Wypadek w drodze do pracy a ruchomy czas pracy

Wypadek w drodze do pracy lub z pracy jest zdarzeniem, w następstwie którego pracownicy uzyskują prawo do określonych świadczeń, w szczególności do wynagrodzenia i zasiłku chorobowego – jeśli wypadek spowodował niezdolność do pracy. Dlatego też istotne znaczenie dla pracownika i pracodawcy ma prawidłowe ustalenie, czy dane zdarzenie ma rzeczywiście wszystkie cechy wypadku, co wymaga szczególnej staranności w sytuacji pracowników zatrudnionych w ruchomym czasie pracy.

Ruchomy czas pracy

Zgodnie z art. 140¹ § 1 i 2 Kodeksu pracy rozkład czasu pracy może przewidywać:

różne godziny rozpoczynania pracy w dniach, które zgodnie z tym rozkładem są dla pracowników dniami pracy lub
przedział czasu, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w dniu, który zgodnie z tym rozkładem jest dla pracownika dniem pracy.

W obu wskazanych wariantach ruchomego czasu pracy mamy do czynienia z sytuacjami, w których praca w poszczególnych dobach nie jest lub nie musi rozpoczynać się zawsze o tej samej, ściśle określonej godzinie. W pierwszym przypadku to pracodawca określa godziny rozpoczynania pracy – różne w poszczególnych dobach, w drugim zaś – o konkretnej godzinie rozpoczęcia pracy decyduje sam pracownik, będąc zobowiązanym jedynie do tego, aby podjęcie pracy w danym dniu nastąpiło w pewnym przedziale czasu ustalonym przez pracodawcę.

Przykład 1.

W zakładzie pracy obowiązuje podstawowy system czasu pracy, zgodnie z którym pracownicy wykonują pracę przez 8 godzin dziennie. Pracodawca wprowadził rozkład ruchomego czasu pracy, w którym ustalono, że w poniedziałki i czwartki pracownicy rozpoczynają pracę o godzinie 7:00 i kończą ją po 8 godzinach, o 15:00, zaś w pozostałe dni pracują od godziny 8:00 do 16:00.

Przykład 2.

Pracodawca wprowadził rozkład ruchomego czasu pracy, ustalając, że pracownicy mogą zaczynać pracę w każdym dniu w przedziale między godzinami 6:30 a 8:30, co oznacza, że koniec świadczenia pracy w danym dniu może przypadać w przedziale między 14:30 a 16:30 (pracownicy są zatrudnieni w ramach podstawowego systemu czasu pracy).

Pojęcie wypadku przy pracy

Jak stanowi art. 3 ust. 1 Ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1205 ze zm.), za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Przyczyna zewnętrzna przy wypadku przy pracy wywołuje nagłe zdarzenie, które jest zdarzeniem losowym, a więc niespodziewanym, nieplanowanym, niezamierzonym. Dlatego też przyczynie zewnętrznej przypisuje się także cechę nadzwyczajności w sensie jej nieprzewidywalności, która nie wynika z warunków pracy, ale powinna powstać wskutek zakłócenia procesu pracy. Przyczyny zewnętrzne nie muszą być jednak przyczynami wyłącznymi w spowodowaniu zdarzenia [postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 23 marca 2021 roku, III USK 89/21].

Wypadek w drodze do pracy

Wypadek w drodze do pracy jest zdarzeniem podobnym do wypadku przy pracy, jednak charakteryzuje się pewnymi odmiennymi cechami specyficznymi, które określono w art. 57b Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 504).

Zgodnie z tym przepisem za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się:

nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną,
które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana.

Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.

Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu również drogę do miejsca lub z miejsca:

innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego;
zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych;
zwykłego spożywania posiłków;
odbywania nauki lub studiów.

Użyte w definicji pojęcie „droga” nie dotyczy wyłącznie dróg publicznych i traktów znajdujących się na zewnątrz pomieszczeń. „Drogą” jest także ścieżka prowadząca przez teren prywatny, w tym posesję należącą do osoby poszkodowanej. W przypadku budynku wielorodzinnego „drogą” jest ogólnie dostępna klatka schodowa na zewnątrz mieszkania [z wyjaśnień Państwowej Inspekcji Pracy: https://www.pip.gov.pl/].

Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku w drodze do pracy lub z pracy dokonują w karcie wypadku w drodze do pracy lub z pracy pracodawcy w stosunku do ubezpieczonych będących pracownikami, a w stosunku do pozostałych ubezpieczonych podmioty określone w art. 5 ust. 1 Ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1205 ze zm.).

W myśl przepisów Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24 grudnia 2002 roku w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz terminu jej sporządzania (Dz.U. z 2013 r. poz. 924) pracownik, który uległ wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy, powinien zawiadomić niezwłocznie lub po ustaniu przeszkód uniemożliwiających niezwłoczne zawiadomienie o wypadku pracodawcę. Uznanie zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy następuje na podstawie:

oświadczenia poszkodowanego, członka jego rodziny lub świadków co do czasu, miejsca i okoliczności zdarzenia;
informacji i dowodów pochodzących od podmiotów badających okoliczności i przyczyny zdarzenia lub udzielających poszkodowanemu pierwszej pomocy;
ustaleń pracodawcy (sporządzającego kartę wypadku).

Odmowa uznania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy wymaga uzasadnienia.

Gdy poszkodowanym w wypadku jest pracownik zatrudniony w ruchomym czasie pracy

Stwierdzenie, czy w danym przypadku mamy do czynienia z wypadkiem w drodze do pracy, może być utrudnione w sytuacji, gdy pracownik wykonuje pracę według rozkładu ruchomego czasu pracy w wariancie, w którym sam decyduje, o której godzinie przystąpi do pracy w danym dniu (drugi z wariantów opisanych na wstępie).

Trudność dotyczy ustalenia, czy w chwili zdarzenia-wypadku pracownik (względnie inna osoba ubezpieczona) rzeczywiście był w drodze do miejsca wykonywania zatrudnienia (innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego), a nie przemieszczał się w innym celu. W sytuacji, w której obowiązujący pracownika rozkład czasu pracy przewiduje rozpoczynanie i kończenie pracy w ściśle określonych godzinach, uprawdopodobnienie, że pracownik (ubezpieczony) przemieszczał się do lub z miejsca pracy jest względnie łatwe, przy znajomości czasu potrzebnego do pokonania odległości między miejscem zamieszkania a miejscem pracy. Jednak w przypadku elastycznie określonej pory rozpoczynania pracy mogą pojawić się wątpliwości, gdyż brak jest wówczas jasno określonego punktu odniesienia, jakim byłaby ściśle określona godzina rozpoczęcia świadczenia pracy w danym dniu.

Wydaje się, że należy wówczas przyjąć, że jeśli pracodawca określił pewien przedział czasu, w którym pracownicy, według swojego uznania, mogą rozpoczynać pracę w danym dniu, to za godziny będące punktami odniesienia przy dokonywaniu oceny, czy w danym przypadku wypadek nastąpił w drodze do pracy, należy uznać godziny graniczne tego przedziału czasu.

Przykład 3.

Pracodawca ustalił, że pracownicy mogą rozpoczynać pracę między godzinami 7:00 a 9:00. Droga pracownika z miejsca zamieszkania do miejsca pracy, jeżeli pokonuje się ją, jadąc tramwajem, zabiera około pół godziny. W takiej sytuacji, jeżeli pracownik byłby ofiarą wypadku, który miał miejsce na przystanku tramwajowym w przedziale czasu między 6:30 a 9:00, a pracownik oświadczyłby, że kierował się wówczas do pracy, należałoby przyjąć, że mamy do czynienia z wypadkiem w drodze do pracy. Jeśli natomiast do wypadku doszłoby przed 6:30, to mogą pojawić się wątpliwości, czy mieliśmy do czynienia z wypadkiem w drodze do pracy, czy też pracownik przemieszczał się wówczas w innym celu niż po to, aby przystąpić do pracy. Taką wątpliwość należy każdorazowo wyjaśnić w ramach konkretnego postępowania powypadkowego w oparciu o zgromadzone dowody.

Powyżej zaprezentowano propozycję stosowania unormowań dotyczących wypadku w drodze do pracy w odniesieniu do pracowników świadczących pracę w ramach ruchomego czasu pracy. Generalnie poglądy wyrażane w orzecznictwie sądów odnoszące się do zagadnienia wypadków są zróżnicowane. Nie ma zatem gwarancji, że wspomniana propozycja odpowiadać będzie stanowisku każdego składu orzekającego. Wydaje się jednak, iż jest ona oparta na racjonalnych podstawach.

Polecamy:

Roczna składka zdrowotna - zasady wyliczania