Firmanctwo jest pojęciem z zakresu prawa, jednak w praktyce obrotu gospodarczego do tego zjawiska dochodzi bardzo często. Zarówno firmujący, jak i firmowany często nie mają świadomości, że poprzez takie działanie narażają się na konsekwencje podatkowe oraz skarbowe.
Pojęcie i istota firmanctwa
W przypadku zjawiska firmanctwa muszą wystąpić 2 podmioty, tj. firmujący oraz firmowany. Firmujący jest podmiotem, który użycza swojego imienia i nazwiska lub nazwy firmowanemu w celu uniknięcia przez niego obowiązku zapłaty zobowiązania podatkowego. Przeważnie firmujący korzysta z różnych zwolnień podatkowych. Natomiast firmowany to podatnik, który rzeczywiście prowadzi działalność gospodarczą, jednakże w tym zakresie posługuje się cudzymi danymi.
Istotą firmanctwa jest uniknięcie opodatkowania przez firmującego. Jak wskazał WSA w Gorzowie Wlkp. w wyroku z 22 kwietnia 2021 roku (I SA/Go 475/20), z samej istoty firmanctwa wynika, że firmujący współdziała z firmowanym lub co najmniej pomaga mu w tym procederze. Istota wzajemnych relacji pomiędzy tymi dwoma podmiotami polega na tym, że firmujący uchodzi za tzw. figuranta, faktycznie działalności gospodarczej nie prowadząc. Firmowany działa w celu zatajenia rozmiarów własnej działalności zarówno wobec innych przedsiębiorców, jak i wobec organów podatkowych. Zatem i firmowany, i firmujący ukrywają w obrocie zewnętrznym to, kto w rzeczywistości jest osobą czerpiącą zysk.
Możemy zatem wskazać, że dla wystąpienia firmanctwa konieczne jest łączne spełnienie kilku przesłanek:
- firmujący świadomie użycza swoich danych i nie prowadzi działalności gospodarczej;
- firmowany świadomie prowadzi działalność gospodarczą, posługując się cudzymi danymi i działając dla pozoru;
- firmowany i firmujący współdziałają w zakresie prowadzenia pozornej działalności.
W świetle powyższego możemy zatem wskazać, że z firmanctwem nie mamy do czynienia, jeżeli osoba, której danymi się posłużono, nie miała na ten temat wiedzy. Taki przypadek jest kwalifikowany jako podszywanie się.
Podatkowa odpowiedzialność w przypadku firmanctwa
W sytuacji wystąpienia firmanctwa mamy do czynienia z odpowiedzialnością podatkową osób trzecich. Zgodnie bowiem z art. 113 Ordynacji podatkowej, jeżeli podatnik, za zgodą innej osoby, w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności, posługuje się lub posługiwał się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby, osoba ta ponosi solidarną odpowiedzialność z podatnikiem całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe powstałe podczas prowadzenia tej działalności.
Odpowiedzialność w ramach firmanctwa ma najszerszy zakres, ponieważ nie jest ograniczona żadnymi limitem. Firmujący odpowiada jako osoba trzecia za wszystkie zaległości podatkowe firmowanego, przy czym muszą to być zaległości związane z prowadzoną działalnością gospodarczą (przeważnie będzie to podatek PIT oraz VAT).
Należy przy tym podkreślić, że odpowiedzialność osoby trzeciej aktywowana jest na mocy decyzji organu podatkowego i dopiero na etapie, gdy egzekucja wobec podatnika okazała się bezskuteczna. W rezultacie odpowiedzialność firmującego ma charakter akcesoryjny.
Warto zaznaczyć, że podatnikiem jest ten, kto rzeczywiście prowadzi działalność gospodarczą (firmowany) i umyślnie działa w zamiarze bezpośrednim zatajenia własnej działalności gospodarczej lub jej rozmiarów, a przez to działanie naraża podatek na uszczuplenie. Przepis art. 113 Ordynacji podatkowej nie wskazuje wprost, że skutkiem „firmanctwa” ma być dążenie do uszczuplenia należności podatkowych, jednak taki jest cel tej regulacji.
Klasycznym przykładem firmanctwa może być wykorzystywanie danych osoby korzystającej ze zwolnienia podmiotowego od podatku VAT na mocy art. 113 ustawy o VAT. W tym zakresie prezentujemy poniższy przykład.
Przykład 1.
Pan Andrzej prowadzi działalność gospodarczą i wkrótce przekroczy limit 200 000 zł uprawniający do zwolnienia od podatku VAT. Z uwagi na fakt, że ma sporo towaru do sprzedania, poprosił swoją dobrą znajomą − panią Ewę − o sprzedanie tego towaru pod jej firmą, którą niedawno założyła. Kobieta zgodziła się na taki układ. Jakie konsekwencje podatkowe powstają w takim przypadku?
W opisanym schemacie firmującym jest pani Ewa, natomiast pan Andrzej jest firmowanym. W przypadku wykrycia firmanctwa przez organy podatkowe to pan Andrzej zostanie obciążony podatkiem jako podmiot faktycznie wykonujący podlegającą opodatkowaniu czynność dostawy towarów. Natomiast pani Ewa jako firmujący będzie ponosić odpowiedzialność za zaległości pana Andrzeja jako osoba trzecia.
Z istoty firmanctwa wynika, że firmujący pomaga firmowanemu lub co najmniej współdziała z nim w tym procederze, choć faktycznie nie prowadzi działalności gospodarczej, przy czym może podejmować czynności, które w kontaktach z osobami trzecimi i organami stwarzają pozór, że w istocie prowadzi ją na własny rachunek. Dlatego też od firmanctwa należy odróżnić prowadzenie spraw na podstawie udzielonego pełnomocnictwa. Gdy ktoś pomaga prowadzić czyjąś firmę i działa na podstawie stosunku pełnomocnictwa, to nie jest firmanctwo w rozumieniu art. 113 Ordynacji podatkowej i odpowiedzialność nie występuje.
Firmanctwo a odpowiedzialność karnoskarbowa
Oprócz odpowiedzialności podatkowej zarówno firmujący, jak i firmowany są również narażeni na odpowiedzialność wynikającą z Kodeksu karnego skarbowego. Otóż w myśl art. 55 § 1 kks podatnik, który w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności posługuje się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą innego podmiotu i przez to naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tym karom łącznie. Co istotne, firmanctwo jest czynem umyślnym, a penalizowane jest już samo narażenie na uszczuplenie podatku, co oznacza, że zaistnienie uszczerbku finansowego jest wysoce prawdopodobne. Nie musi dojść do faktycznego uszczuplenia podatku, aby firmowany ponosił odpowiedzialność.
W powyższym przypadku może również zostać orzeczony przepadek przedmiotów pochodzących z firmanctwa oraz zakaz prowadzenia działalności gospodarczej.
Warto podkreślić, że również firmujący może odpowiadać karnie z uwagi na treść art. 9 § 1 kks, który podaje, że odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu. W rezultacie firmujący może odpowiadać za współsprawstwo.
Podsumowując nasze dzisiejsze rozważania, wskażmy, że firmanctwo to sytuacja, w której osoba, która w związku z prowadzoną na własny rachunek działalnością powinna być podatnikiem, zataja to, posługując się „tożsamością” innej osoby. Firmanctwo jest zjawiskiem rodzącym negatywne konsekwencje zarówno w świetle przepisów podatkowych, jak i przepisów kks.
