Działalność produkcyjna w księgach rachunkowych - warto wiedzieć!

Produkcja to działalność polegająca na przetwarzaniu surowców w wyroby gotowe. Celem produkcji jest wytwarzanie produktów. W jednostkach prowadzących działalność produkcyjną w celu osiągnięcia jak największych zysków bardzo ważne jest efektywne planowanie i zarządzanie posiadanymi zasobami. Działalność produkcyjna w księgach rachunkowych - przydatne informacje!

Materiały w procesie produkcji wyrobów

Materiały odgrywają różną rolę w procesie gospodarczym. Z punktu widzenia przeznaczenia można je podzielić na:

1. materiały podstawowe:
1. surowce,
2. półfabrykaty obcej produkcji,
3. opakowania podstawowe bezpośrednie,
2. materiały pomocnicze;
3. paliwa;
4. części zapasowe;
5. opakowania;
6. odpady;
7. inwentarz żywy.

Elementem niezbędnym w procesie produkcji wyrobów są materiały. Zużywają się one w danym cyklu produkcyjnym jednorazowo i całkowicie, oddając całą swoją wartość wytwarzanemu produktowi.

Materiały podstawowe to materiały bezpośrednio zużywane w procesie wytwarzania wyrobów. Wyróżnia się wśród nich te, które:

1. przetwarzane lub obrabiane stanowią materialną substancję wytwarzanego produktu w danym zakładzie;
2. nieprzetwarzane i nieobrabiane stanowią część wyrobu pozyskiwaną najczęściej w drodze kooperacji z wyspecjalizowanymi producentami; nazywane są one półfabrykatami obcej produkcji;
3. stanowią nieodzowną część składową danego wyrobu, bez której nie mógłby on być sprzedany; są to opakowania podstawowe, które chronią wyrób przed utratą określonych cech użytkowych oraz zepsuciem, umożliwiają przemieszczanie wyrobów, a często przyczyniają się do wygodniejszego jego użytkowania.

Przykładem materiałów podstawowych stanowiących przedmiot przetwarzania mogą być:

• drewno w fabryce mebli;
• ruda żelaza w hucie;
• tkaniny w zakładach odzieżowych;
• skóra w wytwórniach obuwia.

Materiały pomocnicze zużywa się na cele ogólne produkcji, administracji i sprzedaży. Obsługują proces produkcyjny, np. są wykorzystywane do konserwacji maszyn i urządzeń lub nadają produkowanym wyrobom określoną cechę, np. kolor, bądź są zużywane w administracji przedsiębiorstwa – np. materiały biurowe.

Podział towarów na podstawowe i pomocnicze wiąże się ściśle z określoną działalnością gospodarczą. Oznacza to, że takie same materiały w jednym przedsiębiorstwie są zaliczane do materiałów podstawowych, a w innym do materiałów pomocniczych. Przykładowo kleje w wytwórniach płyt stolarskich są materiałami podstawowymi, a w wytwórniach obuwia zazwyczaj zaliczane są do materiałów pomocniczych.

Produkty gotowe i półprodukty

Na mocy art. 3 ust. 1 pkt 19 ustawy o rachunkowości produkty to wytworzone lub przetworzone przez jednostkę rzeczowe aktywa obrotowe zdatne do sprzedaży (wyroby i usługi) lub w toku produkcji, jak również półprodukty.

Wyroby gotowe to własne produkty, których technologiczny proces wytwórczy został zakończony i przekazano je do magazynu lub bezpośrednio do odbiorców. Półfabrykaty to własne produkty, które po pewnej fazie procesu technologicznego przekazywane są do magazynu, a następnie przeznacza się je do dalszego przerobu w kolejnych fazach procesu technologicznego. Produkcją w toku nazywamy natomiast produkt znajdujący się w pewnej niezakończonej fazie procesu technologicznego, którego magazynowanie nie jest możliwe. Przychody, rozchody i zapasy produktów ewidencjonuje się na koncie 600 „Wyroby (produkty)” w analityce:

• 600-1 „Wyroby (produkty) gotowe”;
• 600-2 „Półprodukty”;
• 600-3 „Produkty w toku”.

Działalność produkcyjna w księgach rachunkowych a wycena

Na mocy art. 3 ust. 1 pkt 18 lit. a) ustawy o rachunkowości zapasy to rzeczowe aktywa obrotowe przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej działalności, jeżeli trwa on dłużej niż 12 miesięcy.

Zapasy materiałów, wyrobów i produkcji w toku wyceniane są stosownie do wymogów ustawy o rachunkowości. Zgodnie z art. 28 ust. 1 pkt 6 wycenia się je nie rzadziej niż na dzień bilansowy według cen nabycia lub kosztów wytworzenia nie wyższych od cen ich sprzedaży netto na dzień bilansowy. Zapasy materiałów pozostające na dzień bilansowy wycenia się według ceny nabycia bądź ceny zakupu, natomiast materiały wytworzone we własnym zakresie – według kosztów wytworzenia, przy czym cena ta nie może być wyższa od ceny ich sprzedaży netto na dzień bilansowy.

Produkty gotowe wyceniane są po koszcie wytworzenia nie wyższym od ceny sprzedaży netto na dzień bilansowy. Dodatkowo na mocy art. 28 ust 4 UoR w przypadkach uzasadnionych niezbędnym, długotrwałym przygotowaniem produktu do sprzedaży bądź długim okresem wytwarzania produktu cenę nabycia lub koszt wytworzenia można zwiększyć o koszty obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu finansowania zapasu produktów w okresie ich przygotowania do sprzedaży bądź wytworzenia i związanych z nimi różnic kursowych, pomniejszone o przychody z tego tytułu.

Produkcję w toku wycenia się według kosztu jej wytworzenia, jednak możliwe do zastosowania są uproszczenia określone w polityce rachunkowości danej jednostki. Na mocy art. 34 ust. 1 pkt 2 ustawy o rachunkowości jednostki mogą wyceniać produkty w toku produkcji – w wysokości bezpośrednich kosztów wytworzenia lub tylko materiałów bezpośrednich – bądź nie wyceniać ich w ogóle, jeżeli nie zniekształca to stanu aktywów oraz wyniku finansowego jednostki.

Jednostkowy koszt wytworzenia produktu

W firmach prowadzących działalność produkcyjną kluczowe jest prawidłowe rozpoznanie jednostkowego kosztu wytworzenia produktu obejmującego jego koszty bezpośrednie wytworzenia danego produktu oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio. Koszty bezpośrednie obejmują:

• wartość zużytych materiałów bezpośrednich;
• koszty pozyskania i przetworzenia związane bezpośrednio z produkcją;
• inne koszty poniesione w związku z doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, w jakich znajduje się w dniu wyceny.

Jednostkowy koszt wytworzenia produkowanych wyrobów to koszt przypadający na tzw. jednostkę kalkulacyjną (przeliczeniową), za którą można przyjąć jednostkę fizyczną (np. sztukę, metr bieżący, kilogram, litr) lub jednostkę umowną (np. zlecenie produkcyjne).

W celu ustalenia jednostkowego kosztu wytworzenia produktu konieczne jest zapewnienie wysokiej jakości informacji o kosztach oraz prawidłowy dobór metody kalkulacji dostosowanej do procesu technologicznego wytwarzania produktów.

Wśród podstawowych metod kalkulacji wyróżniamy:

1. kalkulację podziałową:
1. prostą,
2. ze współczynnikami;
2. kalkulację doliczeniową:
1. zleceniową,
2. asortymentową.

Kalkulacja podziałowa polega na obliczeniu jednostkowego kosztu wytworzenia produktów jako średniej wielkości otrzymanej w wyniku podzielenia łącznej sumy poniesionych kosztów produkcyjnych przez liczbę wytworzonych jednostek produktów. Metoda ta stosowana jest przez przedsiębiorstwa wytwarzające masowo w sposób ciągły jeden rodzaj produktów (kalkulacja podziałowa prosta) lub asortyment produktów podobnych (kalkulacja podziałowa ze współczynnikami).

Kalkulacja doliczeniowa polega na odrębnym grupowaniu kosztów bezpośrednich i kosztów pośrednich. Koszty bezpośrednie odnosi się na podstawie dokumentów źródłowych wprost na właściwe obiekty kalkulacyjne, natomiast koszty pośrednie należy doliczyć do kosztów bezpośrednich za pomocą odpowiednich kluczy rozliczeniowych. Zastosowanie kalkulacji doliczeniowej jest zasadne w przedsiębiorstwach wytwarzających szeroki asortyment wyrobów różniących się rozmiarami produkcji, konstrukcją oraz zastosowanym procesem technologicznym oraz w przedsiębiorstwach produkujących jednostkowo lub seryjnie wyroby charakteryzujące się znaczną odmiennością.