Przesłanka ważnego interesu podatnika daje możliwość skorzystania z ulg podatkowych między innymi w postaci umorzenia zaległości podatkowych, odsetek za zwłokę lub opłaty prolongacyjnej. Umorzenie zaległości podatkowych to instytucja nadzwyczajna, zasadą jest bowiem płacenie podatków. Wyjaśniamy, czym jest ważny interes podatnika i w jakich sytuacjach przysługuje mu prawo do zastosowania ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych.
Przesłanki udzielenia ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych
Postępowanie w sprawie udzielania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych może dotyczyć osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz prowadzących ją, a także osób prawnych, jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, płatników lub inkasentów, spadkobierców podatnika lub płatnika oraz osób trzecich, którzy mogą w szczególnie uzasadnionych przypadkach ubiegać się o zastosowanie ulg.
Zgodnie z art. 67a Ordynacji podatkowej organ podatkowy co do zasady na wniosek podatnika w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym może:
- odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty;
- odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek;
- umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.
Przesłanką udzielenia ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych jest istnienie ważnego interesu podatnika lub istnienie interesu publicznego. Użyty w przepisie łącznik „lub” oznacza, że w celu skorzystania z ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych wystarczające jest zaistnienie jednej z przesłanek, a mianowicie ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego.
Postępowanie w sprawie udzielania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych
W postępowaniu w sprawie udzielania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych w pierwszej kolejności następuje ocena organu podatkowego, czy w danej sprawie zachodzi przynajmniej jedna z dwóch przesłanek udzielenia ulgi, a więc ważny interes podatnika lub interes publiczny. Decyzja w tym zakresie nie ma charakteru uznaniowego, lecz związany, co oznacza, że organ podatkowy co do zasady nie ma podstaw do zastosowania ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych, jeżeli nie wystąpiła żadna z przesłanek jej udzielenia. W razie, gdy organ podatkowy stwierdzi, że nie zachodzi żadna z przesłanek udzielenia ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych, powinien odmówić jej zastosowania.
W przypadku natomiast, gdy przynajmniej jedna z przesłanek udzielenia ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych jest spełniona, następuje drugi etap postępowania, a przy rozpatrywaniu sprawy o udzielenie ulgi podatkowej organ działa wówczas w granicach tzw. uznania administracyjnego. Uznaniowy charakter decyzji oznacza, że organy mogą, ale nie muszą umorzyć zaległość. Nawet wówczas, gdy przesłanka ważnego interesu podatnika zostanie wykazana, organ podatkowy dysponuje uznaniem administracyjnym, a więc dokonuje rozstrzygnięcia o zastosowaniu umorzenia i jego zakresie. W przypadku stwierdzenia przesłanki organ może wniosek uwzględnić lub odmówić jego uwzględnienia. Spełnienie jednej z przesłanek, a mianowicie gdy mamy do czynienia z ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, jest warunkiem koniecznym, ale nieprzesądzającym w sprawie udzielania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych.
Ważny interes podatnika jako przesłanka udzielenia ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych
Jedną z przesłanek udzielenia ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych jest istnienie ważnego interesu podatnika. Obowiązujące przepisy nie definiują jednak pojęcia „ważny interes podatnika”, przez co w praktyce podatnicy mogą mieć trudności w uzyskaniu ulg w spłacie zobowiązań podatkowych.
W orzecznictwie podatkowym w zakresie wyjaśnień, co oznacza ważny interes podatnika, możemy znaleźć zdefiniowanie pojęcia jako sytuacji spowodowanej nadzwyczajnymi, losowymi przypadkami, w konsekwencji czego dochodzi do znacznego obniżenia zdolności płatniczych dłużnika, przez co podatnik nie jest w stanie uregulować należności podatkowych. Zdarzeniem losowym jest zaistniałe, niespodziewane zdarzenie, niezależne od woli podatnika, które spowodowało, że znalazł się on w trudnej sytuacji materialnej niepozwalającej mu na zapłatę zaległego podatku. Przykładem sytuacji, gdy z powodu nadzwyczajnych, losowych przypadków podatnik nie jest w stanie uregulować zaległości podatkowych, mogą być utrata możliwości zarobkowania czy utrata losowa majątku.
Przykład 1.
Pani Agnieszka prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie handlu materiałami budowlanymi. W wyniku pożaru magazyn spłonął i wszystkie materiały budowlane uległy zniszczeniu. W związku z zaistniałym, niespodziewanym i niezależny od przedsiębiorcy zdarzeniem pani Agnieszka nie jest w stanie uregulować należności podatkowych. Pożar spowodował utratę losową majątku przedsiębiorcy, przesłanka ważnego interesu podatnika jest spełniona.
Zdarzają się wyroki sądów rozszerzające pojęcie sytuacji stanowiących ważny interes podatnika, definiując je nie tylko jako sytuację nadzwyczajną, lecz także normalną sytuację ekonomiczną podatnika, w tym wysokość uzyskiwanych przez stronę dochodów, jak również konieczność ponoszenia wydatków. W orzecznictwie podatkowym możemy spotkać się z poglądem, że przy ocenie ważnego interesu podatnika i interesu publicznego przyczyny, które doprowadziły do powstania stanu zaległości, nie mają istotnego znaczenia.
Część orzeczeń wskazuje w sposób negatywny sytuacje, które nie stanowią ważnego interesu podatnika.
W poszczególnych orzeczeniach wskazano, że ważnego interesu podatnika nie stanowią m.in. następujące sytuacje:
- subiektywne przekonanie podatnika o potrzebie umorzenia zaległości podatkowej,
- przebywanie podatnika w zakładzie karnym,
- młody wiek podatnika i brak znajomości skutków podatkowych konkretnych działań,
- niepowodzenia w prowadzonej działalności gospodarczej,
- zadłużenie wobec innych niż organ podatkowy instytucji,
- trudna sytuacja zdrowotna rodziny.
Różnorodne orzecznictwo podatkowe odnoszące się do przesłanki ważnego interesu podatnika, stanowiącej podstawę do udzielenia ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych, prowadzi do wniosku, że ustawodawca osiągnął efekt w postaci elastyczności tekstu aktu normatywnego. W postępowaniu w sprawie udzielania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych przesłanka ważnego interesu podatnika wiąże się z koniecznością ustalenia przez organ podatkowy sytuacji majątkowej podatnika oraz skutków ekonomicznych, jakie wystąpiłyby w wyniku realizacji zobowiązania przez zobowiązanego. Podkreślić należy, że to na podatniku ciąży obowiązek zgromadzenia i zaprezentowania organowi podatkowemu wszelkich danych, jakie on sam uznaje za niezbędne dla wykazania swej sytuacji oraz zaprezentowania danych i dokumentów, o jakie zwróci się postępowaniu w sprawie udzielania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych organ podatkowy.
