W niniejszym artykule zajmiemy się dość częstym zjawiskiem, kiedy to dochodzi do sprzedaży samochodu osobowego bez zapłaconej akcyzy. Zastanowimy się, jak brak zapłaty podatku akcyzowego przez sprzedawcę wpływa na kupującego. W jaki sposób powinien postąpić nabywca i czy obciąża go obowiązek uregulowania podatku w imieniu sprzedawcy?
Zakres czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem akcyzowym
Zgodnie z art. 100 ust. 1 ustawy o podatku akcyzowym przedmiotem opodatkowania jest m.in. import bądź też nabycie wewnątrzwspólnotowe samochodów osobowych.
Ponadto opodatkowaniu podlega również nabycie lub posiadanie samochodu osobowego niezarejestrowanego wcześniej na terytorium kraju zgodnie z przepisami o ruchu drogowym, jeżeli nie można ustalić podmiotu, który dokonał wcześniejszej czynności podlegającej opodatkowaniu, a w wyniku kontroli podatkowej, kontroli celno-skarbowej albo postępowania podatkowego nie ustalono, że podatek został zapłacony.
Podkreślenia wymaga, że celem wprowadzenia powyższej regulacji było zapobieganie sytuacjom patologicznym, w których organy podatkowe wykryły w obrocie pojazdy niewiadomego i nielegalnego pochodzenia, a podmiot je posiadający odmawia ujawnienia źródła pochodzenia lub wskazuje źródło nieistniejące.
Przepis ten ma stanowić skuteczny sposób walki z podmiotami typu „słup” lub „znikający podatnik”.
Jak możemy przeczytać w art. 100 ust. 3 ustawy o podatku akcyzowym, jeżeli w stosunku do samochodu osobowego powstał obowiązek podatkowy w związku z wykonaniem jednej z czynności podlegającej opodatkowaniu, to nie powstaje obowiązek podatkowy na podstawie innej czynności podlegającej opodatkowaniu, kiedy kwota akcyzy została określona lub zadeklarowana w należnej wysokości.
Celem ww. przepisu jest zapobieżenie sytuacji, w której podatek od tego samego pojazdu mógłby zostać pobrany więcej niż jednokrotnie, z tytułu różnych czynności opodatkowanych i de facto od różnych podatników.
Zasady ustalania zobowiązania podatkowego wobec nabywcy
Obowiązek podatkowy co do zasady obciąża podatnika dokonującego czynności opodatkowanej. Takim przypadkiem będzie przykładowo import samochodu osobowego.
Jeżeli taki określony podatnik zadeklarował kwotę akcyzy do zapłaty zgodnie z przepisami albo organ celny określił wobec niego kwotę podatku, to kwota ta powinna być od niego wyegzekwowana.
Zadeklarowanie lub określenie podatku przez takiego podatnika oznacza, że można wskazać źródło pochodzenia, organowi znany jest podmiot obowiązany do uiszczenia akcyzy i dlatego też akcyza powinna być wyegzekwowana od tego właśnie podmiotu.
Jak możemy przeczytać w piśmie MF z 16 listopada 2012 roku, nr SPS-023-10028/12, ewentualne problemy z wyegzekwowaniem kwoty akcyzy nie powinny skutkować wymagalnością akcyzy od nabywcy, który nabył ten wyrób w dobrej wierze.
Przepisy ustawy nie mogą służyć organom celnym do wyboru podmiotu, od którego podatek łatwiej wyegzekwować, by przerzucić odpowiedzialność za niezapłacony podatek na podmiot będący w posiadaniu samochodu, od którego powinna zostać zapłacona akcyza na wcześniejszym etapie obrotu. Przepis ten nie powinien mieć również zastosowania w sytuacji, gdy podatnik na wcześniejszym etapie obrotu nie zadeklarował kwoty akcyzy, a organ podatkowy jest w stanie go zidentyfikować.
W świetle powyższego wyjaśnienia organ podatkowy nie może dowolnie skierować swojej egzekucji wobec nabywcy bez uprzedniego przeprowadzenia postępowania czy też kontroli wobec podatnika tego podatku, który następnie dokonał sprzedaży samochodu osobowego bez zapłaconej akcyzy.
W tym zakresie warto przywołać treść wyroku WSA w Poznaniu z 20 października 2011 roku, III SA/Po 643/11, gdzie sąd uznał, że warunkiem opodatkowania posiadania jest brak możliwości ustalenia przez organy podatkowe, iż akcyza na wcześniejszym etapie obrotu została uiszczona w prawidłowej wysokości.
Brak zapłaty podatku akcyzowego a odpowiedzialność nabywcy za podatek akcyzowy
W sytuacji gdy w toku postępowania dowodowego organy podatkowe ustalą, iż akcyza powinna zostać uiszczona przez inny podmiot niż posiadacz, akcyza musi zostać nałożona na ten właśnie podmiot, który nie dokonał zapłaty należnego podatku.
Co innego jednak w przypadku, gdy w wyniku kontroli czy też postępowania podatnik nie zostanie ustalony. Jeżeli okaże się, że podatnik jest „słupem” lub podmiotem „znikającym”, to obowiązek zapłaty podatku może zostać przeniesiony na nabywcę.
Dla powstania obowiązku podatkowego wobec nabywcy – posiadacza samochodu bez zapłaconej akcyzy nie mają znaczenia takie okoliczności, jak: ewentualny stan świadomości nabywcy co do faktu nieuiszczenia akcyzy na wcześniejszym etapie obrotu; dochowanie należytej staranności w celu ustalenia tej okoliczności przed transakcją czy pokrzywdzenie przez nieuczciwego kontrahenta.
W wyroku WSA w Lublinie z 26 lutego 2020 roku, I SA/Lu 569/19, czytamy, że w przypadku gdy kwota akcyzy nie została określona lub zadeklarowana w należnej wysokości, nabywca (posiadacz), aby uwolnić się od odpowiedzialności podatkowej, powinien wykazać, że kwota należnego podatku została zapłacona. Z kolei dla uwolnienia się uczestnika obrotu od obowiązku zapłaty akcyzy decydujące jest rzeczywiste odprowadzenie tego podatku we wcześniejszej fazie obrotu. Wymóg przedstawienia stosownych dowodów stanowi więc materialnoprawną przesłankę, która determinuje sytuację podatnika na gruncie opodatkowania akcyzą.
Przykład 1.
Osoba fizyczna dokonała importu samochodu osobowego na teren Polski i z tego tytułu powstał wobec niej obowiązek zapłaty akcyzy. Następnie podatnik sprzedał samochód osobowy bez uiszczenia akcyzy. W takim przypadku mamy do czynienia z określonym podatnikiem, wobec czego organ podatkowy nie może domagać się zapłaty podatku od nabywcy.
Podsumowując, możemy zatem wskazać, że nabywca samochodu osobowego bez zapłaconej akcyzy nie może samodzielnie uregulować tego podatku. Taka osoba może być obciążona obowiązkiem zapłaty należności, jednakże po uprzednim przeprowadzeniu czynności urzędowych przez organy podatkowe.
