Wsparcie unijne na rzecz wczesnej edukacji i opieki nad dziećmi znalazło się po raz kolejny wśród głównych celów programów operacyjnych na lata 2021-2027. Zaszły jednak pewne zmiany w porównaniu do poprzedniej perspektywy finansowej, które przedstawiamy w tym artykule. Na początek warto przytoczyć kilka danych statystycznych, aby uświadomić, jak dużo w tej materii jest jeszcze do zrobienia. Komisja Europejska zaleca, aby 33% dzieci w wieku poniżej 3 lat było objętych opieką zinstytucjonalizowaną. Jak to wygląda w Polsce? Z danych GUS-u wynika, że w 2024 roku wskaźnik ten będzie wynosił 21,7%. Jeżeli dodamy do tego dysproporcję między miastem a wsią (miasta – 18,4%, wieś – 3,7%), gołym okiem widać jak niski jest poziom uczestnictwa dzieci poniżej 3. roku życia w różnych formach opieki. Dostęp do miejsc opieki (zarówno żłobków, klubów malucha, jak i przedszkoli) w dużej mierze warunkuje aktywność zawodową kobiet. Większość osób biernych zawodowo z powodów opiekuńczych deklaruje chęć podjęcia pracy w przypadku otrzymania dodatkowych środków na pokrycie kosztów opieki albo zapewnienie nieodpłatnej opieki w placówce. Dużo lepiej wygląda sytuacja na pierwszym etapie kształcenia. Według stanu na wrzesień 2021 roku 90,4% dzieci w wieku 3-6 lat uczestniczyło w różnych formach wychowania przedszkolnego. Zachęcamy do lektury artykułu, w którym przedstawione zostały dotacje unijne na tworzenie nowych miejsc opieki nad dziećmi.
Dotacje unijne na tworzenie nowych miejsc opieki nad dziećmi
W nowej perspektywie finansowej na lata 2021-2027 widoczny jest wyraźny podział działań z zakresu wsparcia na tworzenie nowych miejsc opieki nad dziećmi pomiędzy program Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego (FERS) a programy regionalne poszczególnych województw.
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej będzie odpowiedzialne za wdrażanie działania 2.1 Opieka nad dziećmi do lat 3 – program Maluch+ oraz działanie 2.2 Wsparcie systemu opieki nad dziećmi do lat 3 (FERS 2021-2027). Wdrażanie powyższych działań powinno przyczynić się do:
- zwiększenia liczby miejsc opieki w jej instytucjonalnych formach (żłobki, kluby dziecięce, opiekunowie);
- podniesienia kompetencji przedstawicieli podmiotów tworzących instytucje opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 oraz kadry sprawującej opiekę nad dziećmi.
Planowane działania będą częścią krajowego programu Maluch+ integrującego różne źródła finansowania: Krajowy Plan Odbudowy, Europejski Fundusz Społeczny Plus oraz budżet państwa. W celu zmniejszenia dysproporcji w dostępie do żłobków i klubów malucha wprowadzono odpowiedni algorytm podziału środków. Alokacja zostanie podzielona na wszystkie gminy w kraju ze szczególnym uwzględnieniem tzw. białych plam, czyli miejsc, gdzie opieka nad najmłodszymi dziećmi nie występuje lub jest znacznie ograniczona.
Zwiększenie dostępności do edukacji przedszkolnej będzie natomiast realizowane za pośrednictwem 16 programów regionalnych wdrażanych przez Urzędy Marszałkowskie. Zakres interwencji, opis działań, maksymalny poziom dofinansowania, wartości projektów i typy beneficjentów uprawnionych do aplikowania każde województwo określiło w Szczegółowym Opisie Priorytetów programu regionalnego, który został zatwierdzony przez Komisję Europejską. Konkurs na wsparcie edukacji przedszkolnej jest natomiast ogłoszony zgodnie z przyjętym przez Zarząd Województwa harmonogramem naborów wniosków na dany rok, który poza podmiotami uprawnionymi do składania wniosków określa również alokację środków przeznaczoną na ten cel.
Podsumowując, konkursy w ramach programu Maluch+ mają zasięg ogólnokrajowy i niwelują białe plamy w dostępie do opieki nad dziećmi do 3. roku życia. W kompetencji samorządów poszczególnych województw pozostawiono natomiast edukację przedszkolną.
Jakie są najważniejsze założenia programu Maluch+?
Program Maluch+ stał się programem długofalowym, który będzie wdrażany w latach 2022-2029. Budżet na tworzenie i funkcjonowanie nowych miejsc opieki to blisko 5,4 mld zł (gdzie 1,7 mld pochodzi ze środków Krajowego Planu Odbudowy a 3,7 mld z Europejskiego Funduszu Społecznego).
Środki finansowane z KPO mogą być przeznaczone na tworzenie miejsc wyłącznie w żłobkach i klubach malucha. W tym miejscu warto zwrócić uwagę, że zakresy interwencji różnią się w zależności od tego, jaki podmiot realizuje projekt i przedstawia się następująco:
- jednostki samorządu terytorialnego – mogą przeznaczyć środki na budowę lub renowację żłobków i klubów dziecięcych oraz zakup nieruchomości i infrastruktury;
- podmioty inne niż jednostki samorządu terytorialnego (m.in. przedsiębiorcy) – mogą przeznaczyć środki wyłącznie na adaptację, tj. dostosowanie budynków lub pomieszczeń do potrzeb dzieci, w tym do wymogów sanitarno-higienicznych, bezpieczeństwa przeciwpożarowego, organizacji szatni, stołówek.
Ze środków Funduszy Europejskich dla Rozwoju Społecznego można sfinansować tworzenie miejsc opieki w żłobkach, klubach dziecięcych i u opiekunów dziennych, w tym miejsca dla dzieci z niepełnosprawnościami lub wymagających szczególnej opieki.
Bez względu na to, jaki podmiot składa wniosek, środki można przeznaczyć na:
- utworzenie miejsca opieki w ramach istniejącej lub nowo utworzonej instytucji;
- dofinansowanie kosztów funkcjonowania przez 36 miesięcy (najpierw przez 12 miesięcy, a następnie przez kolejne 24 miesiące).
Wysokość dofinansowania uzależniona jest od źródła finansowania inwestycji (KPO czy FERS) oraz podmiotu ubiegającego się o dotację i wynosi odpowiednio:
- 35 862 zł bez VAT dla jednostek samorządu terytorialnego na 1 nowo utworzone miejsce w żłobku lub klubie dziecięcym (dla projektów finansowanych z KPO);
- 12 410 zł z VAT dla podmiotów innych niż jednostki samorządu terytorialnego na 1 nowo utworzone miejsce w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna (projekt finansowany z KPO);
- 12 410 zł z VAT dla wszystkich podmiotów na 1 nowo utworzone miejsce w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna.
Należy jeszcze wspomnieć o miesięcznym dofinansowaniu funkcjonowania nowo utworzonego miejsca opieki w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, które wynosi maksymalnie do 837 zł.
Garść statystyk z pierwszego w 2023 roku naboru w ramach programu Maluch+
Bardzo ciekawie przedstawiają się dane liczbowe z pierwszego naboru wniosków w ramach programu Maluch+. Miejsca zakwalifikowane do dofinansowania możemy podzielić ze względu na beneficjentów oraz źródło dotacji:
- jednostki samorządu terytorialnego utworzą 40 393 miejsca, z czego 389 gmin utworzy 9 317 miejsc na terenie białych plam (czyli w miejscach, gdzie przed ogłoszeniem naboru nie funkcjonowała żadna instytucja);
- podmioty inne niż jednostki samorządu terytorialnego (niestety brak informacji, ile z tych podmiotów to przedsiębiorcy) stworzą 47 469 miejsc opieki, z czego 75 instytucji utworzy 1 924 miejsca na terenie 52 gmin będących białymi plamami (to znaczy, że przed ogłoszeniem naboru nie funkcjonowała tam żadna placówka, a gmina nie złożyła wniosku).
Ponieważ pierwszy nabór wniosków nie wyczerpał całej alokacji przeznaczonej na realizację programu, planowane jest ogłoszenie kolejnego naboru.
Jak pozyskać wsparcie na rzecz rozwoju edukacji przedszkolnej?
Wiemy już, że wsparcie na rzecz wczesnej edukacji i opieki nad dziećmi w wieku 3-6 lat jest dostępne w programach regionalnych poszczególnych województw. Sprawdźmy, na co mogą liczyć beneficjenci w ramach zbliżającego się naboru wniosków na przykładzie województwa dolnośląskiego. Zgodnie z opublikowanym przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego harmonogramem naboru wniosków na rok 2023 nabór wniosków w ramach Działania 8.1 A Zwiększenie dostępności do edukacji przedszkolnej zostanie ogłoszony 25 sierpnia 2023 roku. Beneficjenci uprawnienie do składania wniosków, wśród których są zarówno mikro, małe, średnie, jak i duże przedsiębiorstwa będą mogli zarejestrować swój wniosek za pośrednictwem systemu teleinformatycznego w dniach od 29 września do 11 października 2023 roku. Do podziału między wszystkie podmioty będzie kwota 4,6 mln euro. Warto wspomnieć, że w programie na ten cel do 2027 roku zarezerwowano łącznie 19,2 mln euro, dlatego w kolejnych latach na pewno nabory zostaną powtórzone. Na co można przeznaczyć wsparcie? Możliwe będą do realizacji przedsięwzięcia polegające na:
- tworzeniu nowych miejsc wychowania przedszkolnego (w tym dostosowanych do potrzeb dzieci z niepełnosprawnościami oraz dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi) w istniejących lub nowo powstałych ośrodkach wychowania przedszkolnego;
- wyposażeniu lub doposażeniu placówek przedszkolnych w pomoce dydaktyczne;
- adaptacji pomieszczeń na potrzeby ośrodków wychowania przedszkolnego;
- realizacji zajęć rozwijających umiejętności kluczowe oraz społeczno-emocjonalne ułatwiające dzieciom uczenie się oraz korzystanie z różnorodnych możliwości edukacyjnych na późniejszych etapach kształcenia, zajęć rozwijających kompetencje społeczne, badawcze, twórczego podejścia do poznawania świata oraz umożliwiających w sposób bezpieczny i świadomy poruszać się w świecie cyfrowym;
- finansowaniu kursów, studiów podyplomowych i innych form wsparcia dla kadry pedagogicznej i zarządzającej m.in. w zakresie wykorzystania nowoczesnych narzędzi technologii informacyjno-komunikacyjnych, w zakresie edukacji włączającej oraz projektowania uniwersalnego.
W ramach powyższego działania przewidziano dotacje maksymalnie do 70% wartości wydatków kwalifikowanych, przy czym minimalna wartość projektu wynosi 100 000 zł. Wskaźnikiem osiągnięcia rezultatów w danym projekcie będzie liczba miejsc wychowania przedszkolnego, które będą funkcjonować przez co najmniej 24 miesiące po zakończeniu projektu. Analogicznych projektów wspierających edukację przedszkolną można znaleźć w 15 pozostałych programach regionalnych. Ogólne zasady przeprowadzenia poszczególnych konkursów będą do siebie zbliżone. Informacje o naborach wniosków dostępne są na stronie www.funduszeeuropejskie.gov.pl w zakładce Zobacz ogłoszenia i wyniki naborów.
Przedsiębiorcy mogą ubiegać się o dotację na tworzenie nowych miejsc opieki zarówno w żłobkach, klubach malucha, jak i przedszkolach. Należy jednak pamiętać, że wydatki na budowę/renowację oraz zakup nieruchomości i infrastruktury z przeznaczeniem na ten cel są dla nich niekwalifikowane. Finansowaniu ze środków unijnych podlega przede wszystkim dostosowanie pomieszczeń, zakup niezbędnego wyposażenia oraz koszty związane z zapewnieniem opieki. Warto również zwrócić uwagę, że celem opisanych w artykule projektów jest nie tylko zwiększenie odsetka dzieci objętych opieką, ale również aktywizacja zawodowa rodziców, którzy do tej pory nie mogli podjąć pracy ze względu na konieczność sprawowania opieki nad dziećmi.
