W 2011 roku weszły w życie rozwiązania, na mocy których osoby sprawujące opiekę nad dziećmi na podstawie umowy uaktywniającej podlegają ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu. Przyjęte rozwiązanie pozwala na finansowanie przez budżet państwa składek niani na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, jeśli podpisana zostanie z nią umowa. W jakich przypadkach przydaje się ubezpieczenie? Co robić, gdy wydarzy się wypadek niani przy pracy?
Finansowanie składek za ubezpieczenie społeczne niań
Budżet państwa finansuje składki za nianie po spełnieniu następujących przesłanek:
- rodzice dziecka pracują na podstawie umowy o pracę lub świadczą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej, która stanowi tytuł do ubezpieczeń społecznych (umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług) lub prowadzą pozarolniczą działalność, lub prowadzą działalność rolniczą z wyjątkiem osoby, która podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników jako domownik;
- dziecko nie jest w żłobku, klubie dziecięcym ani nie jest pod opieką dziennego opiekuna i ukończyło 20 tygodni.
Składki za nianię budżet państwa opłaca najdłużej do końca roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 3 lata, ewentualnie 4 lata, jeżeli nie można zapewnić mu opieki przedszkolnej.
Umowa uaktywniająca może być zawarta z nianią, która jest osobą pełnoletnią i nie jest rodzicem dziecka. Nianią może być również osoba spokrewniona np. babcia.
Budżet państwa finansuje składki na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne za nianię od tej części pensji, która nie jest wyższa niż 50% minimalnego wynagrodzenia.
Zakres ubezpieczenia niani
Niania jest objęta ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym, wypadkowym i zdrowotnym, jeżeli jest to jej jedyna praca.
Niania pracująca jednocześnie na cały etat jest objęta tylko ubezpieczeniem zdrowotnym.
W przypadku niani ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne, a składkę z tego tytułu finansuje sama niania.
Zawarcie umowy uaktywniającej
Umowa uaktywniająca zawierana z nianią powinna zawierać następujące elementy:
- oznaczenie strony umowy;
- cel i przedmiot umowy;
- czas i miejsce sprawowania opieki;
- liczbę dzieci powierzonych opiece;
- obowiązki niani;
- wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty;
- czas, na jaki umowa została zawarta;
- warunki i sposób zmiany, a także rozwiązania umowy.
Umowa może zawierać także inne elementy na zasadzie swobody umów.
Zgłoszenie niani do ubezpieczenia
Rodzice lub opiekun dziecka zatrudniający nianię muszą zgłosić się do ZUS-u jako płatnik składek.
Po zgłoszeniu się jako płatnik składek możliwe jest zgłoszenie niani jako osoby ubezpieczonej.
Kodem tytułu ubezpieczenia dla niani jest 04 30.
Wypadek niani przy pracy
Niania jak każdy inny pracownik może ulec wypadkowi przy pracy. W takiej sytuacji przewidziane zostały procedury, dzięki którym ZUS ustali okoliczności i przyczyny takiego wypadku, a niania otrzyma świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego.
Za wypadek niani przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej przez nianię.
Przykład 1.
Pani Wiesława pracuje jako niania. Kobieta zawarła z panią Małgorzatą umowę uaktywniającą, na podstawie której opiekuje się 2-letnim Stanisławem. Pani Wiesława, zajmując się dzieckiem, w czasie spaceru uległa wypadkowi. Po zgłoszeniu tego zdarzenia do ZUS-u zostało ono uznane za wypadek przy pracy. W związku z tym, że pani Wiesława nie wykonywała pracy od 17 czerwca 2022 roku do 16 sierpnia 2022 roku, otrzyma ona zasiłek chorobowy za ten okres.
Przykład 2.
Pani Julia pracuje jako niania. Kobieta zawarła z panią Sylwią umowę uaktywniającą, na podstawie której opiekuje się 10-miesięczną Kingą. Pani Julia 19 grudnia 2022 roku w drodze do pracy uległa wypadkowi. Zgłosiła to zdarzenie do ZUS-u, licząc na wypłatę jej świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego. W przypadku niani zdarzenie to nie zostało uznane za wypadek przy pracy. W związku z tym nie otrzyma ona zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego.
Świadczenia przysługujące niani w związku z wypadkiem przy pracy
Niania, która została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych, w sytuacji niezdolności do pracy wywołanej wypadkiem przy pracy otrzyma:
- zasiłek chorobowy,
- świadczenie rehabilitacyjne.
Wysokość tych świadczeń wyniesie 100% podstawy ich wymiaru.
Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu. Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje od pierwszego dnia niezdolności do pracy, którą spowodował wypadek niani przy pracy lub chorobą zawodową, z wyjątkiem sytuacji, kiedy ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia, uposażenia, stypendium lub innego świadczenia przysługującego za czas niezdolności do pracy.
Po wyczerpaniu okresu zasiłku chorobowego, który co do zasady wynosi 182 dni, niania może ubiegać się o przyznanie jej świadczenia rehabilitacyjnego. Zasiłek chorobowy przez 270 dni może pobierać osoba, gdy niezdolność do pracy jest spowodowana gruźlicą lub przypada w trakcie ciąży.
Postępowanie powypadkowe w przypadku niani
Na podstawie Ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ZUS dokonuje ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy w stosunku do osób wykonujących pracę na podstawie umowy uaktywniającej, czyli niań.
W takiej sytuacji do ustalania przyczyn i okoliczności wypadku przy pracy niani stosuje się rozwiązania zawarte w Rozporządzeniu Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 23 stycznia 2022 roku w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia.
ZUS uzna zdarzenie za wypadek przy pracy po ustaleniu jego okoliczności i przyczyn, w szczególności przez:
- zabezpieczenie miejsca wypadku w sposób pozwalający odtworzyć jego okoliczności;
- dokonanie oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadanie warunków wykonywania pracy i innych okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;
- wysłuchanie wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala;
- zebranie informacji dotyczących wypadku od jego świadków;
- zebranie innych dowodów dotyczących wypadku, uznanych za niezbędne.
Uznanie przez ZUS, że zdarzenie zgłoszone przez nianię nie jest wypadkiem przy pracy, wymaga uzasadnienia i wskazania dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia.
Sporządzenie karty wypadku
ZUS po przeprowadzeniu czynności zmierzających do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania informacji o wypadku sporządza kartę wypadku. W przypadku niemożności dotrzymania tego terminu w karcie wypadku należy wskazać przeszkody i trudności uniemożliwiające sporządzenie karty w wymaganym terminie 14 dni.
Sporządzając kartę wypadku, ZUS ma obowiązek pouczyć pokrzywdzonego lub członka jego rodziny w przypadku wypadku śmiertelnego o prawie zgłaszania uwag i zastrzeżeń do karty wypadku.
Po sporządzeniu przez ZUS karty wypadku poszkodowany lub członek jego rodziny w przypadku wypadku śmiertelnego może zgłosić uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych w karcie wypadku.
- zapis wyjaśnień poszkodowanego;
- zapis informacji uzyskanych od świadków wypadku;
- inne dokumenty zebrane w czasie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności dokumenty sporządzone z oględzin miejsca wypadku;
- inne dowody dotyczące wypadku uznane za niezbędne do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku;
- uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych w karcie wypadku zgłoszone przez poszkodowanego lub członka rodziny w przypadku gdy poszkodowany zmarł na skutek wypadku.
Wypłata świadczeń a wypadek niani przy pracy
Dokumentami niezbędnymi do wypłaty zasiłku chorobowego niani są: dostarczone przez nianię zaświadczenie lekarskie oraz wypełniony przez płatnika składek – rodzica lub opiekuna, który zawarł umowę uaktywniającą formularz ZUS Z-3a.
Aby niania uzyskała świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia wypadkowego, konieczne jest złożenie wniosku na druku ZNp-7, załączenie zaświadczenia o stanie zdrowia na druku OL-9 wypełnionym przez lekarza, który prowadzi leczenie, oraz karty wypadku przy pracy.
W wypadku, gdy rodzic lub opiekun dziecka zatrudnia również innych ubezpieczonych, którym wypłaca zasiłki, wówczas to rodzic lub opiekun wypłaci niani zasiłek.
Przekazanie deklaracji rozliczeniowych w przypadku wypadku przy pracy niani
Za każdy miesiąc, za który niania otrzyma świadczenie, płatnik składek musi sporządzić i przekazać do ZUS-u dokumenty rozliczeniowe.
Konieczne jest złożenie deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA oraz imiennego raportu miesięcznego ZUS RSA w wypadku gdy niania otrzyma świadczenie za cały miesiąc lub imiennego raportu miesięcznego ZUS RCA, gdy niania otrzyma świadczenie za część miesiąca, a za pozostałą otrzyma wynagrodzenie.
Podsumowując, w przypadku wystąpienia wypadku przy pracy niani konieczne jest zgłoszenie tego faktu do ZUS-u. W takiej sytuacji niania otrzyma świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego po dopełnieniu wskazanych wyżej formalności.
