Przedawnienie roszczeń z kredytu lub pożyczki

Przedawnienie roszczeń pozwala uniknąć odpowiedzialności za niespłacone zobowiązania. Z drugiej strony instytucja ta ma również swoje inne oblicze – jeśli przysługują nam uprawnienia z tytułu zawarcia konkretnej umowy, możemy nie być w stanie żądać ich skutecznej realizacji. Jak wygląda kwestia przedawnienia roszczeń z kredytu lub pożyczki i z punktu widzenia dłużnika i wierzyciela?

Umowa kredytu i umowa pożyczki

Zarówno kredyt, jak i pożyczka są umowami prawa cywilnego, których przedmiotem jest czasowe przekazanie określonej ilości pieniędzy na rzecz dłużnika. W przypadku umowy kredytowej mówimy w zasadzie tylko o środkach pieniężnych, podczas gdy przedmiotem pożyczki mogą być jeszcze inne rzeczy oznaczone co do gatunku.

Kredyt wiąże się ściśle z prawem bankowym, zgodnie z treścią art. 69 ust. 1 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się bowiem oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Z kolei pożyczka uregulowana została w przepisach Kodeksu cywilnego. Jak stanowi art. 720 kc, przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych, wymaga zachowania formy dokumentowej.

Z racji tego, że przedmiotem umowy pożyczki oraz umowy kredytu są przedmioty o charakterze majątkowym (wliczamy w to również środki finansowe), zobowiązania tego rodzaju ulegają z czasem przedawnieniu. Instytucja ta nie powoduje co prawda wygaśnięcia lub rozwiązania danej umowy z mocy samego prawa, utrudnia jednak znacząco możliwość domagania się wykonania świadczenia przez drugą stronę.

Przedawnienie

Zgodnie z treścią art. 117 § 2 i 2¹ kc po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne. Po upływie terminu nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.

Przedawnienie powoduje przekształcenie istniejącego zobowiązania w tzw. zobowiązanie naturalne. W praktyce oznacza to, że umowa co prawda istnieje nadal, jednak wykonanie wynikających z niej obowiązków jest już uzależnione wyłącznie od dobrej woli konkretnej strony. Jeśli wierzyciel umowny zdecyduje się skierować sprawę do sądu celem przymuszenia dłużnika do realizacji przedawnionego zobowiązania, naraża się na to, że już na wstępie przegra całe postępowanie. Sąd z urzędu musi zbadać kwestię przedawnienia w przypadku każdej sprawy, którą rozpatruje. Nie zawsze będzie to jednak oznaczało, że uzna tę instytucję za w pełni uzasadnioną. Ze względu na okoliczności danej sprawy przedawnienie może być bowiem pominięte, szczególnie gdy pozostawałoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W takim wypadku przedawnienie nie ochroni dłużnika i będzie on musiał wykonać swój obowiązek umowny.

Jeśli sąd uzna zarzut przedawnienia za wiążący, sprawa zakończy się bardzo szybko, a wierzyciel poniesie dodatkowe koszty procesowe. Dłużnik zostanie zwolniony ze swojego zobowiązania i tak naprawdę nie będzie można go przymusić żadnymi legalnymi środkami do realizacji istniejącej umowy.

Przedawnienie roszczeń z kredytu i pożyczki

Umowa kredytowa oraz umowa pożyczki i roszczenia z nich wynikające ulegają przedawnieniu w 3-letnim okresie, licząc od dnia wymagalności danego zobowiązania. Jeśli pożyczkodawcą będzie jednak osoba nieprowadząca w tym zakresie działalności gospodarczej (np. członek rodziny lub sąsiad), termin przedawnienia będzie dłuższy, bo aż 6-letni.

Umowy kredytowe są zawierane na kilka, kilkanaście, a nawet na kilkadziesiąt lat, pożyczki zaś z reguły na znacznie krótsze okresy – nie ma to znaczenia dla okresu przedawnienia w tych przypadkach. Powoduje to jednak w praktyce dosyć spory problem dla dłużnika, który nie wie, czy już może powołać się na zarzut przedawnienia, czy też musi jeszcze trochę poczekać.

Dzień wymagalności roszczenia to data, w której wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od swojego dłużnika – jest to początkowy termin, od którego zaczyna biec omawiane przedawnienie. Z racji tego, że większość pożyczek i kredytów jest spłacana w systemie ratalnym, bieg terminu przedawnienia będzie rozpoczynał się od każdej z rat osobno – nie bierzemy więc pod uwagę daty zawarcia danej umowy, lecz daty płatności poszczególnych części zaciągniętej pożyczki lub kredytu. Od 9 lipca 2018 roku koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego.

Przykład 1.

Pani Marcelina zaciągnęła w 2020 roku w banku kredyt na 2 lata. Zgodnie z umową miała spłacić swoje zobowiązanie w 24 miesięcznych ratach, każda płatna do 5. dnia miesiąca. Pierwsza rata miała zostać zapłacona do 5 marca 2020 roku. Pani Marcelina zapłaciła jednak tylko 6 rat (za marzec, kwiecień, maj, czerwiec, lipiec i sierpień), od września 2020 roku przestała regulować swoje zobowiązanie – do dziś nie zapłaciła zaległości. W tym przypadku termin przedawnienia będzie liczył się osobno dla każdej z rat, tj. od dnia, w którym rata miała zostać zapłacona. Teoretycznie możliwe jest więc, że część rat się już przedawni, a część – jeszcze nie. Kwestia przedawnienia kształtuje się następująco:

• rata za wrzesień 2020 roku (płatna do 5 września 2020 roku) przedawni się 31 grudnia 2023 roku;

• rata za październik 2020 roku (płatna do 5 października 2020 roku) przedawni się 31 grudnia 2023 roku;

• rata za listopad 2020 roku (płatna do 5 listopada 2020 roku) przedawni się 31 grudnia 2023 roku;

• rata za grudzień 2020 roku (płatna do 5 grudnia 2020 roku) przedawni się 31 grudnia 2023 roku;

• rata za styczeń 2021 roku (płatna do 5 stycznia 2021 roku) przedawni się 31 grudnia 2024 roku;

• rata za luty 2021 roku (płatna do 5 lutego 2021 roku) przedawni się 31 grudnia 2024 roku;

• rata za marzec 2021 roku (płatna do 5 marca 2021 roku) przedawni się 31 grudnia 2024 roku;

Przerwanie biegu przedawnienia

Bieg terminu przedawnienia może zostać przerwany – skutkuje to rozpoczęciem naliczania okresu przedawnienia od samego początku. Przerwanie może jednak nastąpić wyłącznie na skutek określonych zdarzeń prawnych:

• każdej czynności przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętej bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;

• uznania roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;

• wszczęcia mediacji.

Jeśli kredytodawca lub pożyczkodawca skieruje do sądu pozew o zapłatę przeciwko kredytobiorcy lub pożyczkobiorcy przed upływem terminu przedawnienia, wzmocni swoją pozycję względem zobowiązanego. Przedawnienie zostanie przerwane, w toku postępowania sądowego lub komorniczego nie będzie się można na nie powołać, a swój ewentualny nowy bieg rozpocznie dopiero po prawomocnym zakończeniu postępowania.

Podsumowanie

Roszczenia wynikające z umowy kredytu lub pożyczki przedawniają się co do zasady z upływem 3 lat od dnia wymagalności danego zobowiązania. W przypadku kredytodawców i pożyczkodawców, którzy nie prowadzą działalności gospodarczej w tym zakresie, przedawnienie następuje dopiero po upływie 6 lat. Jego skutkiem jest brak możliwości legalnego przymuszenia dłużnika do wykonania zobowiązania.