Praca o niepełnym wymiarze a ubezpieczenie społeczne rolników

Według udostępnionych danych liczba ubezpieczonych osób w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego ogółem wynosi 1 134 603, z czego 679 189 osób to rolnicy, zaś pozostali to ich współmałżonkowie, domownicy oraz pomocnicy rolnika. Ubezpieczenie społeczne rolników i innych osób pracujących w gospodarstwie rolnym uregulowano w Ustawie z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Kto podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników?

Rolnik w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego to osoba fizyczna, która ukończyła 18. rok życia, zamieszkującą i prowadzącą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osoba, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia.

Domownik rolnika to bliska mu osoba, która ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie, stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

Pomocnikiem rolnika jest pełnoletnia osoba fizyczna, z którą rolnik zawarł umowę o pomocy przy zbiorach chmielu, owoców, warzyw, tytoniu, ziół i roślin zielarskich.

Obowiązkowe i fakultatywne ubezpieczenie społeczne rolników

Ubezpieczenie w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego następuje:

• na mocy ustawy;
• na wniosek.

Wyróżnia się następujące rodzaje ubezpieczeń w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego:

1. wypadkowe;
2. chorobowe;
3. macierzyńskie;
4. emerytalno-rentowe.

Przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników różnicują przesłanki obligatoryjnego i fakultatywnego ubezpieczenia w zależności od jego rodzaju.

Obowiązkowe ubezpieczenie społeczne rolników

Obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu podlegają wskazane niżej osoby, o ile nie podlegają innemu ubezpieczeniu społecznemu lub nie mają ustalonego prawa do emerytury bądź renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych:

• rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny;
• domownik rolnika, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny.

Pomocnik rolnika obowiązkowo podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu w zakresie ograniczonym do następujących świadczeń: jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej oraz zasiłku chorobowego.

Obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlegają następujące osoby:

• rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny;
• domownik rolnika, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny;
• osoba pobierająca rentę strukturalną współfinansowaną ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich;
• małżonek osoby pobierającej rentę strukturalną współfinansowaną ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, jeżeli renta strukturalna współfinansowana ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej bądź ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich wypłacana jest ze zwiększeniem na tego małżonka.

Ubezpieczenie społeczne rolników na wniosek

Na wniosek ubezpieczeniem wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim może zostać objęty rolnik lub domownik rolnika niepodlegający obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników, jeżeli działalność rolnicza stanowi stałe źródło jego utrzymania, a także osoba, która będąc rolnikiem, przeznaczyła grunty prowadzonego gospodarstwa rolnego do zalesienia. Rozwiązanie to nie dotyczy emerytów i rencistów, którzy mają orzeczoną niezdolność do samodzielnej egzystencji.

W przypadku fakultatywnego objęcia ubezpieczeniem społecznym chorobowym, wypadkowym i macierzyńskim rolnika, domownika lub osoby, która przeznaczyła grunty do zalesienia, obejmuje się je wskazanymi rodzajami ubezpieczeń z ograniczeniem do jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej, jeżeli podlegają innemu ubezpieczeniu społecznemu albo mają ustalone prawo do emerytury lub renty bądź do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Nie dotyczy to emerytów i rencistów, którzy mają orzeczoną niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Na wniosek ubezpieczeniem emerytalno-rentowym mogą zostać objęte następujące osoby:

• rolnik lub domownik rolnika niepodlegający obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników z tego tytułu, który podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu w pełnym zakresie, jeżeli złożono wniosek o objęcie go ubezpieczeniem emerytalno-rentowym, z zastrzeżeniem, że nie dotyczy to osoby, która podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub ma ustalone prawo do emerytury lub renty bądź do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;
• osoba, która podlegała ubezpieczeniu jako rolnik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej, nie nabywając prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia, jeżeli podlegała ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 12 lat i 6 miesięcy z zastrzeżeniem, że nie dotyczy to osoby, która podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub ma ustalone prawo do emerytury bądź renty, lub ma ustalone prawo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;
• osoba pobierającą rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy jako rentę okresową;
• osoba pobierającą rodzicielskie świadczenie uzupełniające, o którym mowa w Ustawie z  dnia 31 stycznia 2019 roku o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym do uzyskania 25-letniego okresu składkowego w zakresie ubezpieczenia emerytalno-rentowego;
• osoba, która podlegała ubezpieczeniu jako rolnik lub domownik rolnika i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej lub pracy w gospodarstwie rolnym w związku z nabyciem prawa do świadczenia pielęgnacyjnego bądź specjalnego zasiłku opiekuńczego na podstawie Ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych albo zasiłku dla opiekuna na podstawie Ustawy z dnia 4 kwietnia 2014 roku o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów, przez okres pobierania tego świadczenia albo zasiłku do uzyskania 25-letniego okresu składkowego w zakresie ubezpieczenia emerytalno-rentowego, z zastrzeżeniem, że nie dotyczy to osoby, która podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub ma ustalone prawo do emerytury lub renty bądź do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Zawarcie umowy o pracę a ubezpieczenie społeczne rolników

W aktualnie obowiązującym stanie prawnym nie ma przeciwwskazań co do tego, aby osoba dotychczas podlegająca ubezpieczeniu w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego podjęła pracę, w tym pracę na niepełny etat.

Przykład 1.

Zenon Nowak jest rolnikiem prowadzącym gospodarstwo rolne o powierzchni 1,40 ha, który podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu w KRUS. Dostał propozycję zatrudnienia jako pracownik budowlany i zdecydował się ją przyjąć ze względu na atrakcyjne zarobki. 2 listopada zawarł umowę o pracę, a jego pracodawca ma obowiązek zgłosić go do ubezpieczeń społecznych w ZUS-ie. Czy będzie podlegał on pod ZUS czy KRUS.

Z uwagi na to, że Zenon Nowak ma tytuł do ubezpieczenia społecznego w ZUS-ie, nie będzie podlegał ubezpieczeniu w KRUS. Ubezpieczenie w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego ustaje od dnia następującego po dniu, w którym zakończyły się okoliczności uzasadniające podleganie ubezpieczeniu.

Przykład 2.

Krystyna Nowak jest rolniczką prowadzącą gospodarstwo rolne o powierzchni 3 ha i podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu w KRUS. Została zatrudniona jako księgowa na ⅕ etatu, dlatego jej pracodawca ma obowiązek zgłosić ją do ubezpieczeń społecznych w ZUS-ie. Czy

Z uwagi na to, że Krystyna Nowak ma tytuł do ubezpieczenia społecznego w ZUS-ie, nie będzie podlegała ubezpieczeniu w KRUS mimo zatrudnienia jej na niepełny etat.

Umowy cywilnoprawne i pełnienie funkcji w radzie nadzorczej a ubezpieczenie społeczne rolników

Przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników przewidują pewne wyjątki co do obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w przypadku podjęcia zatrudnienia. Rolnik lub domownik, którzy podlegają ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy, a którzy zostali objęci innym ubezpieczeniem społecznym z tytułu wykonywania umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, lub powołani do rady nadzorczej, podlegają nadal ubezpieczeniu w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w okresie wykonywania umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia lub pełnienia funkcji w radzie nadzorczej. Dzieje się tak pomimo objęcia ich z tego tytułu innym ubezpieczeniem społecznym, jeżeli przychód osiągany w tym zakresie w rozliczeniu miesięcznym nie przekracza kwoty równej minimalnemu wynagrodzeniu za pracę.

Przy czym przepisy w przywołanej wyżej sytuacji dają rolnikowi lub domownikowi rolnika możliwość odstąpienia od ubezpieczenia. W tym celu konieczne jest złożenie w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenia o odstąpieniu. Nie może ono nastąpić wcześniej niż od dnia złożenia powyższego oświadczenia.

Przykład 3.

Zenon Nowak jest rolnikiem prowadzącym gospodarstwo rolne o powierzchni 2,55 ha i podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu w KRUS. Został zatrudniony na podstawie umowy zlecenia, z czego uzyskuje przychód w wysokości 1 900,00 zł. Z uwagi na to, że przychód Zenona Nowaka nie przekracza minimalnego wynagrodzenia za pracę, podlega on nadal ubezpieczeniu w KRUS, chyba że złoży oświadczenie, że z tego rezygnuje.

Tytułem podsumowania wskazać należy, że zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę nawet na niepełny etat skutkuje wyłączeniem spod ubezpieczenia społecznego w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i objęciem ubezpieczeniem w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.