W naszym artykule przeanalizujemy przypadek adwokata, który uzyskuje wynagrodzenie z tytułu udzielenia pomocy prawnej z urzędu. Zastanowimy się, do jakiego źródła przychodu należy zakwalifikować tego rodzaju przychód podatkowy na gruncie podatku PIT. Sprawdzamy, jak powinno przebiegać rozliczenie świadczenia pomocy prawnej z urzędu na gruncie podatku dochodowego!
Do jakich źródeł przychodu można zaliczyć świadczenie pomocy prawnej z urzędu?
Adwokat może wykonywać swoje czynności zawodowe w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej. W takim przypadku uzyskiwane wynagrodzenie kwalifikowane jest do pozarolniczej działalności gospodarczej, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy PIT.
Należy przy tym podkreślić, że ustawa PIT przewiduje również inne źródło przychodu, jakim jest działalność wykonywana osobiście, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy PIT.
Zgodnie z art. 13 pkt 6 ustawy PIT za przychody z działalności wykonywanej osobiście uważa się przychody osób, którym organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności, a zwłaszcza przychody biegłych w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym oraz płatników, z zastrzeżeniem art. 14 ust. 2 pkt 10, i inkasentów należności publicznoprawnych, a także przychody z tytułu udziału w komisjach powoływanych przez organy władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, z wyjątkiem przychodów, o których mowa w pkt 9.
Rozliczenie świadczenia pomocy prawnej z urzędu
W świetle powyższego należy zastanowić się, w jaki sposób należy interpretować sytuację, w której adwokat uzyskujący wynagrodzenie z tytułu świadczenia pomocy prawnej z urzędu powinien rozliczyć tego rodzaju przychód, gdy prowadzi działalność gospodarczą.
Umocowanie do świadczenia pomocy prawnej z urzędu obliguje pełnomocnika do podejmowania stosownych czynności procesowych na rzecz strony (oskarżonego), dla której został ustanowiony pełnomocnikiem (obrońcą) z urzędu, i jednocześnie stanowi zobowiązanie Skarbu Państwa do wypłaty ustanowionemu w tym trybie pełnomocnikowi wynagrodzenia nieopłaconej pomocy prawnej.
W opisanym przypadku należy wskazać na treść wyroku NSA z 21 października 2013 roku (II FPS 1/13), gdzie sąd wskazał, że wynagrodzenie z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu, zależnie od formy prawnej, w jakiej wykonuje on swój zawód, należy kwalifikować do źródła przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej w przypadku, gdy pomoc prawną z urzędu pełnomocnik wykonuje, prowadząc działalność zawodową w formie działalności gospodarczej, a gdy czyni to w ramach innych form wykonywania swojego zawodu – wynagrodzenie to należy kwalifikować do źródła przychodów z działalności wykonywanej osobiście, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2 tej ustawy.
Na podstawie powyższego należy także wskazać na treść interpretacji ogólnej z 21 listopada 2013 roku (nr DD3/033/181/CRS/13/RD-90955/13), w której MF stwierdził, że kwalifikacja do źródła przychodów w podatku dochodowym od osób fizycznych wynagrodzenia z tytułu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu, jest zależna od formy prawnej wykonywania przez niego zawodu adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego czy rzecznika patentowego.
Jeżeli zatem adwokat działalność zawodową wykonuje w formie organizacyjnej, w ramach której osiąga dochody kwalifikowane do źródła przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy PIT, wówczas wynagrodzenie z tytułu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu należy zaliczyć do przychodów z tego źródła.
W rezultacie należy stwierdzić, że jeżeli adwokat działalność zawodową wykonuje w formie organizacyjnej, w której ramach osiąga dochody kwalifikowane do źródła przychodów – pozarolnicza działalność gospodarcza (art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy), to wynagrodzenie z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu stanowi przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej.
Wspomniany art. 13 pkt 6 ustawy PIT stanowi bowiem o zleceniu określonych czynności przez sąd. Tymczasem w przypadku ustanowienia pełnomocnika z urzędu nie można mówić ani o zleceniu określonych czynności w rozumieniu prawa cywilnego, ani też w rozumieniu językowym jako nakaz czy polecenie.
Na skutek ustanowienia pełnomocnika z urzędu nie jest tworzony żaden stosunek zobowiązaniowy pomiędzy sądem a adwokatem. Adwokat nie ponosi żadnej odpowiedzialności wobec sądu za swoje działania. Zobligowany jest do działania w interesie osoby, którą broni i której interesy reprezentuje.
W konsekwencji wadliwy jest pogląd, że wynagrodzenie radcy prawnego, niezależnie od formy prawnej, w jakiej wykonuje swój zawód, należy kwalifikować do źródła przychodów z działalności wykonywanej osobiście, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy PIT.
Takie stanowisko zaprezentował WSA w Poznaniu w wyroku z 19 grudnia 2013 roku (nr I SA/Po 1122/13).
Rozliczenie świadczenia pomocy prawnej z urzędu a obowiązki płatnika
Jeżeli przyjmiemy, że przychody z tytułu świadczenia pomocy prawnej z urzędu należy zaliczyć do przychodu z tytułu prowadzonej przez adwokata działalności gospodarczej, to na sądzie nie ciążą obowiązki związane ze statusem płatnika.
Zgodnie z art. 41 ust. 1 ustawy PIT osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne i ich jednostki organizacyjne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które dokonują świadczeń z tytułu działalności, o której mowa w art. 13 pkt 2 i 4–9 oraz art. 18, są obowiązane jako płatnicy pobierać zaliczki na podatek dochodowy.
W konsekwencji skoro podatnik uzyskuje przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej, to po stronie sądu nie powstaje obowiązek obliczania, pobierania i wpłacania zaliczek na podatek.
Zaliczki na podatek opłaca samodzielnie adwokat w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej.
W świetle powyższego wskazać należy, że ugruntowane jest stanowisko, zgodnie z którym podatnik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą wynagrodzenie z tytułu świadczenia pomocy prawnej z urzędu zalicza do działalności gospodarczej, a nie do przychodów z działalności wykonywanej osobiście.
