System Track and Trace – czym jest i kogo obowiązuje?

Tytułowy system Track and Trace to Unijnym System Śledzenia Ruchu i Pochodzenia Wyrobów Tytoniowych. Celem wprowadzenie unijnego systemu monitorowania jest przede wszystkim zwalczanie nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi, ale także ochrona zdrowia publicznego, budżetu państwa oraz podmiotów prowadzących legalną działalność w zakresie wyrobów tytoniowych. Poniżej postaramy się wyjaśnić, jaki jest mechanizm działania systemu oraz kogo on obejmuje. Zapraszamy do lektury.

System Track and Trace - jakie towary obejmuje?

System Track&Trace dotyczy wyrobów tytoniowych. Obecnie w pojęciu tym mieszczą się papierosy oraz tytoń do samodzielnego skręcania papierosów, przy czym, począwszy od 20 maja 2024 roku, do systemu muszą trafić również wszystkie inne wyroby zawierające w swoim składzie tytoń. W systemie muszą się również zarejestrować punkty sprzedaży wyrobów tytoniowych (m.in. cygara, cygaretki, tabaka, tytoń do fajek wodnych). 

W tym miejscu warto zaznaczyć, że wyroby tytoniowe stanowią rodzaj wyrobów akcyzowych podlegających opodatkowaniu akcyzą (art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku akcyzowym). Jednocześnie w myśl art. 98 ust. 1 ustawy o podatku akcyzowym do wyrobów tytoniowych w rozumieniu ustawy zalicza się bez względu na kod CN:

1. papierosy,
2. tytoń do palenia,
3. cygara i cygaretki.

Co jednak istotne, na potrzeby stosowania systemu Track&Trace należy posługiwać się definicją wyrobu tytoniowego określoną w art. 2 pkt 48 ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. W przepisie tym wskazano, że wyrób tytoniowy to wyrób przeznaczony do spożycia przez konsumentów składający się – nawet częściowo – z tytoniu, w tym zmodyfikowanego genetycznie. 

Zasady działania systemu Track and Trace

Mówiąc ogólnie, działanie systemu polega na oznaczaniu opakowań jednostkowych wyrobów tytoniowych niepowtarzalnym identyfikatorem, a następnie rejestrowaniu nabyć oraz przemieszczeń wyrobów tytoniowych przez uczestników obrotu tymi wyrobami. Uzyskane w ten sposób dane są udostępniane właściwym organom krajów członkowskich na potrzeby walki z nielegalnym handlem wyrobami tytoniowymi.

Ów niepowtarzalny identyfikator umieszczany na wyrobach tytoniowych zawiera informacje umożliwiające ustalenie:

1. daty i miejsca produkcji wyrobu;
2. zakładu produkcyjnego, w którym wyrób został wyprodukowany;
3. maszyny użytej do produkcji wyrobu;
4. zmiany produkcyjnej lub czasu produkcji wyrobu;
5. opisu wyrobu;
6. rynku, na którym wyrób ma być wprowadzany do sprzedaży detalicznej;
7. planowanej trasy transportu wyrobu;
8. importera wyrobu do Unii Europejskiej, jeżeli zachodzi taka konieczność;
9. rzeczywistej trasy transportu wyrobu z miejsca produkcji do pierwszego punktu detalicznego, w tym wszystkich wykorzystanych magazynów, a także daty transportu, celu transportu, miejsca rozpoczęcia transportu i odbiorcy;
10. danych wszystkich podmiotów, które nabyły wyrób – od miejsca produkcji do pierwszego punktu detalicznego;
11. faktury, numeru zamówienia i dowodów płatności w odniesieniu do wszystkich podmiotów, które nabyły wyrób – od producenta do pierwszego punktu detalicznego.

Niepowtarzalny identyfikator nie może być ukryty lub zasłonięty (np. znakami akcyzy lub oznaczeniami ceny) ani ukrywany lub zasłaniany przez otwarcie opakowania jednostkowego.

Kto ma obowiązek rejestracji w systemie Track and Trace?

Jak wynika z treści art. 10a ust. 6 ustawy o ochronie zdrowia, przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych podmioty uczestniczące w obrocie wyrobami tytoniowymi, z wyłączeniem pierwszego punktu detalicznego, są obowiązane do rejestracji czasu wejścia w posiadanie każdego opakowania jednostkowego, a także wszystkich przemieszczeń tego opakowania do chwili, w której podmioty te przestały posiadać te wyroby tytoniowe. Obowiązek ten może być wykonywany przez oznaczanie i rejestrowanie zgromadzonych opakowań, takich jak kartony, pudła czy palety, jeżeli istnieje możliwość śledzenia ruchu i pochodzenia opakowań jednostkowych. 

Z obowiązku rejestracji został zatem wyłączony punkt detaliczny, czyli punkt, w którym wyroby tytoniowe, papierosy elektroniczne lub pojemniki zapasowe są wprowadzane do obrotu, w tym przez osobę fizyczną. Powoduje to też, że nie ma obowiązków raportowych w zakresie przemieszczania wyrobów tytoniowych pomiędzy punktami sprzedaży detalicznej (tj. po pierwszym umieszczeniu wyrobów na rynku dla konsumenta końcowego).

W odniesieniu do obowiązków związanych z raportowaniem przemieszczania w systemie Track&Trace należy podkreślić, że dotyczą one przemieszczania wyrobów na terytorium Unii Europejskiej. Oznacza to, że w przypadku importu podmiot odbierający wyroby na terytorium Unii powinien zgłaszać do systemu Track&Trace komunikat o odbiorze wyrobów i od tego momentu każde przemieszczenie przed pierwszym punktem detalicznym powinno być raportowane do systemu. W tym miejscu warto też dodać, że w przypadku wyrobów tytoniowych wyprodukowanych poza Unią Europejską obowiązki w zakresie systemu Track&Trace będą dotyczyć tylko wyrobów przeznaczonych lub wprowadzanych na rynek unijny.

W tym miejscu pojawia się pytanie, czy firmy transportowe (np. firma kurierska) zajmujące się wyłącznie przewozem wyrobów tytoniowych również mają obowiązek rejestracji w systemie Track&Trace. 

Jak czytamy w wyjaśnieniach Ministerstwa Finansów, system Track and Trace przewiduje rejestrowanie i przekazywanie informacji o wszelkich przemieszczeniach opakowań jednostkowych wyrobów tytoniowych. Stosownie do przepisów art. 15 ust. 5 dyrektywy 2014/40/UE (stanowiącej podstawę implementacji systemu do polskiego porządku) system Track&Trace wymaga rejestrowania wejścia w posiadanie oraz przemieszczania wyrobów tytoniowych na wszystkich etapach obrotu wyrobami tytoniowymi, które występują przed pierwszym punktem sprzedaży detalicznej. Jednocześnie w art. 15 ust. 7 dyrektywy wśród podmiotów uczestniczących w obrocie wyrobami tytoniowymi wymieniono przedsiębiorstwa transportowe. W związku z powyższym nie można zgodzić się z poglądem wskazującym, że przepisy dyrektywy nie dotyczą firm kurierskich transportujących wyroby tytoniowe. W opinii Ministerstwa przyjęcie odmiennego stanowiska w tej kwestii prowadziłoby do nierównego traktowania podmiotów gospodarczych i byłoby sprzeczne z podstawowymi założeniami systemu Track&Trace.

W przypadku podmiotów realizujących wyłącznie usługi przewozu wyrobów tytoniowych (bez udziału magazynu, centrum logistycznego lub innego obiektu, w którym wyroby są przechowywane), obowiązki w zakresie Systemu Track&Trace dotyczą jedynie zgłaszania przypadków przeładunku, czyli transferu wyrobów tytoniowych między pojazdami, podczas których wyroby tytoniowe nie wchodzą i nie wychodzą z obiektu. Inne operacje logistyczne, w szczególności wysyłki i przyjazdy, muszą być zgłaszane przez operatorów obiektów, z których wyroby tytoniowe są wysyłane lub do których są przywożone. 

Na zakończenie wskażmy, że Krajowym Administratorem Systemu Śledzenia Ruchu i Pochodzenia Wyrobów Tytoniowych (Track&Trace) jest Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Katowicach. 

Podsumowując, należy wskazać, że system Track&Trace wykracza poza zakres wyrobów tytoniowych podlegających opodatkowaniu akcyzą, ponieważ również inne wyroby tytoniowe niepodlegające akcyzie muszą być rejestrowane w systemie. W konsekwencji możemy stwierdzić, że nie jest to typowo „podatkowy” system ewidencjonowania, ponieważ jego zakres jest znacznie szerszy oraz regulowany przepisami ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.