W przepisach ustanawiających zasady i tryb zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi określono szereg zadań zapobiegawczych mających na celu m.in. przecięcie dróg szerzenia się wspomnianych zakażeń i chorób. Obowiązkowe badania sanitarno-epidemiologiczne należą do takiej kategorii działań. Jakie są podstawowe regulacje w tym zakresie? Kto podlega takim badaniom oraz jak są realizowane? Wyjaśniamy w artykule.
Obowiązkowe badania sanitarno-epidemiologiczne — podstawa prawna oraz zakres stosowania i definicja
Zasady oraz tryb przeprowadzania obowiązkowych badań sanitarno-epidemiologicznych zostały określone w przepisach Ustawy z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, zwanej dalej „ustawą”.
Badanie sanitarno-epidemiologiczne to badanie, w którego skład wchodzą badanie lekarskie, badania laboratoryjne oraz dodatkowe badania i konsultacje specjalistyczne, wykonywane w ramach nadzoru epidemiologicznego w celu wykrycia biologicznych czynników chorobotwórczych lub potwierdzenia rozpoznania choroby zakaźnej.
Osoby podlegające obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym oraz podmioty kierujące
W myśl art. 6 ust. 1 ustawy — obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym podlegają:
podejrzani o zakażenie lub chorobę zakaźną;
noworodki, niemowlęta i kobiety w ciąży, podejrzane o zakażenie lub chorobę zakaźną mogącą się szerzyć z matki na płód lub dziecko;
nosiciele, ozdrowieńcy oraz osoby, które były narażone na zakażenie przez styczność z osobami zakażonymi, chorymi lub materiałem zakaźnym;
uczniowie, studenci i doktoranci kształcący się do wykonywania prac, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby;
osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, niemające aktualnego orzeczenia lekarskiego o zdolności do wykonywania prac, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby.
Z kolei na obowiązkowe badania sanitarno-epidemiologiczne kieruje:
osoby wskazane wyżej w pkt 1–3 – właściwy dla ich miejsca pobytu państwowy powiatowy inspektor sanitarny;
osoby wymienione w pkt 4 – kierujący szkołą albo rektor uczelni lub osoba przez nich upoważniona;
osoby, o których mowa powyżej w pkt 5 – pracodawca albo zlecający wykonanie prac.
Przykład 1.
Pracodawca działający w branży gastronomicznej zamierza uruchomić nową restaurację. W związku z tym konieczne jest zatrudnienie osób do obsługi klientów oraz do prac w kuchni (przygotowywanie posiłków). Przed podjęciem wspomnianych prac pracodawca powinien skierować kandydatów na pracowników na badania sanitarno-epidemiologiczne.
Natomiast w odniesieniu do osób poszukujących zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, przy której wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, badanie sanitarno-epidemiologiczne jest wykonywane na wniosek tej osoby. Osoba poddająca się badaniu wskazuje, jakiego rodzaju prac ma dotyczyć badanie sanitarno-epidemiologiczne i wydawane na jego podstawie orzeczenie lekarskie dla celów sanitarno-epidemiologicznych (art. 6 ust. 2a).
Lekarze uprawnieni do przeprowadzania badań sanitarno-epidemiologicznych oraz ich obowiązki
Badania lekarskie u osób podlegających badaniom sanitarno-epidemiologicznym przeprowadzają:
lekarze podstawowej opieki zdrowotnej, w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 27 października 2017 roku o podstawowej opiece zdrowotnej, lub
lekarze wykonujący zadania służby medycyny pracy, w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 27 czerwca 1997 roku o służbie medycyny pracy.
Wskazani wyżej lekarze wydają oraz przekazują osobie badanej będącej uczniem, studentem i doktorantem lub osobą podejmującą lub wykonującą pracę albo osobą poszukującą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej oraz pracodawcy albo osobie zlecającej wykonanie prac orzeczenie lekarskie:
o zdolności do wykonywania prac, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby;
o czasowych lub trwałych przeciwwskazaniach do wykonywania prac, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby.
Konsekwencje orzeczenia u osoby badanej przeciwwskazań do prac, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby
Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy osoby, u których orzeczono czasowe lub trwałe przeciwwskazania do wykonywania prac, przy których świadczeniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, nie mogą wykonywać tych prac.
Jednostki upoważnione do badań laboratoryjnych u osób podlegających badaniom sanitarno-epidemiologicznym
Badania laboratoryjne u osób podlegających badaniom sanitarno-epidemiologicznym przeprowadzają, akredytowane w zakresie przedmiotu badania na podstawie przepisów Ustawy z dnia 13 kwietnia 2016 roku o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku, laboratoria:
Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej lub inne laboratoria, na podstawie umów zawieranych z tymi organami;
jednostek właściwych w zakresie chorób płuc i gruźlicy, w przypadku badań w kierunku gruźlicy, na podstawie umów zawieranych z właściwymi miejscowo organami, o których mowa w pkt 1.
Koszty badań sanitarno-epidemiologicznych
Koszty badań sanitarno-epidemiologicznych, z wyłączeniem laboratoryjnych badań sanitarno-epidemiologicznych, wykonywanych u:
osób, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1–4 ustawy (osoby te wymieniono w początkowej części artykułu), będących ubezpieczonymi — są finansowane na zasadach określonych w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych;
osób, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1–4, niemających uprawnień z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego — są finansowane z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw zdrowia.
Przykład 2.
Pracodawca zamierza zatrudnić nowych pracowników w prowadzonych przez siebie podmiotach świadczących usługi turystyczne i hotelarskie, w tym także gastronomiczne. Kandydaci do pracy nie mają aktualnych badań sanitarno-epidemiologicznych, w związku z czym pracodawca kieruje je na wspomniane badania. Koszty takich badań ponosi pracodawca.
Koszty badań sanitarno-epidemiologicznych wykonywanych u osób poszukujących zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, przy której wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, są finansowane przez te osoby.
Weryfikacja badań laboratoryjnych
Jeżeli zachodzi konieczność potwierdzenia prawidłowości rozpoznania zakażenia, choroby zakaźnej lub identyfikacji biologicznych czynników chorobotwórczych dla celów nadzoru epidemiologicznego, wyniki badań laboratoryjnych poddaje się weryfikacji.
Weryfikację wyników badań laboratoryjnych przeprowadzają:
wskazane przez ministra właściwego do spraw zdrowia (MZ) podległe mu jednostki,
ośrodki referencyjne lub instytuty badawcze na podstawie umowy zawartej z MZ.
Koszty weryfikacji wyników badań laboratoryjnych dla celów nadzoru epidemiologicznego, w tym koszty transportu wyizolowanego biologicznego czynnika chorobotwórczego lub innego materiału do badań, są finansowane z budżetu państwa z części, której dysponentem jest MZ.
Obowiązkowe badania sanitarno-epidemiologiczne — kto im podlega oraz jak są realizowane? Podsumowanie
Badaniom sanitarno-epidemiologicznym podlegają m.in. uczniowie, studenci i doktoranci oraz osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby. Skierowanie na te badania wydaje odpowiednio kierujący szkołą albo rektor uczelni lub osoba przez nich upoważniona lub pracodawca albo zlecający wykonanie prac. Jeżeli orzeczono czasowe lub trwałe przeciwwskazania do wykonywania wspomnianych prac, pracodawca lub zlecający jest obowiązany, z zachowaniem poufności, niezwłocznie odsunąć pracownika lub wykonującego wspomniane prace od ich wykonywania. Koszty badań ponoszą podmioty zlecające ich wykonanie.
