Pracownik ma prawo do urlopu rodzicielskiego w celu kontynuowania płatnej opieki nad dzieckiem co do zasady w pierwszym roku życia dziecka. Chociaż prawo to przysługuje obojgu rodzicom, korzystają z niego głównie matki. Obecnie obowiązujące przepisy Kodeksu pracy dotyczące udzielania urlopu rodzicielskiego zawierają zachętę do korzystania z niego w części przez każde z rodziców – tylko w ten sposób możliwe jest udzielenie urlopu w pełnym kodeksowym wymiarze. Ile wynosi urlop rodzicielski ojca dziecka? Odpowiadamy w poniższym artykule.
Zmiana przepisów o urlopie rodzicielskim
Nowelizacja Kodeksu pracy (kp) obowiązująca od 26 kwietnia 2023 roku wprowadziła szereg zmian w regulacjach dotyczących urlopu rodzicielskiego. Przede wszystkim podniesiono jego wymiar:
z 32 do 41 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka oraz
z 34 do 43 tygodni – w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka.
Ustalono też zwiększony wymiar urlopu dla pracowników – rodziców dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 Ustawy z dnia 4 listopada 2016 roku o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” (stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu), wynoszący:
65 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka oraz
67 tygodni – w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka.
Obecnie urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach (w poprzednim stanie prawnym – w 4 częściach), nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.
Wprowadzono też nowe rozwiązania zachęcające mężczyzn do dzielenia się urlopem rodzicielskim z kobietami. Wśród nich należy wymienić w pierwszym rzędzie tzw. nieprzenoszalną część urlopu rodzicielskiego.
Implementacja dyrektyw unijnych
Zmiany przepisów Kodeksu pracy, dotyczące w szczególności urlopu rodzicielskiego, miały na celu wdrożenie do polskiego porządku prawnego:
Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1152 z dnia 20 czerwca 2019 roku w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej, oraz
Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 roku w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE.
Drugi ze wspomnianych aktów prawa unijnego ustanawia minimalne wymagania mające na celu osiągnięcie równości kobiet i mężczyzn pod względem szans na rynku pracy i traktowania w miejscu pracy przez ułatwienie pracownikom będącym rodzicami lub opiekunami godzenia życia zawodowego z rodzinnym. Polityki dotyczące równowagi między życiem zawodowym a prywatnym powinny przyczyniać się do osiągnięcia równości płci przez wspieranie uczestnictwa kobiet w rynku pracy, równego podziału obowiązków opiekuńczych między mężczyzn i kobiety oraz zmniejszania różnic w wynagradzaniu kobiet i mężczyzn. Uznano, że znaczącym czynnikiem wpływającym na niedostateczną reprezentację kobiet na rynku pracy jest trudność w godzeniu obowiązków zawodowych i rodzinnych. Kobiety, które mają dzieci, zwykle poświęcają mniej godzin na pracę zarobkową, a więcej czasu na wypełnianie nieodpłatnych obowiązków opiekuńczych. Korzystanie przez ojców z regulacji w zakresie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, takich jak urlopy lub elastyczna organizacja pracy, będzie miało pozytywny wpływ na ograniczenie ilości nieodpłatnej pracy w rodzinie wykonywanej przez kobiety i pozostawi im więcej czasu na pracę za wynagrodzeniem.
Urlop rodzicielski ojca dziecka - nieprzenoszalna część
Urlop rodzicielski w nowym, wyższym wymiarze przysługuje łącznie obojgu pracownikom – rodzicom dziecka. Jednakże zgodnie z nową regulacją art. 1821a § 4 kp każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wymiaru znajdującego w danym przypadku zastosowanie (41, 43, 65 albo 67 tygodni) i prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka (nieprzenoszalna część urlopu). W art. 1821a § 5 kp wskazano, że skorzystanie z urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 9 tygodni oznacza wykorzystanie przez pracownika – rodzica dziecka nieprzenoszalnej części urlopu.
Urlop rodzicielski ojca jest udzielany na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany przez pracownika – rodzica dziecka w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek pracownika. Liczbę części urlopu ustala się na podstawie liczby złożonych wniosków o udzielenie urlopu. W liczbie wykorzystanych części urlopu uwzględnia się także liczbę wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części, złożonych przez ubezpieczoną – matkę dziecka lub ubezpieczonego – ojca dziecka. Pracownik może zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie za zgodą pracodawcy i powrócić do pracy.
W treści wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego należy wskazać m.in.:
okres dotychczas wykorzystanego urlopu rodzicielskiego lub zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego oraz liczbę wykorzystanych części urlopu rodzicielskiego lub liczbę wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego;
okres, na który ma być udzielony urlop rodzicielski lub jego część
– § 14 ust. 1 pkt 2–3 Rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 8 maja 2023 roku w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków.
Dzięki tym informacjom pracodawca może ustalić, czy i w jakim wymiarze wolno mu udzielić urlopu rodzicielskiego pracownikowi (czy nie wyczerpano już liczby 5 części urlopu oraz czy wnioskowany wymiar urlopu nie narusza jego nieprzenoszalnej części przysługującej drugiemu rodzicowi dziecka).
Przykład 1.
Pracownica, która urodziła jedno dziecko przy danym porodzie, złożyła wniosek o udzielenie jej urlopu rodzicielskiego w jednej części, w pełnym przysługującym jej wymiarze. Ojciec dziecka nie zdecydował się na skorzystanie z tego urlopu. W związku z tym pracownica otrzyma urlop rodzicielski w wymiarze 32 tygodni (41 tygodni minus 9 tygodni nieprzenoszalnej części urlopu).
Przykład 2.
Rodzicom dwojga dzieci przysługuje urlop rodzicielski w wymiarze 43 tygodni ogółem. Matka dziecka skorzystała z 4 części tego urlopu, po 8 tygodni każda (razem 32 tygodnie). W związku z tym, że wspomniany urlop może być udzielany maksymalnie w 5 częściach, rodzice dziecka mieli do wyboru wzięcie 5. części urlopu przez matkę w wymiarze nieprzekraczającym 2 tygodni, albo przez ojca – w wymiarze do 11 tygodni. Pracownica mogła wziąć jedynie wspomniane 2 tygodnie urlopu, ponieważ w ten sposób wykorzystałaby cały możliwy przez nią do wybrania wymiar urlopu rodzicielskiego, tj. 34 tygodnie. Pozostała część 9 tygodni z ogólnego wymiaru 43 tygodni (część nieprzenoszalna) przysługiwała wyłącznie ojcu. Mając powyższe na względzie, rodzice dziecka zdecydowali, że 5. część urlopu wykorzysta ojciec dziecka.
Przykład 3.
Rodzice dziecka, którym łącznie przysługiwał urlop rodzicielski w wymiarze 41 tygodni, skorzystali z niego w następujących 5 częściach: matka – 10 tygodni, matka – 8 tygodni, ojciec – 6 tygodni, matka – 10 tygodni, ojciec – 7 tygodni. W ten sposób rodzice dziecka wykorzystali pełny wymiar urlopu rodzicielskiego (41 tygodni), a każde z nich otrzymało więcej niż 9 tygodni urlopu, co oznacza, że zarówno matka, jak i ojciec wykorzystali przysługujące im nieprzenoszalne części urlopu.
Analizując kodeksowe przepisy dotyczące urlopu rodzicielskiego, zauważyć można, że uprawnienia z nim związane dotyczą w równej mierze matki i ojca dziecka.
