prawem funkcjonowania wspomnianego systemu, z ustaloną stawką akordu, lecz bez określenia konkretnej normy pracy (bez wskazania, jaką liczbę czynności pracownik ma w danym czasie wykonać). Nie rozstrzygając tej różnicy zdań, należy stwierdzić, że system wynagrodzenia akordowego wyraźnie uzależnia wynagrodzenie pracownika od jego wydajności.
Przykład 1.
Strony ustaliły w umowie o pracę, że pracownik będzie otrzymywać wynagrodzenie akordowe obliczane według stawki 50 zł za wykonanie 10 sztuk określonego podzespołu do urządzenia, którego produkcja jest przedmiotem działania firmy pracodawcy. W danym miesiącu pracownik wykonał 127 sztuk podzespołu. W związku z tym wynagrodzenie pracownika za ten miesiąc wynosi 6350 zł, zgodnie z obliczeniem:
50 zł × 127 = 6350 zł.
Podstawa świadczenia chorobowego
Zasady ustalania podstawy wynagrodzenia chorobowego i zasiłku chorobowego – dalej: świadczeń chorobowych – są takie same; określono je w art. 36–46 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – dalej: ustawa zasiłkowa.
Podstawę świadczenia chorobowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem okresu wspomnianych 12 miesięcy, podstawę wymiaru świadczenia chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia. Podstawę wymiaru świadczenia chorobowego za jeden dzień niezdolności do pracy stanowi 1/30 część wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru świadczenia chorobowego. Podstawę wymiaru świadczenia chorobowego ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia uzyskanego u płatnika składek w okresie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, w którego trakcie powstała niezdolność do pracy (art. 36 ustawy zasiłkowej).
Uzupełnianie wynagrodzenia, gdy pracownik zachorował w pierwszym miesiącu zatrudnienia
Jak stanowi art. 37 ust. 1 ustawy zasiłkowej, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego (a więc również wynagrodzenia chorobowego) stanowi wynagrodzenie, które ubezpieczony będący pracownikiem osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy. W takim przypadku podstawę wymiaru świadczenia chorobowego stanowi:
- wynagrodzenie miesięczne określone w umowie o pracę lub w innym akcie, na podstawie którego powstał stosunek pracy, jeżeli wynagrodzenie przysługuje w stałej miesięcznej wysokości;
- wynagrodzenie miesięczne obliczone przez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego za przepracowane dni robocze przez liczbę dni przepracowanych i pomnożenie przez liczbę dni, które ubezpieczony będący pracownikiem był obowiązany przepracować w tym miesiącu, jeżeli przepracował choćby 1 dzień;
- kwota zmiennych składników wynagrodzenia w przeciętnej miesięcznej wysokości, wypłacona za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, pracownikom zatrudnionym na takim samym lub podobnym stanowisku pracy u pracodawcy, u którego przysługuje świadczenie chorobowe, jeżeli ubezpieczony będący pracownikiem nie osiągnął żadnego wynagrodzenia (art. 37 ust. 2 ustawy zasiłkowej).
Jak widać, przyjęto dwa odrębne sposoby uzupełniania wynagrodzenia dla potrzeb obliczenia podstawy świadczenia chorobowego – w odniesieniu do pracowników otrzymujących wynagrodzenie w stałej miesięcznej wysokości oraz pracowników otrzymujących wynagrodzenie zmienne, np. akordowe.
Przykład 2.
Pracownik został zatrudniony 1 września 2024 roku. W umowie o pracę ustalono wynagrodzenie za pracę w stałej miesięcznej wysokości, w kwocie 7000 zł. 10, 11 i 12 września 2024 roku (3 dni) pracownik był niezdolny do pracy z powodu choroby – niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego. W tym przypadku podstawę wymiaru świadczenia chorobowego stanowi wynagrodzenie miesięczne określone w umowie o pracę. Świadczenie chorobowe (80% podstawy) wynosi 483,22 zł, zgodnie z obliczeniem:
7000 zł - 7000 zł × 13,71% = 6040,30 zł;
6040,30 zł × 1/30 = 201,34 zł;
201,34 × 3 × 80% = 483,22 zł.
Przykład 3.
Pracownik jest wynagradzany akordowo według stawki 20 zł za wykonanie 4 naczyń ceramicznych. W październiku 2024 roku – miesiącu, w którym nawiązano stosunek pracy – przez 8 dni korzystał ze zwolnienia chorobowego. Pozostałą część miesiąca (15 dni roboczych) przepracował, wykonując w tym czasie 340 naczyń ceramicznych, za co przysługiwało mu wynagrodzenie w kwocie 6800 zł, jak wynika z następującego obliczenia:
20 zł × 340 = 6800 zł.
W analizowanym przypadku podstawę wymiaru świadczenia chorobowego ustalamy, dzieląc wynagrodzenie osiągnięte za przepracowane dni robocze przez liczbę dni przepracowanych i mnożąc przez liczbę dni, które pracownik był obowiązany przepracować w październiku 2024 roku (czyli przez 23 dni):
6800 zł - 6800 zł × 13,71% = 5867,72 zł;
5867,72 zł / 15 dni = 391,18 zł;
391,18 zł × 23 dni = 8997,14 zł.
Podstawa wymiaru świadczenia chorobowego wynosi 8997,14 zł. Zatem podstawa wymiaru świadczenia chorobowego za 1 dzień to 299,14 zł:
8997,14 zł × 1/30 = 299,90 zł.
Świadczenie chorobowe obliczamy następująco (zakładamy, że w omawianym przypadku należy zastosować stawkę tego świadczenia w wysokości 80%):
299,90 zł × 8 dni × 80% = 1919,36 zł.
Przykład 4.
Strony zawarły umowę o pracę 1 lipca 2024 roku, ustalając w niej wynagrodzenie akordowe. Za lipiec pracownik nie osiągnął żadnego wynagrodzenia, gdyż w pierwszym dniu zatrudnienia zachorował i choroba ta trwała przez cały miesiąc (31 dni). Pracodawca ustalił, że kwota wynagrodzenia akordowego w przeciętnej miesięcznej wysokości wypłacona za lipiec 2024 roku pracownikom zatrudnionym na takim samym stanowisku pracy co wspomniany pracownik wyniosła 5900 zł, co po odliczeniu 13,71% daje kwotę 5091,11 zł. Obliczenie świadczenia chorobowego przedstawia się następująco:
5091,11 zł × 1/30 = 169,70 zł;
169,70 zł × 31 dni = 5260,70 zł.
Uzupełnianie wynagrodzenia za miesiące okresu, z którego oblicza się podstawę świadczenia chorobowego
Omówione zasady uzupełniania wynagrodzenia (art. 37 ust. 2 ustawy zasiłkowej) stosuje się również odpowiednio w odniesieniu do tych miesięcy z okresu, z którego oblicza się podstawę świadczenia chorobowego, w których pracownik przepracował co najmniej połowę obowiązującego go czasu pracy. Wynagrodzenie za miesiące, w których pracownik przepracował mniej niż połowę obowiązującego go czasu pracy, wyłącza się, chyba że w okresie, z którego oblicza się podstawę świadczenia chorobowego, pracownik w każdym miesiącu z przyczyn usprawiedliwionych wykonywał pracę przez mniej niż połowę obowiązującego go czasu pracy – wtedy przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia chorobowego przyjmuje się wynagrodzenie za wszystkie miesiące po uzupełnieniu według zasad określonych w art. 37 ust. 2 ustawy zasiłkowej.
Przykład 5.
Z 12 miesięcy poprzedzających czerwiec 2024 roku będący miesiącem zachorowania pracownik przepracował niecały styczeń 2024 roku – z 21 dni roboczych przepracował 14 (czyli więcej niż połowę). W związku z tym, jeśli pracownik ten ma ustalone stałe wynagrodzenie miesięczne, przy obliczaniu podstawy świadczenia chorobowego należy przyjąć jako wynagrodzenie za styczeń 2024 roku kwotę stałego wynagrodzenia miesięcznego. Jeżeli natomiast pracownik otrzymuje wynagrodzenie zmienne (akordowe), należy jako wynagrodzenie za styczeń 2024 roku przyjąć wynagrodzenie miesięczne obliczone przez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego za przepracowane dni robocze przez liczbę dni przepracowanych i pomnożenie przez liczbę dni, które pracownik był obowiązany przepracować w styczniu 2024 roku.
Jak wynika z powyższego, w zależności od tego, czy pracownik otrzymuje wynagrodzenie w stałej stawce miesięcznej, czy wynagrodzenie zmienne (akordowe), inaczej uzupełnia się wynagrodzenie przyjmowane do obliczenia podstawy świadczenia chorobowego. Należy mieć to na uwadze również w razie przechodzenia, w trakcie zatrudnienia, z wynagrodzenia stałego na zmienne (akordowe) lub odwrotnie.
