Zdecydowana większość roszczeń majątkowych ulega przedawnieniu. W praktyce oznacza to, że po upływie oznaczonego czasu uprawniony nie może skutecznie dochodzić wykonania przysługujących mu praw od drugiej osoby. Oczywiście istnieją pewne wyjątki od tej zasady, czy dotyczą one jednak także i spraw związanych z prawem pracy? Przedawnienie roszczeń pracowniczych - co warto wiedzieć?
Czym jest przedawnienie?
Zgodnie z treścią art. 117 § 1–2 Kodeksu cywilnego, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się go przed upływem terminu jest nieważne.
Przedawnienie jest instytucją, która pozwala uniknąć odpowiedzialności prawnej za określone zdarzenie. Po upływie określonego czasu nawet w pełni uzasadnione żądanie poszkodowanego lub pokrzywdzonego nie będzie możliwe do wykonania, jeśli sprawca skutecznie powoła się na zarzut przedawnienia. Instytucja ta co prawda nie powoduje wymazanie zobowiązania, przekształca je jednak w zupełnie inną formę – zobowiązanie naturalne. W praktyce niemożliwe jest dochodzenie jego realizacji na drodze sądowej.
Skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia jest wystarczającą podstawą dla oddalenia powództwa. Nie ma więc potrzeby ustalania, czy zachodzą przesłanki faktyczne i materialnoprawne uzasadniające ewentualne uwzględnienie powództwa, a badanie tych przesłanek w takiej sytuacji jest zbędne.
Przedawnienie roszczeń pracowniczych
Roszczenia pracownicze również podlegają przedawnieniu, nie różnią się one bowiem w swej naturze od innych roszczeń o charakterze cywilnym.
Pamiętajmy, że terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez żadną czynność prawną – pracodawca i pracownik nie mogą więc umówić się, że skrócą lub wydłużą okres przedawnienia istniejącego lub potencjalnego roszczenia jednej ze stron stosunku pracy.
Przedawnienie roszczenia pracowniczego powoduje co do zasady, że po upływie oznaczonego czasu pracownik nie może skutecznie dochodzić swoich praw przed sądem pracy. Zatrudniający jest wówczas zwolniony z odpowiedzialności względem swojego przełożonego, chyba że dobrowolnie zechce spełnić jego żądania.
Dochodzenie przedawnionych roszczeń pracowniczych
Prawo pracy umożliwia dochodzenie przedawnionych roszczeń pracowniczych tylko w jednym przypadku – gdy ten, komu przysługuje żądanie określonego roszczenia, zrzeknie się przysługującego mu zarzutu przedawnienia. Innymi słowy, jeśli w danej sprawie doszło już do przedawnienia, będzie ono nieskuteczne wyłącznie wtedy, gdy pracodawca zrzeknie się prawa do powoływania się na przedawnienie. W praktyce takie sytuacje są jednak bardzo rzadko spotykane.
Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia nie wymaga żadnej formy. Jak każde oświadczenie woli – może nastąpić w sposób wyraźny lub dorozumiany. W rachubę wchodzi więc każde zachowanie się dłużnika, które ujawnia jego wolę w sposób dostateczny. Zamiar zrzeczenia się zarzutu przedawnienia musi wynikać w sposób niewątpliwy z towarzyszących temu oświadczeniu okoliczności.
Wyrok SN z 5 września 2001 roku (sygn. akt I PKN 622/00)
Zrzeczenie się korzystania z przedawnienia (art. 292 kp) wymaga świadomego i celowego oświadczenia woli przez uprawnioną do tego stronę, że nie czyni użytku z przysługującego jej prawa uchylenia się od zaspokojenia przedawnionego roszczenia.
Wyrok SN z 29 czerwca 2005 roku (sygn. akt I PK 261/04)
Skorzystanie przez pracodawcę z zarzutu przedawnienia roszczenia z zakresu prawa pracy może nie zasługiwać na ochronę prawną z uwagi na sytuację obu stron stosunku pracy, a nie tylko ze względu na okoliczności dotyczące pracodawcy korzystającego z tego zarzutu.
Zarzut przedawnienia – z urzędu czy na wniosek?
Pracodawcy bardzo chętnie korzystają z zarzutu przedawnienia, pozwala on bowiem uniknąć im odpowiedzialności względem swojego przełożonego. Pamiętajmy jednak, że sądy nie uwzględniają faktu przedawnienia z urzędu, lecz na wniosek zainteresowanej osoby. Innymi słowy, jeśli zatrudniający nie powoła się na zarzut przedawnienia roszczenia pracowniczego, będzie odpowiedzialny za wykonanie zobowiązania względem zatrudnionej przez siebie osoby.
Powołanie się na zarzut przedawnienia nie zawsze jest jednak uznawane przez sądy. W niektórych sytuacjach byłoby to rażąco sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Na przykład, jeśli pracownik doznał poważnego uszczerbku na zdrowiu w wyniku zaniedbań ze strony pracodawcy i spóźnił się nie ze swojej winy z roszczeniem o zapłatę stosownego odszkodowania, uznanie zarzutu przedawnienia, który został wykorzystany przez pracodawcę, byłoby naruszeniem zasad sprawiedliwości społecznej. W takiej sytuacji sąd, który będzie rozpatrywał taką sprawę, może odrzucić zarzut przedawnienia i uznać roszczenia pracownika.
Przedawnienie roszczeń pracowniczych - wstrzymanie i przerwanie biegu przedawnienia
Terminy przedawnienia roszczeń pracowniczych zostały wyraźnie określone w Kodeksie pracy. Istnieje jednak możliwość ich wstrzymania lub przerwania. Zgodnie bowiem z art. 293–295 kp bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas trwania przeszkody, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić przysługujących mu roszczeń przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów. Bieg przedawnienia roszczenia o urlop wypoczynkowy nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas korzystania z urlopu wychowawczego. Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od dnia ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od dnia ustania przyczyny jego ustanowienia. Jeżeli termin przedawnienia wynosi jeden rok, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.
Bieg przedawnienia przerywa się:
-
przez każdą czynność przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
-
przez uznanie roszczenia.
Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo.
Przedawnienie roszczeń pracowniczych - podsumowanie
Przedawnione roszczenie z prawa pracy może być skutecznie dochodzone przed sądem tylko w dwóch przypadkach – gdy ten przeciwko komu dochodzone jest roszczenie, skutecznie zrzeknie się zarzutu przedawnienia albo gdy zastosowanie zarzutu przedawnienia w danej sprawie będzie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Przedawnione roszczenie nie wygasa, jednak powoduje powstanie tzw. zobowiązania naturalnego – dochodzenie jego wykonania nie jest możliwe na drodze sądowej (pracodawca może w ten sposób uwolnić się od odpowiedzialności względem swojego pracownika).
