Na chwilę obecną w polskim ustawodawstwie nie występuje instytucja darowizny na wypadek śmierci. Kiedy dana osoba pragnie przenieść określone rzeczy na własność innej osobie, konieczne jest sporządzanie zapisu.
Alternatywa dla testamentu
Zgodnie z teorią cywilistyczną przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Na wypadek śmierci, własność przedmiotu darowizny przechodzi na obdarowanego dopiero w momencie zgonu darczyńcy. Podstawowym kryterium dla ważności tej umowy jest zatem warunek, by obdarowany przeżył swojego dobroczyńcę. Z tego powodu alternatywnie nazywano ten stosunek zobowiązaniowy jako “umowę o przeżycie”.
Aktualnie najbardziej powszechnym sposobem na uregulowanie kwestii pośmiertnych jest testament. Poza zrzeczeniem się dziedziczenia - wszelkie umowy o spadek między żyjącymi są nieważne.
Projekt senacki
Do uregulowania darowizny mortis causa powstał projekt senacki. Z jego treścią można się zapoznać tutaj.
Inicjatywa izby wyższej zakłada, że umowa taka będzie ważna tylko i wyłącznie wtedy, gdy zostanie zawarta w formie aktu notarialnego.
Interesującym pomysłem jest umożliwienie przeniesienia dowolnie wybranych składników majątkowych, nawet nieruchomości na własność. Na uwagę zasługuje możliwość zmiany właściciela ogółu uprawnień ze spółki cywilnej. W przypadku spółek prawa handlowego taka opcja została wyłączona.
Skutki zawarcia darowizny na wypadek śmierci
Skuteczne zawarcie umowy powoduje przeniesienie własności rzeczy lub prawa po śmierci darczyńcy oraz równoczesne wyłączenie rzeczy lub prawa z masy spadkowej.
Obowiązek podatkowy z tytułu takiego przysporzenia powstanie z dniem otrzymania darowizny czyli wraz ze śmiercią darczyńcy. Ponadto dokonanie takiej czynności będzie korzystało ze zwolnienia, jednakże w ściśle określonych przypadkach.
W przeciwieństwie do zapisu testamentowego, darowizna nie będzie wymagała podjęcia żadnych czynności przez spadkobierców. Obecnie takie działania są konieczne przy przenoszeniu na własność przedmiotów wskazanych w testamencie.
W razie sporu pomiędzy zapisobiorcą a spadkobiercami istnieje konieczność wytoczenia powództwa o przeniesienie zapisu.
Projekt senacki zakłada, że darowizna przejdzie automatycznie na obdarowanego z chwilą śmierci darczyńcy. Problemem w praktyce może okazać się przedmiot, który z chwilą ziszczenia się wszystkich przesłanek, będzie w posiadaniu spadkobierców, którzy będą oponowali przy jego wydaniu. Na uwagę zasługuje założenie, że uprawnienie obdarowanego będzie także wykazane w księdze wieczystej nieruchomości.
Odwołanie darowizny
Odwołanie darowizny będzie zależało przede wszystkim od zaistnienia rażącej niewdzięczności osoby obdarowanej. Projekt zakłada także jej anulowanie, gdy zaistnieją okoliczności, przez które obdarowany nie będzie mógł jej przyjąć (tzw. znaczna zmiana stosunków).
Przepisy obowiązujące w kwestiach spadkowych niekiedy dają się we znaki zapisobiorcom, ponieważ testator może w każdej chwili odwołać swoją “ostatnią wolę” bez żadnych konsekwencji. Takie zachowanie wprowadza niechęć u tych zapisobiorców, którzy wykazywali chęć do inwestowania w przedmiot zapisu.
Uchwała Sądu Najwyższego
W obecnym stanie prawnym darowizna mortis causa nie funkcjonuje. Zasadniczo jej sporządzenie skutkowałoby nieważnością.
Jednakże zaskakującego wyłomu w tej kwestii dokonał Sąd Najwyższy, podejmując uchwałę, w której stwierdził, że dopuszczalna jest darowizna na wypadek śmierci, jeżeli obdarowany uzyskuje konkretne rzeczy lub prawa, a taka darowizna jest zgodna z zasadami współżycia społecznego (sygn. III CZP 79/13).
