Najczęstszą sytuacją, w której dochodzi do ujawnienia środka trwałego, jest inwentaryzacja środków trwałych. Podczas przeprowadzanego spisu z natury może się okazać, że w firmie użytkowany jest środek trwały, który nie został uwzględniony w ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Ujawnienie to może wynikać z niewiedzy przedsiębiorcy samodzielnie prowadzącego księgowość czy utrudnionego kontaktu z przedsiębiorcą w razie korzystania przez niego z usług zewnętrznej firmy prowadzącej księgowość. Jak postąpić w razie ujawnienia środka trwałego? Wartość początkowa ujawnionego środka trwałego - w jaki sposób ją ustalić?
Czym jest ujawnienie środka trwałego?
Zgodnie z art. 22d ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych składniki majątku stanowiące środki trwałe w prowadzonej działalności gospodarczej co do zasady wprowadza się do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych najpóźniej w miesiącu przekazania ich do używania. Późniejszy termin wprowadzenia składnika majątku do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych uznaje się za ujawnienie środka trwałego, o których mowa w art. 22h ust. 1 pkt 4.
Odpisów amortyzacyjnych dokonuje się od ujawnionych środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych nieobjętych dotychczas ewidencją, począwszy od miesiąca następującego po miesiącu, w którym te środki lub wartości zostały wprowadzone do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych.
Od ujawnionego środka trwałego dokonujemy zatem odpisów amortyzacyjnych. Pierwszy z nich naliczany jest w miesiącu następującym po miesiącu, w którym ujawniony środek trwały został wprowadzony do ewidencji środków trwałych. Warunkiem zaliczenia odpisów amortyzacyjnych w koszty uzyskania przychodów jest wprowadzenie środka trwałego do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. W celu ujęcia składnika majątku we wskazanej ewidencji należy ustalić jego wartość początkową stanowiącą podstawę do dokonywania odpisów amortyzacyjnych.
Wartość początkowa ujawnionego środka trwałego od 2022 roku
Na mocy aktualnego brzmienia art. 22g ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych za wartość początkową środków trwałych uważa się w razie odpłatnego nabycia – cenę ich nabycia, a jeżeli były używane przez podatnika przed wprowadzeniem ich do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych i nie były wcześniej amortyzowane – cenę ich nabycia, nie wyższą jednak od ich wartości rynkowej.
Zmiana w art. 22g ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT nastąpiła 1 stycznia 2022 roku. Zgodnie z wcześniejszym brzmieniem przepisu wartość początkową środków trwałych w razie odpłatnego nabycia stanowiła cena ich nabycia. Ustawodawcy zdecydowali się na dodanie zastrzeżenia, że w przypadku, gdy środki trwałe były użytkowane przez podatnika przed wprowadzeniem ich do ewidencji środków trwałych i nie były wcześniej amortyzowane, wartość początkową stanowi cena ich nabycia, jednak nie wyższa od ich wartości rynkowej.
Intencją ustawodawców zgodnie z przedstawionym uzasadnieniem nowelizacji było ograniczenie zawyżania wartości początkowej środków trwałych nabytych przez przedsiębiorców na cele prywatne, a następnie przekazanych na cele działalności gospodarczej. Należy jednak zwrócić uwagę, że aktualne brzmienie art. 22g ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT znajdzie także zastosowanie w przypadku ujawnienia środka trwałego. Począwszy od 2022 roku, wartością początkową ujawnionego środka trwałego wykorzystywanego uprzednio w działalności gospodarczej przez podatnika przed wprowadzeniem składnika majątku do ewidencji środków trwałych, będzie zatem nie cena nabycia składnika majątku, a jego wartość rynkowa, chyba że cena nabycia nie przekracza wartości rynkowej ujawnionego środka trwałego.
Przykład 1.
Pan Marian w maju 2021 roku dokonał zakupu samochodu ciężarowego. Cena nabycia samochodu wynosiła 30 000 zł, jednak w wyniku przeoczenia i niedostatecznej komunikacji pomiędzy przedsiębiorcą a księgowym pojazd nie został wprowadzony do ewidencji środków trwałych w miesiącu przekazania go do używania w działalności gospodarczej, przez co nie dokonywano także odpisów amortyzacyjnych od wskazanego składnika majątku. W czerwcu 2022 roku stwierdzono brak wykazania w ewidencji środków trwałych samochodu ciężarowego. Zgodnie z art. 22d ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych późniejszy termin wprowadzenia składnika majątku do ewidencji środków trwałych uznaje się za ujawnienie środka trwałego. Wartość rynkowa pojazdu w momencie ujawnienia środka trwałego wynosi 25 000 zł. Jaka będzie wartość początkowa ujawnionego środka trwałego? Czy pan Marian może przyjąć cenę nabycia jako wartość początkową samochodu ciężarowego?
Począwszy od 1 stycznia 2022 roku, wartość początkową środka trwałego w razie jego odpłatnego nabycia stanowi cena nabycia, a jeżeli składnik majątku był używany przez podatnika przed wprowadzeniem go do ewidencji środków trwałych i nie był wcześniej amortyzowany – cena jego nabycia, nie wyższa jednak od jego wartości rynkowej. Skoro wartość rynkowa w momencie ujawnienia środka trwałego jest niższa od ceny jego nabycia, pan Marian jako wartość początkową samochodu ciężarowego powinien przyjąć wartość rynkową, czyli 25 000 zł.
Ujawnienie środka trwałego na gruncie podatku dochodowego od osób prawnych
W ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych znajdują się analogiczne regulacje prawne w zakresie wprowadzenia środków trwałych do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Składniki majątku uznane za środki trwałe powinny zostać ujęte we wskazanej ewidencji najpóźniej w miesiącu przekazania ich do używania. Późniejszy termin wprowadzenia składnika majątku do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych uznaje się za ujawnienie środka trwałego, o których mowa w art. 16h ust. 1 pkt 4.
Na mocy art.16h ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych odpisów amortyzacyjnych dokonuje się od ujawnionych środków trwałych nieobjętych dotychczas ewidencją, począwszy od miesiąca następującego po miesiącu, w którym te środki zostały wprowadzone do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych.
Różnica pomiędzy ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych a ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych pojawia się na etapie ustalania wartości początkowej ujawnionego środka trwałego. Zgodnie z art. 16g ust. 1 ustawy o CIT za wartość początkową środków trwałych uważa się w razie odpłatnego nabycia cenę ich nabycia. W ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych brakuje więc zastrzeżenia, że w przypadku, gdy środki trwałe były użytkowane przez podatnika przed wprowadzeniem ich do ewidencji środków trwałych i nie były wcześniej amortyzowane, wartość początkową stanowi cena ich nabycia, jednak nie wyższa od ich wartości rynkowej. W przypadku ustalania wartości początkowej ujawnionego środka trwałego po 1 stycznia 2022 roku mamy więc do czynienia z różnymi skutkami w odniesieniu do analogicznego przypadku dla podatników podatku dochodowego od osób fizycznych oraz podatników podatku dochodowego od osób prawnych.