Jednym z najważniejszych przepisów chroniących pracownika jest art. 84 Kodeksu pracy, stanowiący, że pracownik nie może skutecznie zrzec się wynagrodzenia. W wyroku Sądu Najwyższego z 15 listopada 2006 roku (I BP 12/06) rozstrzygnięto kwestię prawnej dopuszczalności zrzeczenia się przez pracownika nagrody jubileuszowej w zależności od zakwalifikowania jej jako wynagrodzenia za pracę albo jako innego świadczenia, niemającego takiego charakteru. Dowiedz się, czy pracownik może zrzec się nagrody jubileuszowej?
Nagrody jubileuszowe
Świadczenia nazwane nagrodami jubileuszowymi mogą przysługiwać pracownikom na podstawie przepisów prawa powszechnego (ustaw) – jest tak w szczególności w przypadku pracowników samorządowych, osób zatrudnionych w służbie cywilnej czy też pracowników instytucji kultury – lub na podstawie unormowań prawa wewnętrznego (układów zbiorowych pracy lub regulaminów wynagradzania).
Jako przykład takich regulacji można wskazać art. 38 ust. 2, 4 i 5 Ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o pracownikach samorządowych. W myśl tych unormowań nagroda jubileuszowa przysługuje w wysokości:
po 20 latach pracy – 75% wynagrodzenia miesięcznego,
po 25 latach pracy – 100% wynagrodzenia miesięcznego,
po 30 latach pracy – 150% wynagrodzenia miesięcznego,
po 35 latach pracy – 200% wynagrodzenia miesięcznego,
po 40 latach pracy – 300% wynagrodzenia miesięcznego,
po 45 latach pracy – 400% wynagrodzenia miesięcznego.
Wynagrodzenie miesięczne, o którym mowa wyżej, oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Do okresów pracy uprawniających do nagrody jubileuszowej wlicza się wszystkie poprzednio zakończone okresy zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
W Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 25 października 2021 roku w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych określono warunki ustalania prawa do nagrody jubileuszowej i jej wypłacania, stanowiąc m.in., że:
pracownik samorządowy nabywa prawo do nagrody jubileuszowej w dniu upływu okresu uprawniającego do tej nagrody albo w dniu wejścia w życie przepisów wprowadzających nagrody jubileuszowe;
jeżeli pracownik samorządowy był zatrudniony równocześnie w ramach więcej niż jednego zakończonego stosunku pracy, do okresu uprawniającego do nagrody jubileuszowej wlicza się jeden z tych okresów zatrudnienia;
nagrodę jubileuszową wypłaca się niezwłocznie po nabyciu przez pracownika samorządowego prawa do tej nagrody;
podstawę obliczenia nagrody jubileuszowej stanowi wynagrodzenie przysługujące pracownikowi samorządowemu w dniu nabycia prawa do nagrody, a jeżeli dla pracownika samorządowego jest to korzystniejsze – wynagrodzenie przysługujące mu w dniu jej wypłaty.
Przepisy prawa powszechnego dotyczące innych grup zawodowych niż pracownicy samorządowi instytucję nagrody jubileuszowej regulują podobnie. Natomiast przepisy wewnętrzne obowiązujące u pracodawców, na których ustawy nie nakładają obowiązku wypłacania nagród jubileuszowych, mogą określać warunki ustalania prawa do takich nagród i ich wypłacania w zróżnicowany sposób, przy czym sama nazwa „nagroda jubileuszowa” nie musi świadczyć, że faktycznie mamy do czynienia ze świadczeniem takiego rodzaju (pracodawcy korzystają tu ze swobody kreowania systemów świadczeń dla pracowników).
Czy nagroda jubileuszowa jest wynagrodzeniem za pracę?
W sprawie, w której został wydany wspomniany na wstępie wyrok Sądu Najwyższego, sądy niższych instancji wskazywały, że w doktrynie istnieje spór co do charakteru nagrody jubileuszowej. Jedni wyrażają pogląd, że nagroda ta ma charakter wynagrodzenia za pracę, inni uważają, że należy ją zaliczyć do świadczeń jedynie związanych z pracą.
Przykład 1.
Pracodawca przyznał pracownikowi świadczenie pieniężne, które nazwał „nagrodą jubileuszową”. Pracownik odmówił przyjęcia tego świadczenia w związku z szerszym konfliktem, który od pewnego czasu istniał pomiędzy nim a pracodawcą. W obowiązującym u pracodawcy regulaminie wynagradzania nie przewidziano, że pracownikom przysługuje prawo do „nagrody jubileuszowej”; w szczególności nie określono kryteriów, na podstawie których takie świadczenie miałoby pracownikom przysługiwać. Omawiane świadczenie wypłacone pracownikowi miało więc charakter w pełni uznaniowy. W związku z tym (zgodnie z poglądem prezentowanym przez część orzecznictwa i doktryny) pracownik mógł w sposób prawnie skuteczny zrzec się tego świadczenia.
Sąd Rejonowy w analizowanej sprawie opowiedział się za zaliczeniem nagrody jubileuszowej do świadczeń związanych z pracą, a w konsekwencji za możliwością zrzeczenia się przez pracownika prawa do tego świadczenia, gdyż zgodnie z art. 84 kp pracownik nie może się zrzec prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę, jednak zakaz ten nie dotyczy świadczeń innych niż wynagrodzenie.
Pogląd ten podzielił Sąd Okręgowy, wskazując, że przepisy prawa zawierają wyraźny zakaz zrzeczenia się wynagrodzenia za pracę. Jest to przepis ochronny, wprowadzony dla zapewnienia pracownikowi otrzymania wynagrodzenia za wykonaną pracę, rozumianego jako wynagrodzenie sensu stricto. Zespół przepisów spełniających ochronną funkcję w stosunku do wynagrodzenia za pracę, rozumianego jako podstawowe źródło utrzymania i jako wypłacane okresowo, systematycznie, należności za wykonaną pracę, w niektórych przypadkach w drodze orzecznictwa sądowego został rozciągnięty na inne niż wynagrodzenie wypłaty na rzecz pracownika. Dotyczy to np. przepisów o ograniczeniu zakresu potrąceń z tych wypłat. Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że nagroda jubileuszowa nie ma charakteru wynagrodzenia za pracę.
Stanowisko RPO
Rzecznik Praw Obywatelskich, wnosząc skargę do Sądu Najwyższego, zarzucił wyrokowi Sądu Okręgowego naruszenie:
art. 84 kp przez przyjęcie, że możliwe jest zrzeczenie się prawa do nagrody jubileuszowej jako świadczenia niemającego charakteru wynagrodzenia za pracę;
konstytucyjnych praw człowieka i obywatela, tj. art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, obejmujących ochronę prawną własności i innych praw majątkowych, do których zalicza się wynagrodzenie za pracę.
W skardze podniesiono, że kwestia tego, czy nagroda jubileuszowa mieści się w pojęciu wynagrodzenia za pracę, czy raczej trzeba ją sytuować w zakresie innych świadczeń związanych z pracą, była przedmiotem rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego. RPO opowiedział się za linią orzeczniczą, zgodnie z którą gratyfikacja jubileuszowa, jeżeli przewidują ją przepisy płacowe, nie należy do „innych świadczeń związanych z pracą”, lecz do „wynagrodzenia za pracę”. Chociaż nie stanowi powszechnego obligatoryjnego składnika wynagrodzenia za pracę, to jest świadczeniem branżowym lub zakładowym, przysługującym na podstawie konkretnego przepisu płacowego, na warunkach w tym przepisie określonych. Nagroda za wieloletnią pracę może mieć podstawę prawną także w umowie o pracę. Charakter prawny nagrody jubileuszowej nie jest jednolity. Może ona stanowić składnik wynagrodzenia za pracę, jeżeli odpowiada cechom pojęciowym premii, a więc poddaje się kontroli co do przesłanek przyznawania i ustalenia jej wysokości. Może być jednak także świadczeniem pozbawionym cech wynagrodzenia w sytuacji, gdy prawo do niej zależy nie od spełnienia obiektywnie określonych przepisami płacowymi warunków, lecz od jej przyznania; w takim razie jest nagrodą. Premiowe ukształtowanie gratyfikacji jubileuszowej oznacza zakaz zrzeczenia się prawa do niej i przeniesienia go na inną osobę. Z faktu zaliczenia jej w takim kształcie do wynagrodzenia za pracę, a nie do innych świadczeń związanych z pracą, wynika bowiem, że ma do niej zastosowanie art. 84 kp, a czynność prawna dokonana wbrew dyspozycji tego przepisu musi być uznana za nieważną.
Czy pracownik może zrzec się nagrody jubileuszowej - rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
W wyroku wspomnianym na wstępie Sąd Najwyższy podzielił pogląd RPO, że jeżeli nagroda jubileuszowa odpowiada cechom pojęciowym premii, a więc poddaje się kontroli co do przesłanek przyznawania i ustalenia jej wysokości, stanowi składnik wynagrodzenia za pracę. Jeżeli nagroda jubileuszowa jest świadczeniem uzależnionym od spełnienia kryteriów obiektywnych (stażu pracy), to jest premią, a więc wynagrodzeniem za pracę, do którego ma zastosowanie art. 84 kp. Bezwzględny charakter prawny zakazu zrzeczenia się przez pracownika wynagrodzenia za pracę powoduje nieważność niekorzystnych dla pracownika uzgodnień płacowych stron stosunku pracy.
Przykład 2.
W regulaminie wynagradzania przyznano pracownikom prawo do otrzymywania nagród jubileuszowych, w wysokościach określonych procentowo (w stosunku do wynagrodzenia za pracę obliczanego według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy) w przypadku osiągnięcia stażu pracy wynoszącego kolejno 20, 25, 30, 35, 40 i 45 lat pracy. W świetle tych regulacji mamy do czynienia z rodzajem premii, a więc elementem wynagrodzenia za pracę. Tak unormowanej nagrody jubileuszowej – jako wynagrodzenia za pracę – pracownik nie może się skutecznie zrzec.
Podsumowanie - Czy pracownik może zrzec się nagrody jubileuszowej?
Na zakończenie warto zauważyć, że w razie zakwalifikowania świadczenia nazwanego „nagrodą jubileuszową” jako nagrody, mającej charakter uznaniowy, a nie jako premii (czyli jako wynagrodzenia za pracę), dopuszczalność zrzeczenia się takiej nagrody – gdy została już przyznana – pozostaje problematyczna, gdyż pogląd, że taka nagroda nie jest wynagrodzeniem za pracę, jest co prawda prezentowany w orzecznictwie i doktrynie, jednak, jak się wydaje, nie dość konsekwentnie. Pojawiają się stanowiska, że przyznanej nagrody (świadczenia uznaniowego, a nie regulaminowego) jednak również nie można się zrzec, przy czym nie wydają się one dostatecznie uzasadnione.
