Nagrody w postaci rzeczowej są przyznawane osobom zatrudnionym w zakładzie pracy znacznie rzadziej niż nagrody w postaci pieniężnej. Są jednak rozwiązaniem alternatywnym, które w określonych okolicznościach może być uznane przez pracodawcę za bardziej wskazane niż dokonanie przelewu na rachunek bankowy pracownika. Warto zatem rozważyć, jak nagroda rzeczowa dla pracownika powinna być traktowana w zakresie obowiązków podatkowych i składkowych.
Nagroda rzeczowa dla pracownika
Zgodnie z art. 105 Kodeksu pracy pracownikom, którzy przez wzorowe wypełnianie swoich obowiązków, przejawianie inicjatywy w pracy i podnoszenie jej wydajności oraz jakości przyczyniają się szczególnie do wykonywania zadań zakładu, mogą być przyznawane nagrody i wyróżnienia. Mogą one mieć postać zarówno pieniężną, jak i rzeczową.
[...] z nagrodą mamy do czynienia wówczas, gdy pracodawca w zakresie przyznania świadczenia dysponuje marginesem swobody, uznania. Krótko mówiąc, nagroda nie jest uzależniona od dopełnienia przez pracownika konkretnego warunku, a jej przyznanie stanowi konsekwencję wykonywania zadań przez wzorowe wypełnianie obowiązków pracowniczych [postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 15 grudnia 2021 roku, II PSK 186/21].
Opodatkowanie nagrody rzeczowej
W art. 12 ust. 1 Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1128) – dalej „ustawa o PIT” – sformułowano szeroką definicję przychodów ze stosunku pracy oraz przychodów z nimi zrównanych. Zgodnie z tym przepisem za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
W związku z powyższym nagrody rzeczowe otrzymywane przez pracownika od pracodawcy należy uznać za przychody ze stosunku pracy, są to bowiem świadczenia w naturze, o których mowa w przytoczonym przepisie. Wspomniane nagrody podlegają zatem opodatkowaniu podatkiem dochodowym na zasadach ogólnych, jak inne przychody ze stosunku pracy.
- za zgodą pracownika (aby skorzystał z niego w pełni dobrowolnie);
- w interesie pracownika (a nie pracodawcy) i przyniosło mu korzyść w postaci powiększenia aktywów lub uniknięcia wydatku, który musiałby ponieść – korzyść ta musi być wymierna i przypisana indywidualnemu pracownikowi (nie jest dostępna w sposób ogólny dla wszystkich pracowników)
Jak ustalić wartość pieniężną nagrody rzeczowej?
W przypadkach przychodów ze stosunku pracy mających postać wpłat pieniężnych określenie ich wartości jest proste, gdyż wartością tą jest wyrażona w pieniądzu kwota danej wpłaty. Wartość pieniężną świadczeń rzeczowych (w naturze) trzeba natomiast określić w oparciu o zasady wynikające z unormowań ustawy o PIT, gdyż dopiero po jej ustaleniu możliwe jest obliczenie podatku od tych świadczeń.
Jak stanowi art. 12 ust. 2 ustawy o PIP, wartość pieniężną świadczeń w naturze przysługujących pracownikom na podstawie odrębnych przepisów ustala się według przeciętnych cen stosowanych wobec innych odbiorców – jeżeli przedmiotem świadczenia są rzeczy lub usługi wchodzące w zakres działalności pracodawcy.
Przykład 1.
Pracodawca produkuje zegarki. Postanowił przyznać wyróżniającemu się pracownikowi nagrodę rzeczową w postaci wyprodukowanego przez siebie zegarka. Model zegarka, który ma otrzymać pracownik, jest oferowany klientom w prowadzonych przez producenta sklepach za cenę 500 zł. Zatem przychód pracownika ze stosunku pracy, z tytułu otrzymania nagrody rzeczowej w postaci zegarka, wyniesie 500 zł.
Wartość pieniężną nieodpłatnego świadczenia przysługującego pracownikowi z tytułu wykorzystywania samochodu służbowego do celów prywatnych ustala się w wysokości:
1) 250 zł miesięcznie – dla samochodów:
- o mocy silnika do 60 kW;
- stanowiących pojazd elektryczny w rozumieniu art. 2 pkt 12 Ustawy z dnia 11 stycznia 2018 roku o elektromobilności i paliwach alternatywnych (Dz.U. z 2021 r. poz. 110 i 1093) lub pojazd napędzany wodorem w rozumieniu art. 2 pkt 15 tej ustawy;
2) 400 zł miesięcznie – dla samochodów innych niż wymienione w pkt 1.
W przypadku wykorzystywania samochodu służbowego do celów prywatnych przez część miesiąca wartość świadczenia ustala się za każdy dzień wykorzystywania samochodu do celów prywatnych w wysokości 1/30 kwot określonych wyżej w pkt 1 i 2. Jeżeli świadczenie przysługujące pracownikowi z tytułu wykorzystywania samochodu służbowego do celów prywatnych jest częściowo odpłatne, to przychodem pracownika jest różnica pomiędzy wartością określoną na wskazanych wyżej zasadach i odpłatnością ponoszoną przez pracownika (art. 12 ust. 2a–2c).
Wartość pieniężną innych nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń w naturze określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania. Ponadto, jeżeli:
- przedmiotem świadczenia są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia – ich wartość pieniężną określa się według cen stosowanych wobec innych odbiorców;
- przedmiotem świadczeń są usługi zakupione – ich wartość pieniężną określa się według cen zakupu;
- przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu lub budynku – ich wartość pieniężną określa się według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku.
W pozostałych przypadkach wartość pieniężną nieodpłatnych świadczeń określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia. Jeżeli świadczenia są częściowo odpłatne, przychodem podatnika jest różnica pomiędzy wartością tych świadczeń, ustaloną według opisanych wyżej zasad, a odpłatnością ponoszoną przez podatnika (art. 12 ust. 3 w związku z art. 11 ust. 2–2b ustawy o PIT).
Przykład 2.
Pracodawca przekazał pracownikowi nagrodę rzeczową w postaci tygodniowego pobytu w ośrodku rekreacyjno-wypoczynkowym. Pracodawca wykupił tę usługę za 3000 zł. W związku z tym wartość przychodu pracownika ze stosunku pracy z tytułu otrzymania wspomnianej nagrody wyniesie 3000 zł.
Składki ZUS od nagrody rzeczowej
Zgodnie z art. 18 ust. 1, w związku z art. 20 ust. 1 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.), podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) pracownika stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy.
Natomiast w myśl art. 81 ust. 1 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1285 ze zm.) do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne pracowników stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Jak wynika z powyższego, wartość pieniężna nagrody rzeczowej dla pracownika podlega uwzględnieniu zarówno w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jak i na ubezpieczenie zdrowotne – na ogólnych zasadach.
Nagrody rzeczowe dla pracowników podlegają zarówno podatkowi dochodowemu, jak i oskładkowaniu w ramach ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, na zasadach ogólnych. Należy jednak pamiętać, że, jak wyżej wskazano, zakwalifikowanie danego świadczenia rzeczowego jako przychodu ze stosunku pracy, a w konsekwencji jego opodatkowanie i wliczenie do podstawy wymiaru składek ZUS, jest możliwe tylko wtedy, gdy świadczenie to zostaje spełnione za zgodą pracownika i w jego interesie (gdy przynosi pracownikowi konkretną, wymierną w pieniądzu korzyść).
