Dziedziczenie w Polsce następuje na podstawie przepisów ustawy lub na mocy testamentu. Przedmiotem spadku mogą być przy tym zbywalne prawa i rzeczy majątkowe, także pieniądze. Dziedziczenie środków zgromadzonych na rachunku bankowym podlega jednak nieco innej regulacji.
Dziedziczenie pieniędzy na zasadach ogólnych
Dziedziczenie pieniędzy występujących w gotówce nie stanowi większego problemu. Spadkodawca może je zapisać oznaczonej osobie w testamencie lub po prostu pozwolić, aby zadziałały w tym przypadku ogólne przepisy Kodeksu cywilnego.
W powyższym przypadku pieniądze nie są żadnym szczególnym składnikiem masy spadkowej, ich dziedziczenie odbywa się więc na takich samych zasadach jak np. dziedziczenie nieruchomości, samochodu lub pozostawionych kosztowności. Nie ma przy tym problemu, aby konkretna suma pieniężna wyrażona w gotówce była przeznaczona na rzecz oznaczonej osoby, podczas gdy reszta spadku trafi zupełnie do kogoś innego.
Dziedziczenie środków zgromadzonych na rachunku bankowym
Zupełnie inaczej przedstawia się kwestia dziedziczenia pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym spadkodawcy. W tym zakresie zastosowanie znajdują bowiem nie ogólne przepisy Kodeksu cywilnego, lecz szczególna regulacja Ustawy – Prawo bankowe.
Pieniądze znajdujące się na rachunku bankowym w chwili śmierci spadkodawcy wchodzą oczywiście w skład pozostawionego spadku. W praktyce jednak informacja o zgonie właściciela rachunku powoduje automatyczną blokadę konta i brak możliwości wypłaty jakiejkolwiek kwoty pieniężnej, nawet przez członków najbliższej rodziny zmarłego. Bank odblokowuje dostęp do środków dopiero wtedy, gdy otrzyma informację o zakończeniu całej procedury spadkowej oraz wyłonieniu ostatecznych spadkobierców. Dzieje się to na podstawie zarejestrowanego Aktu Poświadczenia Dziedziczenia (APD) albo prawomocnego postanowienia sądu w sprawie stwierdzenia nabycia spadku po określonej osobie.
W praktyce postępowanie spadkowe może zająć sporo czasu, szczególnie gdy liczba spadkobierców jest duża, pozostają oni ze sobą w konflikcie, natomiast prawa do spadku będą potwierdzane w drodze postępowania sądowego. Przez cały ten czas środki pieniężne zmarłego zgromadzone na koncie bankowym są zamrożone i nikt tak naprawdę nie może z nich korzystać. Czasami rodzi to spore problemy, zwłaszcza wtedy, gdy zmarły pozostawił po sobie niespłacone długi i istnieje pilna potrzeba ich uregulowania.
Jak wypłacić pieniądze przed zakończeniem sprawy spadkowej?
Wypłacenie pieniędzy zmarłego, które znajdują się na rachunku bankowym jeszcze przed zakończeniem sprawy spadkowej, jest oczywiście możliwe. Banki otrzymują informację o zgonie właściciela rachunku z pewnym opóźnieniem. Dzięki temu rodzina zmarłego może wypłacić całość lub część zgromadzonych tam pieniędzy – oczywiście ta opcja jest możliwa tylko, gdy najbliżsi posiadają kartę bankową umożliwiającą wypłatę środków poza placówką lub gdy członek rodziny jest współposiadaczem konta bankowego.
Szybka wypłata pieniędzy oznacza konieczność ich zdeponowania w ciągu kilku dni od dnia śmierci właściciela rachunku – banki blokują konta dosyć szybko, czasami zdarza się, że w ciągu 3 dni od daty zgonu.
Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci
Załatwianie formalności z bankiem nie należy do prostych zadań, szczególnie w czasach ograniczeń związanych z pandemią. Wszystko to powoduje, że środki finansowe zgromadzone przez spadkodawcę stają się skutecznie zablokowane na okres kilku, czasami nawet i kilkunastu miesięcy. Im większa kwota znajduje się na rachunku bankowym, tym trudniejsza może być cała sytuacja.
Rozwiązaniem może być jednak sporządzenie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci – jest to alternatywa dla standardowego dziedziczenia środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych. Wymaga jednak załatwienia pewnych formalności jeszcze za życia przyszłego spadkodawcy.
Posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej.
Kwota wypłaty bez względu na liczbę wydanych dyspozycji, nie może być wyższa niż 20-krotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku.
Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci może być w każdym czasie przez posiadacza rachunku zmieniona lub odwołana na piśmie.
Kwota wypłacona zgodnie z dyspozycją wkładem na wypadek śmierci nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku.
Osoby, którym na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci wypłacono kwoty z naruszeniem przepisów, są zobowiązane do ich zwrotu spadkobiercom posiadacza.
Jak ustanowić dyspozycję na wypadek śmierci?
Przeznaczenie środków zgromadzonych na rachunku bankowym w ramach dyspozycji wkładem na wypadek śmierci wymaga sporządzenia odpowiedniego wniosku i przesłania go do banku. Przepisy nie wprowadzają co prawda jednego wiążącego wzoru takiego pisma, jednak praktyka pokazuje, że każdy bank dysponuje własnym schematem. Każdorazowo zatem należy skontaktować się ze swoją instytucją finansową i poprosić o przesłanie stosownego druku.
Warto zapamiętać, że utworzenie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci jest darmowe i żaden bank nie ma prawa pobierać z tego tytułu opłat. Takie stanowisko potwierdził również Sąd Najwyższy w postanowieniu z 27 września 2017 r. w sprawie o sygn. akt V CSK 50/17. Dyspozycja ta może dotyczyć wyłącznie środków zgromadzonych na rachunku prywatnym – banki odmawiają jej przyjęcia, gdy chodzi o konta firmowe.
Najważniejszą zaletą omawianej instytucji jest to, że osoby uprawnione do wypłaty pieniędzy w ramach ustanowionej dyspozycji mogą to zrobić już nawet w dniu śmierci posiadacza rachunku. Banki nie wymagają przejścia przez procedurę potwierdzającą prawa do spadku – do wypłaty nie jest więc konieczne przedstawienie wypisu zarejestrowanego APD lub odpisu prawomocnego postanowienia stwierdzającego nabycie spadku.
Reasumując, dziedziczenie środków zgromadzonych na rachunku bankowym może odbyć się na dwa różne sposoby:
poprzez pozostawienie ich na rachunku i poddanie ogólnym zasadom spadkobrania (na mocy przepisów ustawy lub postanowień testamentowych);
poprzez utworzenie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci.
Pierwszy sposób powoduje ograniczenia możliwości wypłaty środków pieniężnych zgromadzonych w banku do czasu przeprowadzenia procedury potwierdzającej nabycie praw do spadku (przed notariuszem lub w sądzie). Do tego momentu pieniądze zgromadzone na koncie są zablokowane.
Drugi sposób powoduje wyłączenie określonej kwoty pieniężnej z masy spadkowej, która trafi w ręce wskazanych osób nawet w tym samym dniu, co dzień śmierci posiadacza rachunku.
