Aktualnie obowiązujące przepisy podatkowe wskazują na konsekwencje po stronie pracodawcy z tytułu nielegalnego zatrudniania pracownika. Skutki w tym zakresie powstaną zarówno po stronie przychodów, jak i kosztów podatkowych. Przedstawiamy, czy pracodawca jest zobowiązany wykazać przychód z nielegalnego zatrudnienia pracownika oraz czy po stronie pracownika powstaje przychód!
Czy należy wykazać przychód z nielegalnego zatrudnienia pracownika?
Zgodnie z obowiązującym od 1 stycznia 2022 rokiem art. 14 ust. 2 pkt 20 ustawy o PIT za przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej uważa się wartość pracy osoby zatrudnionej nielegalnie ustaloną za każdy miesiąc, w którym zostało stwierdzone nielegalne zatrudnienie, w wysokości równowartości minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym miesiącu na podstawie przepisów ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.
Przychód powstaje na dzień stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia.
Definicja nielegalnego zatrudnienia zawarta jest w art. 2 ust. 1 pkt 13 lit. a ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, gdzie czytamy, że nielegalne zatrudnienie oznacza zatrudnienie przez pracodawcę osoby bez potwierdzenia na piśmie w wymaganym terminie rodzaju zawartej umowy i jej warunków.
Wskażmy również, że minimalne wynagrodzenie w 2023 roku wynosi:
- 3 490 zł za pierwsze półrocze,
- 3 600 zł za drugie półrocze.
Przykład 1.
Pracodawca zatrudniał nielegalnie pracownika przez 6 miesięcy w 2023 roku (od stycznia do czerwca). W konsekwencji na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 20 ustawy o PIT pracodawca powinien rozpoznać przychód podatkowy w wysokości 6 × 3 490 zł = 20 940 zł.
Dodatkowo należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 14 ust. 2j ustawy o PIT przychód, o którym mowa w ust. 2 pkt 20, ustala się także w przypadku, gdy wynagrodzenie z tytułu nielegalnego zatrudnienia zostało faktycznie wypłacone osobie nielegalnie zatrudnionej.
Przepis ten oznacza, że przychód po stronie pracodawcy powstaje niezależnie, czy pracownik otrzymuje wynagrodzenie, czy też nie. Okoliczność, że pracodawca wypłaca należności, nie zwalnia go w żaden sposób od konieczności rozpoznania przychodu z działalności gospodarczej.
Koszty uzyskania przychodów w przypadku nielegalnego zatrudniania pracowników
W dalszej kolejności należy sięgnąć do regulacji stanowiących o kosztach uzyskania przychodów.
Otóż w myśl art. 22 ust. 6ba ustawy o PIT kosztem uzyskania przychodów są należności z tytułów stosunku pracy oraz zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego wypłacane przez zakład pracy.
Należności te stanowią koszty uzyskania przychodów w miesiącu, za który są należne, pod warunkiem, że zostały wypłacone lub postawione do dyspozycji w terminie wynikającym z przepisów prawa pracy, umowy lub innego stosunku prawnego łączącego strony. W przypadku uchybienia temu terminowi do należności stosuje się art. 23 ust. 1 pkt 55.
Zgodnie z przywołanym art. 23 ust. 1 pkt 55 ustawy o PIT nie uważa się za koszt uzyskania przychodów niewypłaconych, niedokonanych lub niepostawionych do dyspozycji wypłat, świadczeń oraz innych należności z tytułu stosunku pracy.
Suma powyższych przepisów oznacza, że kosztem uzyskania przychodów jest wypłacone wynagrodzenie z tytułu stosunku pracy.
Natomiast w kontekście nielegalnego zatrudnienia warto zwrócić uwagę na treść art. 23 ust. 1 pkt 55c ustawy o PIT, który podaje, że nie uważa się za koszt podatkowy wypłaconych, dokonanych lub postawionych do dyspozycji wypłat, świadczeń oraz innych należności z tytułu nielegalnego zatrudnienia w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 13 lit. a ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także wypłaconego pracownikowi wynagrodzenia w części, w jakiej pracodawca nie ujawnił ich właściwym organom państwowym.
Ponadto zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 55d ustawy o PIT nie uważa się za koszt podatkowy opłaconych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składek, o których mowa w art. 16 ust. 1e ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych;
W myśl powyższego art. 16 ust. 1e ustawy w przypadku stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 13 lit. a ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy lub zaniżenia podstawy wymiaru składek pracowników, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe od wynagrodzenia z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz od części nieujawnionego wynagrodzenia nie obciążają ubezpieczonego i opłacane są w całości z własnych środków przez płatnika składek.
To oznacza, że kosztem podatkowym dla pracodawcy w przypadku nielegalnego zatrudnienia nie jest ani wartość wypłaconego wynagrodzenia, ani składki społeczne, które w całości obciążają pracodawcę.
Natomiast odnośnie do składek na ubezpieczenie zdrowotne warto wskazać na treść art. 86 ust. 1 pkt 15a ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, który podaje, że w takim przypadku składka na ubezpieczenie zdrowotne należna od wynagrodzenia nielegalnie zatrudnionego pracownika oraz wynagrodzenia wypłacanego pod stołem będzie w całości finansowana przez pracodawcę.
Przychód pracownika z tytułu nielegalnego zatrudnienia
Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o PIT przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
W konsekwencji otrzymany od pracodawcy przychód – nawet w przypadku nielegalnego zatrudnienia – generuje przychód podatkowy dla pracownika.
Jednakże trzeba zwrócić uwagę na treść art. 21 ust. 1 pkt 151 ustawy o PIT, który podaje, że wolne od podatku są przychody pracownika z tytułu nielegalnego zatrudnienia w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 13 lit. a o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz przychody pracownika w części, w jakiej pracodawca nie ujawnił ich właściwym organom państwowym.
W rezultacie nielegalne zatrudnienie jest neutralne podatkowo dla pracownika. Otrzymany w ten sposób przychód nie generuje dla niego obowiązku podatkowego. Konsekwencje podatkowe pojawiają się wyłącznie po stronie pracodawcy.
W tym miejscu należy także wspomnieć o art. 14 ust. 2 pkt 21 ustawy o PIT. Regulacja ta stanowi, że przychodem z działalności gospodarczej jest wartość przychodu pracownika, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 151 ustawy.
Przykład 2.
Pracownik przez 6 miesięcy otrzymywał wynagrodzenie „pod stołem”. Takie wynagrodzenie jest zwolnione od podatku po stronie pracownika. Natomiast dla pracodawcy wartość wypłaconego pod stołem wynagrodzenia jest przychodem podatkowym.
Reasumując powyższe, należy zatem wskazać, że nielegalne zatrudnienie pracownika generuje określone konsekwencje podatkowe po stronie pracodawcy. Taki pracodawca musi liczyć się z koniecznością rozpoznania przychodu podatkowego w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej.
