Podstawowym obowiązkiem pracownika zgodnie z Kodeksem pracy jest poddawanie się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim. Ponadto pracownicy powinni stawiać się na inne zlecone na danym stanowisku pracy badania lekarskie, a także stosować się do wskazań lekarskich. Czy po długiej chorobie należy wykonać badania kontrolne czy można przed ich wykonaniem wykorzystać urlop wypoczynkowy? Dowiedz się więcej na temat urlop wypoczynkowy a zdolność do pracy.
Badania lekarskie pracowników przeprowadzane są w celu sprawdzenia ich zdolności do pracy lub braku takiej zdolności. Zawierające orzeczenie lekarskie powinny być wystawione przez lekarza posiadającego stosowne kwalifikacje zawodowe, a następnie dostarczone do pracodawcy.
Badania lekarskie kwalifikujące do wykonywania pracy na danym stanowisku są prowadzone w oparciu o rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.
Wstępne badania lekarskie
Kto podlega wstępnym badaniom lekarskim? Zgodnie z art. 229 Kodeksu pracy pracodawca powinien zapewnić pracownikom na swój koszt badania zdrowotne. Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:
- osoby przyjmowane do pracy;
- pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.
Wyjątki od wstępnych badań
Wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby:
- przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą;
- przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.
Warto pamiętać, że badaniom lekarskim objęte są również osoby przyjmowane do pracy, które pozostają jednocześnie w stosunku pracy z innym pracodawcą.
Okresowe badania lekarskie
Kto podlega okresowym badaniom lekarskim? Pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą. Ponadto podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.
Pracodawca powinien mieć na uwadze, że okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas nie wykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
Najważniejsze dla pracodawcy jest dopilnowanie, by nie dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku, w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.
Wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę.
Warto podkreślić, że pracodawcy zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie niebezpiecznych dla zdrowia substancji i czynników są zobowiązani zapewnić swoim pracownikom okresowe badania lekarskie także:
- po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami;
- po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.
Wszelkie koszty badań lekarskich związanych z profilaktyką opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędne z uwagi na warunki pracy, powinien ponosić pracodawca. Ponadto pracodawca przechowuje orzeczenia wydane na podstawie badań lekarskich oraz skierowania na badania lekarskie w dokumentacji pracowniczej.
Badania lekarskie a zdolność do pracy
Wielu pracodawców staje przed dylematem, czy potwierdzenie terminu urlopu wypoczynkowego pracownika i rozpoczęcia przez niego wakacji, podczas których upływa termin ważności jego kontrolnych badań lekarskich, jest zgodne z prawem? Czy może pracodawca powinien przesunąć termin urlopu pracownika w celu uzyskania przez niego orzeczenia lekarskiego, w którym lekarz medycyny pracy potwierdzi jego zdolność do wykonywania pracy?
W orzecznictwie prezentowane są dwa stanowiska. Jedno z nich potwierdza, że urlop wypoczynkowy jest czasem wolnym, w którym pracownik nie świadczy pracy, zatem nie ma potrzeby kierowania go na kontrolne badania lekarskie w przypadku niezdolności do pracy trwającej do 30 dni przed urlopem wypoczynkowym. Jednak co w sytuacji, w której zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca może z ważnych przyczyn odwołać pracownika z urlopu? Wobec tego pracownik powinien być gotowy do świadczenia pracy i pozostawania w dyspozycji pracodawcy. W ślad za drugim stanowiskiem pracodawca powinien w pierwszej kolejności skierować pracownika na badania kontrolne po długotrwałej nieobecności pracownika trwającej co najmniej 30 dni, ale jeszcze przed rozpoczęciem przez niego urlopu wypoczynkowego.
Zgodnie z aktualną linią orzeczniczą nie jest naruszeniem prawa przez pracodawcę wysłanie pracownika na zaplanowany wcześniej urlop wypoczynkowy po długotrwałej nieobecności pracownika trwającej co najmniej 30 dni. W wyroku Sądu Najwyższego z 20 marca 2008 r., II PK 214/07, Sąd stwierdził, że „nie jest sprzeczne z przepisami prawa pracy (art. 165 § 1 i art. 229 § 2 k.p.) rozpoczęcie zaplanowanego urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po ustaniu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą pracownika, która trwała dłużej niż 30 dni”.
Urlop wypoczynkowy a zdolność do pracy i skierowane na badania lekarskie
Warto wspomnieć, że zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca jest zobowiązany udzielić urlopu wypoczynkowego pracownicy powracającej do pracy po wykorzystanym urlopie macierzyńskim lub rodzicielskim. Należy wskazać, że w tym przypadku pracodawca nie musi kierować pracownicy na badania lekarskie przed rozpoczęciem przez nią urlopu wypoczynkowego, mimo że była niezdolna do pracy co najmniej 30 dni. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 9 marca 2011 r., I PK 240/10, „z art. 229 § 2 k.p. nie można wywodzić obowiązku przedstawienia orzeczenia o zdolności do pracy przez pracownicę rozpoczynającą urlop wypoczynkowy po urlopie macierzyńskim (art. 163 § 3 k.p.) wykorzystanym bezpośrednio po zakończeniu okresu niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni”.
Przykład 1.
Pracownica zakończyła urlop macierzyński 30 lipca 2023 r. Dwa tygodnie wcześniej poinformowała pracodawcę, że chciałaby wykorzystać zaległy urlop za 2022 r. i cały przysługujący urlop za 2023 r. W Dziale Kadr i Płac złożyła wniosek obejmujący wskazane powyżej dni urlopu. Pracownica chciała rozpocząć urlop wypoczynkowy od razu po upływie urlopu macierzyńskiego. W powyższym przypadku pracodawca musi przyjąć wniosek urlopowy i obligatoryjnie udzielić pracownicy urlopu. Warto pamiętać, że pracownica powinna zgłosić się na kontrolne badania lekarskie po powrocie z wnioskowanego przez nią urlopu.
Warto podkreślić, że pracodawca, który nie realizuje obowiązku zorganizowania pracowniczych badań profilaktycznych, popełnia wykroczenie, za które może otrzymać grzywnę w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł. Zgodnie z Kodeksem pracy powyższą karę może nałożyć Inspektor Państwowej Inspekcji Pracy poprzez nałożenie na pracodawcę mandatu lub skierowanie wniosku do sądu o jej zastosowanie.
Należy wspomnieć, że pracownik, który nie wykonuje polecenia pracodawcy i nie poddaje się badaniom lekarskim (wstępnym lub kontrolnym), może narazić się na karę porządkową nałożoną przez pracodawcę. W szczególności pracodawca nie powinien dopuścić takiego pracownika do pracy z uwagi na brak orzeczenia lekarskiego o jego zdolności do pracy. Pracownik nie zachowuje również prawa do wynagrodzenia za ten czas, jeśli jego działanie jest celowe. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 10 maja 2000 r., I PKN 642/99, „zawinione (z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa) niewykonanie przez pracownika zgodnego z prawem polecenia poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, jako naruszające obowiązek wykonania polecenia dotyczącego pracy (art. 100 i art. 211 pkt 5 k.p.), może stanowić podstawę niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p.”.
Podsumowując, należy wskazać, że pracodawcy nie powinni martwić się w sytuacji, w której ich pracownik przebywa na wcześniej zaplanowanym urlopie wypoczynkowym bez aktualnych badań lekarskich z orzeczeniem o zdolności do pracy. Aktualne orzecznictwo uznaje za zgodne z przepisami rozpoczęcie przez pracownika zaplanowanego urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po ustaniu jego niezdolności do pracy spowodowanej chorobą trwającą dłużej niż 30 dni.
