Przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego, działając w sposób oznaczony, w szczególności wnosząc swoje wkłady. Brak takiego zobowiązania lub też przyjęcie go tylko przez niektórych wspólników, wykluczają możliwość uznania zawartej umowy za spółkę cywilną.
Wspólnikami spółki cywilnej mogą być zarówno osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, jak i osoby prawne (np. spółki osobowe bądź kapitałowe).
Niekiedy wspólne przedsięwzięcia nie przynoszą zamierzonego efektu, toteż wspólnicy decydują się na ich zakończenie.
Wypowiedzenie udziału przez wspólnika
Kodeks cywilny nie przewiduje możliwości wyłączenia wspólnika ze spółki, tak jak ma to miejsce w Kodeksie spółek handlowych. Za to wspólnik ma możliwość wypowiedzenia swojego udziału w spółce cywilnej.
Wypowiedzenie udziału co do zasady nie skutkuje zakończeniem działalności spółki cywilnej. Jednakże, gdy spółka składa się jedynie z dwóch wspólników, automatycznie ulega rozwiązaniu.
Forma pisemna
Wypowiedzenie odnosi skutek poprzez zawiadomienie pozostałych wspólników lub osób, które zostały umocowane do reprezentowania interesów spółki. Nie wymaga ono specjalnej formy, w praktyce jednak zachowanie formy pisemnej jest wskazane, choćby ze względu na cele dowodowe.
Termin wypowiedzenia i uzasadnienie ważnych powodów
W myśl art. 869 § 1 Kodeksu cywilnego, jeżeli spółka prawa cywilnego została zawarta na czas nieoznaczony, każdy wspólnik może z niej wystąpić, wypowiadając swój udział na trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego.
W praktyce rok obrachunkowy odpowiada zazwyczaj kalendarzowemu. Zatem, by wystąpienie ze spółki cywilnej można było uznać za skuteczne, musi ono zostać zgłoszone do ostatniego dnia września.
W tym wypadku uzasadnienie wystąpienia nie jest obligatoryjne.
Ponadto wspólnik, który występuje ze spółki z ważnych powodów, może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, nawet gdy spółka była zawarta na czas oznaczony. Kodeksowe określenie “ważnych powodów” wskazuje w tym wypadku na konieczność uzasadnienia wypowiedzenia.
Do katalogu “ważnych powodów” możemy zakwalifikować m.in. takie okoliczności, jak: dłuższa choroba, brak zdolności działania w zakresie istotnym dla interesów spółki, zmiana miejsca zamieszkania, brak wzajemnego zaufania między wspólnikami, konflikt interesów polegający na uczestnictwie w spółce oraz wykonywaniu innych obowiązków (np. funkcje publiczne), czy też sprzeniewierzenie się przez wspólników zasadom uczciwości. Jak widać, “ważne powody” to nic innego jak okoliczności, które sprawiają, że wspólnik nie chce pozostać w spółce wbrew swojej woli.
Przymusowe wypowiedzenie spółki
Kodeks cywilny zakłada, że oprócz dobrowolnego wypowiedzenia udziału przez samego wspólnika, możliwe jest także przymusowe wypowiedzenie udziału przez wierzyciela osobistego, gdy nie jest możliwe wyegzekwowanie od wspólnika należności z majątku ruchomego.
Zgodnie z art. 870 Kodeksu cywilnego, jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy została przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości wspólnika, jego wierzyciel osobisty, który uzyskał zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, może wypowiedzieć jego udział w spółce na trzy miesiące naprzód, choćby spółka była zawarta na czas oznaczony. Ponadto, jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może z tego terminu skorzystać.
W praktyce oznacza to, że wierzyciel ma możliwość zajęcia praw majątkowych wspólnika z tytułu bycia wspólnikiem spółki cywilnej, jak również uzyskania zaspokojenia z tych praw. Zaspokojenie wierzyciela skutkuje u dłużnika utratą statusu wspólnika w spółce cywilnej.
Oprócz tego należy pamiętać, że przymusowe wypowiedzenie może mieć zastosowanie, gdy:
- wierzyciel uzyska tytuł wykonawczy (wyrok sądowy), w którym stwierdzono, że przysługuje mu wierzytelność względem wspólnika,
- w trakcie trwania czynności egzekucyjnych komornik stwierdza o bezskuteczności egzekucji z ruchomości wspólnika.
Rozliczenie praw majątkowych
Wypowiedzenie udziału w spółce cywilnej przez wspólnika wiąże się z obowiązkiem rozliczenia jego praw majątkowych.
Na mocy art. 871 § 1 wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do niej do używania oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w przypadku braku takiego oznaczenia - wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika.
Ponadto występującemu wspólnikowi wypłaca się w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki.
Należy podkreślić, że wspominany przepis ma charakter względnie obowiązujący. Oznacza to, że wspólnicy mogą w umowie lub uchwale określić odmienne zasady rozliczania wspólnika, który występuje ze spółki.
Wystąpienie ze spółki skutkuje tym, że wspólnik nie uczestniczy już ani w zysku, ani w stratach spółki a pozostali wspólnicy nie mają prawa do roszczenia zwrotnego od niego z tytułu zaspokojonych przez nich z majątków odrębnych zobowiązań spółki, powstałych przed dniem jego wystąpienia.
Rozliczenie z występującym wspólnikiem powinno nastąpić w chwili, gdy wystąpienie osiągnęło skutek prawny (np. wypowiedzenie z zachowaniem lub bez zachowania terminu, śmierć, wypowiedzenie przymusowe przez wierzyciela osobistego bądź zmiana umowy polegająca zredukowaniu ilości wspólników w spółce).
W przypadku wypowiedzenia umowy spółki przez jednego z dwóch wspólników ze skutkiem jej rozwiązania, nadwyżkę wspólnego majątku powinno podzielić się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczyli w zyskach spółki. Rozwiązanie to może zostać unormowane inaczej przez wspólników.
Zmiany w CEIDG
W zależności od tego, czy wystąpienie wspólnika powoduje rozwiązanie umowy spółki bądź jedynie uszczuplenie ilości jej wspólników, każdy ze wspólników powinien dokonać stosownego wpisu w ewidencji CEIDG.
W takiej sytuacji należy skorzystać z druku CEIDG-1, który dotyczy:
- zmiany lub wykreślenia z rejestru REGON (zamiast RG-2),
- zgłoszenia do ZUS (zamiast ZUS ZWPA),
- zgłoszenia aktualizacyjnego (zamiast NIP-2).
W przypadku rozwiązania spółki, wspólnicy nie powinni zapomnieć o stosownym rozliczeniu podatkowym wobec fiskusa na gruncie VAT (w tym złożenie druku VAT-Z) oraz podatku dochodowego (deklaracja roczna na koniec roku podatkowego).
Ponadto należy wyrejestrować wspólników z ubezpieczeń jako tych, którzy podlegają ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia działalności (druk ZUS ZWUA). Jeżeli zostali zgłoszeni członkowie rodziny, te osoby zostają również wyrejestrowane (druk ZUS ZCNA).
