Pracownik, który ma wykonywać pracę na wskazanym stanowisku potrzebuje, aby pracodawca skierował go na niezbędne badania lekarskie. Przyjrzyjmy się tematowi obowiązku badań lekarskich, a także konsekwencjom jego niedopełnienia. Przepisy regulujące kwestie obowiązku przeprowadzenia badań lekarskich pracownika, a także możliwość dopuszczenia go przez pracodawcę do pracy zawiera ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r., Kodeks pracy. W art. 229 Kodeksu pracy ustawodawca przewidział obowiązek przeprowadzenia wstępnych, okresowych oraz kontrolnych badań lekarskich, jak również sposób i przesłanki ich przeprowadzenia. Podstawowym obowiązkiem zatrudnianego pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym szczególności poddawanie się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosowanie się do wskazań lekarskich {art. 211 pkt 5) Kodeksu pracy}. Jakie są natomiast skutki jeśli wystąpi brak badań lekarskich pracownika?
Rodzaje badań lekarskich (profilaktycznych) i grupy docelowe
Z przepisu art. 229 Kodeksu pracy, można zatem wyróżnić pracowników, którzy podlegają:
- wstępnym badaniom lekarskim – tj. pracownicy przyjmowani do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowisko pracy, pozostali pracownicy przenoszeni na inne stanowisko pracy, ze względu na czynniki szkodliwe dla ich zdrowia lub uciążliwe warunki.
- okresowym badaniom lekarskim – wszyscy pracownicy zatrudnieni u danego pracodawcy,
- kontrolnym badaniom lekarskim – kierowani są na te badania pracownicy, którzy byli niezdolni do pracy przez okres dłuższy niż 30 dni, jak również pracownicy kierowani przez pracodawcę na badania kontrolne, w celu ustalenia ich zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku,
- inne badania zlecone, w tym badania końcowe – kierowani są na nie pracownicy po zaprzestaniu pracy w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających, a także pracownicy pracujący dotychczas w tych warunkach po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli są zainteresowane i złożą wniosek o objęcie ich takimi badaniami.
Szczegółowe zasady przeprowadzania badań lekarskich osób, które mają być dopuszczone do pracy, poza Kodeksem pracy, reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r., w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.
Rozporządzenie określa zakres badań lekarskich wstępnych, okresowych oraz kontrolnych pracowników, tryb ich przeprowadzania oraz sposób dokumentowania i kontroli tych badań; częstotliwość wykonywania badań okresowych; zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami ze względu na warunki panujące na ich stanowisku pracy; tryb wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich oraz wymagania kwalifikacyjne lekarzy przeprowadzających badania lekarskie pracowników (§1 rozporządzenia).
Procedura przeprowadzania badań profilaktycznych
Podstawą do przeprowadzenia badań lekarskich pracownika jest skierowanie wydane przez pracodawcę, w którym to określa się rodzaj badania lekarskiego (wstępne, okresowe, kontrolne, inne), opis stanowiska pracy pracownika, określenie warunków pracy pracownika, z uwzględnieniem niebezpiecznych, szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia, a także innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.
Badania lekarskie, zwane także profilaktycznymi kończą się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym: brak przeciwwskazań do podjęcia pracy na określonym stanowisku lub istnienie przeciwwskazań do podjęcia pracy na określonym stanowisku (§2 ust. 5 rozporządzenia).
Od wydanego przez lekarza medycyny pracy orzeczenia, przysługuje, w terminie 7 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, zarówno pracownikowi oraz pracodawcy, za pośrednictwem lekarza wydającego orzeczenie, odwołanie do jednego z podmiotów odwoławczych, tj.:
- wojewódzki ośrodek medycy pracy, właściwy ze względu na miejsce świadczenia pracy lub siedzibę jednostki organizacyjnej, w której zatrudniony jest pracownik,
- instytut badawczy w dziedzinie medycyny pracy lub Uniwersyteckie Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni, jeżeli odwołanie dotyczy orzeczenia lekarskiego wydanego przez lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy,
- Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej, jeżeli odwołanie dotyczy orzeczenia lekarskiego wydanego przez Kolejowy Zakład Medycyny Pracy,
- podmioty lecznicze utworzone i wyznaczone przez Ministra Obrony Narodowej.
Wniesione od orzeczenia lekarza medycyny pracy odwołanie, wraz z dokumentacją medyczną jest przekazywane w terminie 7 dni od dnia otrzymania odwołania, do jednego z właściwych podmiotów odwoławczych. W trybie odwoławczym przeprowadza się badania w terminie 14 dni, od dnia otrzymania odwołania przez właściwy podmiot odwoławczy. Orzeczenia wydane w trybie odwoławczym są ostateczne (§5 ust. 1-6 rozporządzenia).
Brak badań lekarskich pracownika - skutki braku aktualnego orzeczenia lekarskiego lub wydanie orzeczenia o istnieniu przeciwwskazań do pracy
Brak aktualnego orzeczenia lekarskiego, jak również wydanie orzeczenia o istnieniu przeciwwskazań do podjęcia pracy na danym stanowisku pracy są podstawą do niedopuszczenia pracownika do pracy przez pracodawcę. Kodeks pracy, w art. 229 §4, jednoznacznie wskazuje, że „pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie”. Dopuszczenie pracownika nieposiadającego aktualnego orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do podjęcia pracy, czy fakt występowania takich przeciwwskazań stanowi naruszenie przepisów prawa pracy. Warto zaznaczyć, że w odpowiedzi na ryzyko oraz konsekwencje związane z dopuszczeniem do pracy pracownika przez pracodawcę, mimo braku aktualnych badań profilaktycznych, utrwalił się w orzecznictwie sądów powszechnych pogląd, że „za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy może być uznane dopuszczenie pracownika do pracy na podstawie aktualnego orzeczenia lekarskiego (chociaż zawierającego błędną ocenę co do zdolności pracownika do pracy na określonym stanowisku pracy), to tym bardziej za taką przyczynę może być uznane dopuszczenie pracownika do pracy w ogóle bez aktualnego orzeczenia lekarskiego”. – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2015 r., sygn. akt I PK 235/14.
Pracodawca dopuszczający takiego pracownika do pracy naraża się:
- na podstawie art. 283 §1 Kodeksu pracy, na karę grzywny, w wysokości od 1.000,00 PLN do 30.000,00 PLN w związku z nie przestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
- na podstawie art. 220 §1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r., Kodeks karny (dalej zwana k.k.), na karę pozbawienia wolności do lat 3, będąc odpowiedzialnym za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia obowiązku i naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu; zaś jeśli działa w sposób nieumyślny naraża się na karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku,
- na podstawie art. 415 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r., Kodeks cywilny na odpowiedzialność do naprawienia wyrządzonej szkody,
- na podstawie art. art. 96 § 1a pkt 1) i § 1b ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r., Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, w postępowaniu mandatowym, z powodu wykroczenia przeciwko prawom pracownika, na karę grzywny, w wysokości do 2.000,00 PLN, nałożony przez właściwym organ Państwowej Inspekcji Pracy, zaś w przypadku ukarania co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika określone w Kodeksie pracy popełnia w ciągu dwóch lat od dnia ostatniego ukarania takie wykroczenie – może być nałożona kara grzywny, w wysokości do 5.000,00 PLN,
- odmowę wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela, w przypadku wystąpienia wypadków przy pracy, w sytuacji braku aktualnych badań lekarskich zawierających brak przeciwskazań do pracy.
Podstawy prawne:
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r., Kodeks pracy,
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r., Kodeks karny,
- Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r., Kodeks cywilny,
- Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r., Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia,
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r., w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.
- (Orzeczenie) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2015 r., sygn. akt I PK 235/14.
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
