Pracodawca ma obowiązek czuwać nad tym, aby pracownik nie został dopuszczony do pracy bez badań lekarskich. Dotyczy on wszystkich pracowników. Jaki jest zakres badań profilaktycznych pracowników, wyjaśniamy w tej publikacji.
Rodzaje badań lekarskich pracowników
Wyróżnia się następujące rodzaje badań pracowników:
- wstępne badania lekarskie,
- okresowe badania lekarskie,
- kontrolne badania lekarskie.
Wstępne badania lekarskie
Kodeks pracy stanowi, że wstępnym badaniom lekarskim podlegają:
- osoby przyjmowane do pracy;
- pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.
- przyjmowanych ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą;
- przyjmowanych do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych;
- przyjmowanych do pracy i pozostających jednocześnie w stosunku pracy z innym pracodawcą, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.
W przypadku osób, które posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, pracodawca, stwierdzając, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, żąda od nich aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku oraz skierowania na badania będące podstawą wydania tego orzeczenia. Nie dotyczy to osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.
Okresowe i kontrolne badania lekarskie
Poza badaniami wstępnymi pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim oraz kontrolnym badaniom lekarskim w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni spowodowanej chorobą w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.
Badania lekarskie okresowe i kontrolne powinny zostać przeprowadzone w miarę możliwości w godzinach pracy, a za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, natomiast w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.
- po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami;
- po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.
Skierowanie na badania lekarskie
Wszystkie, czyli wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie są przeprowadzane na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę.
Każde z badań przewidzianych dla pracowników prowadzone jest na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę.
W skierowaniu tym powinno zostać zawarte:
- określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane;
- określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy (w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu co najmniej dwa stanowiska pracy w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu);
- określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony – w przypadku pracowników;
- opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.
Zakres badań profilaktycznych
Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określają wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników zawarte w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Medycznej z dnia 30 maja 1996 roku w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Przy czym lekarz przeprowadzający badania pracownika może poszerzyć jego zakres o:
- dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne, w szczególności: otolaryngologiczne, neurologiczne, okulistyczne, dermatologiczne, alergologiczne lub psychologiczne;
- badania dodatkowe.
Ponadto przewidziano także możliwość wyznaczenia krótszego terminu następnego badania, niż to określono we wskazówkach metodycznych, jeżeli prowadzący badania pracownika lekarz uzna to za niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika.
Wskazać również należy, że proponowane są zmiany w zakresie badań profilaktycznych pracowników. Rozważane jest wprowadzenie obowiązkowych badań, takich jak lipidogram, badanie poziomu glukozy we krwi, ustalenie wskaźnika masy ciała BMI. Ponadto pracownicy mieliby możliwość wykonania pakietu badań dodatkowych – w przypadku kobiet byłby to mammografia i cytologia, a u mężczyzn PSA. Każdy pracownik miałby możliwość wykonania zdjęcia RTG płuc czy badania w kierunku raka jelita grubego.
Dokumentacja z prowadzonych badań profilaktycznych
Dokumentacja medyczna prowadzona przez lekarzy przeprowadzających badania profilaktyczne obejmuje:
- kartę badania profilaktycznego;
- rejestr wydanych orzeczeń.
W karcie badania profilaktycznego powinny się znaleźć informacje o:
- jednostce wykonującej badanie profilaktyczne (nazwa, adres, numer identyfikacyjny REGON) oraz lekarza udzielającego świadczeń (imię i nazwisko oraz symbole cyfrowe i literowe umieszczone na pieczęci lekarza na potrzeby prowadzenia badań profilaktycznych), a w przypadku lekarza prywatnie praktykującego – imię i nazwisko lekarza, adres, numer identyfikacyjny REGON oraz symbole cyfrowe i literowe umieszczone na pieczęci, na potrzeby prowadzenia badań profilaktycznych;
- imię i nazwisko, datę urodzenia, płeć, adres zamieszkania osoby objętej badaniami;
- nazwa, adres, numer identyfikacyjny REGON miejsca pracy osoby objętej badaniami;
- dane o przebiegu zatrudnienia osoby badanej;
- ocenę zagrożeń dla zdrowia pracownika lub stwierdzenie ich braku, wynikającą z informacji pracodawcy o występowaniu czynników szkodliwych lub uciążliwych na stanowisku pracy zajmowanym przez osobę badaną;
- dane z wywiadu lekarskiego i badania przedmiotowego;
- wyniki badań diagnostycznych i (lub) konsultacyjnych;
- uzasadnienie poszerzenia zakresu lub skrócenia częstotliwości wykonania badania profilaktycznego w stosunku do ustaleń zawartych we wskazówkach metodycznych;
- treść orzeczenia.
Odwołanie od orzeczenia lekarza medycyny pracy
Badania pracownika kończą się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:
- brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku albo
- istnieniem przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
Pracownik powinien wiedzieć, że w razie, gdy nie zgadza się on z orzeczeniem wydanym przez lekarza przeprowadzającego profilaktyczne badania lekarskie, ma on prawo się od niego odwołać. Odwołanie musi mieć formę pisemną i zawierać uzasadnienie. Prawo do odwołania przysługuje także pracodawcy, który wydał skierowanie na badania lekarskie.
Termin na złożenie odwołania wynosi 7 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem lekarza, który je wydał.
- wojewódzkie ośrodki medycyny pracy właściwe ze względu na miejsce świadczenia pracy lub siedzibę jednostki organizacyjnej, w której jest zatrudniony pracownik;
- instytuty badawcze w dziedzinie medycyny pracy lub Uniwersyteckie Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni, jeżeli odwołanie dotyczy orzeczenia lekarskiego wydanego przez lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy;
- Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej, jeżeli odwołanie dotyczy orzeczenia lekarskiego wydanego przez Kolejowy Zakład Medycyny Pracy;
- podmioty lecznicze utworzone i wyznaczone przez Ministra Obrony Narodowej.
Odwołanie wnosi za pośrednictwem lekarza, który wydał kwestionowane orzeczenie. Lekarz ten w terminie 7 dni od dnia otrzymania odwołania przekazuje je wraz z dokumentacją stanowiącą podstawę wydanego orzeczenia lekarskiego do właściwego podmiotu. Po otrzymaniu odwołania właściwy podmiot przeprowadza badania w trybie odwołania. Termin na ich przeprowadzenia wynosi 14 dni od dnia otrzymania odwołania. Orzeczenie lekarskie wydane w trybie odwołania jest ostateczne.
Przykład 1.
Pan Roman jako pracodawca nie zgodził się z orzeczeniem wydanym wobec jego pracownika pana Rafała, stwierdzającym istnienie przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku wskutek przeprowadzenia badań okresowych. Pan Roman w ustawowym terminie wniósł odwołanie. Lekarz wydający orzeczenie zakwestionował możliwość wniesienia odwołania od wydanego orzeczenia przez pracodawcę i mu je zwrócił. Czy takie działanie było zgodne z prawem?
Pracodawca ma legitymację do wniesienia odwołania od lekarza prowadzącego profilaktyczne badania pracownika, działanie lekarza było sprzeczne z prawem.
Podsumowanie
Podsumowując, nie ma jednego uniwersalnego zakresu badań profilaktycznych. Wszystko zależy od lekarza prowadzącego badanie i stanowiska pracy pracownika lub osoby mającej podjąć zatrudnienie. Planowane są zmiany w zakresie rozszerzenia katalogu badań, ale obecnie są to jedynie zapowiedzi.
