Badanie przedawnienia roszczenia przez komornika

Przedawnienie roszczenia – co to takiego?

Przedawnienie jest instytucją prawa cywilnego służącą ograniczeniu lub wyłączeniu możliwości dochodzenia roszczeń po upływie określonego czasu.

Przedawnienie daje możliwość uchylenia się od zaspokojenia roszczenia po upływie określonego prawem terminu, chyba że osoba zrzeka się prawa korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Wprawdzie wierzyciel sam decyduje, kiedy dochodzi zaspokojenia przysługującego mu roszczenia, ale przedawnienie ma na celu przeciwdziałanie jego bezczynności.

Badanie przedawnienia roszczenia przez komornika

Zobacz też:

Należy wskazać, że zgodnie z art. 804 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego „Organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym”, a w § 2 powoływanego przepisu stanowi „Jeżeli z treści tytułu wykonawczego wynika, że termin przedawnienia dochodzonego roszczenia upłynął, a wierzyciel nie przedłożył dokumentu, o którym mowa w art. 797 § 11 (dokument, z którego wynika, że doszło do przerwania biegu przedawnienia), organ egzekucyjny odmawia wszczęcia egzekucji. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie”.

W aktualnie obowiązującym brzmieniu art. 804 § 2 kpc przyznano kompetencje umożliwiające badanie przedawnienia roszczenia przez komornika.

Poprzednio dłużnik, który powoływał się w postępowaniu egzekucyjnym na zarzut przedawnienia, musiał wnieść tzw. powództwo przeciwegzekucyjne, oparte na art. 840 §1 kpc, gdyż komornik nie był władny samodzielnie rozstrzygać, czy wynikające z wyroku świadczenie jest już przedawnione, ale po nowelizacji uległo to zmianie.

Badanie przedawnienia roszczenia przez komornika obowiązuje od 21 sierpnia 2019 roku.

Aktualnie chcąc wszcząć postępowanie egzekucyjne, we wniosku o wszczęcie egzekucji wskazuje się świadczenie, które ma być spełnione oraz załącza się tytuł wykonawczy. Jeżeli z treści tytułu wykonawczego wynika, że termin przedawnienia dochodzonego roszczenia upłynął, do wniosku należy dołączyć również dokument, z którego wynika, że doszło do przerwania biegu przedawnienia.

Terminy przedawnienia i przerwanie biegu terminu przedawnienia

Należy przypomnieć, że Kodeks cywilny wskazuje na ogólne terminy przedawnienia, które wynoszą odpowiednio:

6 lat dla roszczeń majątkowych,
3 lata dla roszczeń o świadczenia okresowe,
3 lata roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Przepisy szczególne mogą przewidywać inne terminy przedawnienia dla poszczególnych rodzajów roszczeń.

Trzeba mieć na uwadze również to, że roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem bądź sądem polubownym lub ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem sześciu lat. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem trzech lat.

Bieg przedawnienia przerywa się w następujących wypadkach:

przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw albo egzekwowania roszczeń danego rodzaju, lub przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia bądź ustalenia, bądź zaspokojenia, bądź zabezpieczenia roszczenia;
przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
przez wszczęcie mediacji.

Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo, przy czym w razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw albo egzekwowania roszczeń danego rodzaju, lub przed sądem polubownym bądź przez wszczęcie mediacji, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.

Jakim dokumentem wykazać przerwanie biegu przedawnienia?

Przepisy nie wskazują, jaki rodzaj dokumentu wymagany jest dla wykazania, że doszło do przerwania biegu przedawnienia. Dlatego też należy uznać, że może to być zarówno dokument urzędowy, jak i prywatny.

Dokument urzędowy to dokument sporządzony przez powołane do tego organy władzy publicznej i organy państwowe. Dokumentem urzędowym, który może zostać przedłożony na wykazanie faktu przerwania biegu przedawnienia, jest m.in. postanowienie komornika o wszczęciu wcześniejszej bezskutecznej egzekucji.

Dokumentem prywatnym, który może zostać przedłożony na wykazanie faktu przerwania biegu przedawnienia, jest oświadczenie dłużnika o uznaniu długu.

Przykład 1.

Skutki niewykazania przerwania biegu przedawnienia

Jeśli wierzyciel nie załączy do wniosku o wszczęcie egzekucji dokumentu, z którego wynika, że doszło do przerwania biegu przedawnienia, skutkować to będzie wydaniem przez komornika postanowienia o odmowie wszczęcia egzekucji albo umorzeniem egzekucji, jeżeli została wszczęta. W takiej sytuacji wierzyciel naraża się na obciążenie go przez komornika opłatą w wysokości 10% należności objętej tytułem wykonawczym.

W przypadku odmowy wszczęcia egzekucji komornik wydaje postanowienie. Postanowienie to doręcza się tylko wierzycielowi wraz z tytułem wykonawczym i wnioskiem egzekucyjnym. Na postanowienie komornika o odmowie wszczęcia egzekucji wierzycielowi przysługuje skarga na czynność komornika, którą rozpatruje sąd rejonowy właściwy ze względu na siedzibę kancelarii komornika.

Rozpatrując skargę na czynność komornika, sąd bada, czy decyzja o odmowie wszczęcia przez komornika postępowania egzekucyjnego była zgodna z prawem, tj. bada, czy z treści tytułu wykonawczego wynika, że upłynął termin przedawnienia. Jeśli sąd na podstawie analizy treści tytułu wykonawczego dojdzie do wniosku, że termin przedawnienia upłynął, to sprawdza, czy wierzyciel załączył do wniosku dokument, z którego wynika, że doszło do przerwania biegu przedawnienia. Sąd może uchylić zaskarżoną czynność i nakazać komornikowi wszczęcie egzekucji lub oddalić skargę na jego czynność.

Przykład 2.

Pani Anna posiada prawomocny wyrok sądu zasądzający na jej rzecz kwotę 20000 zł tytułem zapłaty od dłużnika Jana w związku z prowadzonymi przez nich działalnościami gospodarczymi. Pani Anna prowadziła już egzekucję przeciwko Janowi, która okazała się bezskuteczna, ponieważ nie posiada on żadnego majątku stanowiącego jego własność ani nie ma żadnych oficjalnych dochodów. Z uwagi na termin przedawnienia roszczenia objętego tytułem wykonawczym pani Anna zdecydowała się na wszczęcie egzekucji po raz kolejny. Kobieta załączyła do wniosku o wszczęcie egzekucji dowód na potwierdzenie przerwania biegu przedawnienia roszczenia objętego tytułem wykonawczym, tj. postanowienie o umorzeniu egzekucji z uwagi na jej bezskuteczność. Komornik nie przejrzał dokładnie wniosku i załączników i uznał, że roszczenie jest przedawnione, po czym wydał postanowienie o odmowie wszczęcia egzekucji, które doręczył pani Annie wraz z tytułem wykonawczym i wnioskiem egzekucyjnym. Kobieta na postanowienie komornika o odmowie wszczęcia egzekucji złożyła przysługującą jej skargę na jego czynność. Sąd rozpatrując skargę, stwierdził, że pani Anna załączyła do wniosku dokument, z którego wynika, że doszło do przerwania biegu przedawnienia. Dlatego też uchylił on zaskarżoną czynność i nakazał komornikowi wszczęcie egzekucji.

Wszczęcie egzekucji mimo upływu przedawnienia

Może jednak zdarzyć się sytuacja, kiedy komornik sądowy jako organ egzekucyjny, mimo wynikającego z tytułu wykonawczego przedawnienia roszczenia, przystąpi do egzekucji. Wówczas dłużnik powinien zwrócić się do komornika z wnioskiem o jej umorzenie. We wniosku powinien on wykazać, że doszło do przedawnienia roszczeń objętych tytułem wykonawczym. Gdyby jednak komornik po złożeniu wniosku odmówił umorzenia egzekucji, wówczas dłużnikowi przysługuje skarga na czynności komornika na zasadach ogólnych przewidzianych w art. 767 kpc.

Gdyby okazało się, że mimo przedawnienia roszczenia, które wynika z treści tytułu wykonawczego stanowiącego podstawę do prowadzenia egzekucji, komornik wszczął egzekucję, dłużnik podniesie zarzut przedawnienia. Komornik, umarzając postępowanie egzekucyjne, obciąży wierzyciela jego kosztami, w tym kosztami opłaty egzekucyjnej.

Zgodność z konstytucją uprawnienia komornika do badania przedawnienia

Wprowadzone rozwiązanie poddawane było licznej krytyce zarówno przez Rzecznika Praw Obywatelskich, jak i środowisko komornicze. Należy wskazać, że w ocenie Rzecznika Praw Obywatelski art. 804 § 2 kpc jest sprzeczny z art. 175 ust. 1 Konstytucji, ponieważ daje pozasądowemu organowi, jakim jest komornik, uprawnienie do oceny, czy roszczenie majątkowe wciąż istnieje. Art. 175 ust. 1 Konstytucji przewiduje sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez sądy, gdy art. 804 § 2 kpc przyznaje tę kompetencję komornikowi.

Badanie konstytucyjności powoływanego uprawnienia komornika do badania przedawnienia roszczenia było przedmiotem badania przez Trybunał Konstytucyjny, który wydał postanowienie z dnia 22 lipca 2020 roku sygn. P 23/19, stwierdzając, że:

„art. 804 § 2 i art. 804 § 2 w związku z art. 797 § 11 w związku z art. 758 w związku z art. 759 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku – kpc (Dz. U. z 2019 roku poz. 1460, ze zm.) w zakresie, w jakim przyznaje komornikowi sądowemu kompetencję do rozstrzygnięcia, czy upłynął, nie będąc przerwanym, termin przedawnienia dochodzonego przez wierzyciela roszczenia i, w razie pozytywnego rozstrzygnięcia tego zagadnienia, kompetencję do odmowy wszczęcia egzekucji, jest zgodny z art. 175 ust. 1 Konstytucji,
art. 804 § 2 ustawy powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim przyznaje organowi egzekucyjnemu kompetencję do orzekania w przedmiocie przedawnienia roszczenia, o którego przedawnieniu orzeczono już prawomocnym orzeczeniem sądowym, jest zgodny z art. 2 Konstytucji,
art. 804 § 2 i art. 804 § 2 w związku z art. 797 § 11 ustawy powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim uniemożliwia wszczęcie egzekucji wierzytelności, które nie uległy przedawnieniu na skutek innych okoliczności niż przerwanie biegu przedawnienia, oraz w zakresie, w jakim uniemożliwia wszczęcie egzekucji wierzytelności, które nie uległy przedawnieniu na skutek nieudokumentowanego przerwania biegu przedawnienia, jest zgodny z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji”.