W przypadku gdy przedsiębiorstwo jest nabywane w drodze dziedziczenia przez osoby z najbliższej rodziny, zastosowanie ma całkowite zwolnienie od podatku. Warto jednak przeanalizować, jakie skutki podatkowe rodzi dziedziczenie przedsiębiorstwa przez osobę niespokrewnioną lub przez członka dalszej rodziny.
Dziedziczenie przedsiębiorstwa a kwestia podatku
Dziedziczenie składników majątkowych znajdujących się na terenie Polski – w tym również tych stanowiących element składowy przedsiębiorstwa – podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.
Zgodnie z art. 5 ustawy SD obowiązek podatkowy spoczywa na spadkobiercy. Natomiast moment jego powstania wyznacza art. 6 ust. 4 ustawy SD wskazujący, że jeżeli nabycie niezgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma; jeżeli pismem takim jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. W przypadku gdy nabycie nie zostało zgłoszone do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym na fakt nabycia.
W przypadku dziedziczenia w tzw. „zerowej” grupie podatkowej istnieje możliwość zastosowania całkowitego zwolnienia od podatku pod warunkiem, że spadkobierca w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku złoży u naczelnika US zgłoszenie SD-Z2.
Do „zerowej” grupy podatkowej – zgodnie z art. 4a ustawy SD – zaliczamy małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę.
Dodatkowo wskażmy, że powyższe zwolnienie ma zastosowanie, jeżeli w chwili nabycia nabywca posiadał obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej bądź państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym – lub miał miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo terytorium takiego państwa.
Dziedziczenie przedsiębiorstwa przez osoby niespokrewnione
Jeżeli przedsiębiorstwo jest nabywane w spadku przez osoby nienależące do najbliższej rodziny, to zwolnienie z art. 4a ustawy SD nie znajdzie zastosowania. W takim jednak przypadku może je mieć zwolnienie określone w art. 4b ustawy SD.
W myśl tego przepisu zwalnia się od podatku nabycie w drodze dziedziczenia lub zapisu windykacyjnego własności przedsiębiorstwa osoby fizycznej lub udziału w nim pod warunkiem:
- zgłoszenia przez nabywcę nabycia własności przedsiębiorstwa lub udziału w nim właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego – zgłoszenia tego dokonuje się poprzez formularz SD-ZP,
- prowadzenia tego przedsiębiorstwa przez nabywcę przez okres co najmniej 2 lat od dnia jego nabycia.
Warunki określone powyżej uważa się za zachowane także w przypadku, gdy przedsiębiorstwo zostało w całości wniesione jako wkład do spółki, a objęte w zamian udziały lub akcje nie zostaną zbyte przed upływem 2 lat od dnia nabycia własności przedsiębiorstwa lub udziału w nim.
Zgłoszenie o nabyciu własności przedsiębiorstwa SD-ZP zawiera następujące dane:
- datę nabycia,
- datę powstania obowiązku podatkowego,
- miejsce i cel składania zgłoszenia,
- dane identyfikacyjne i aktualny adres zamieszkania podatnika obowiązanego do złożenia zgłoszenia,
- dane identyfikacyjne i ostatni adres zamieszkania spadkodawcy,
- tytuł i przedmiot nabycia oraz wielkość nabytego udziału w przedsiębiorstwie,
- rodzaj dokumentu potwierdzającego nabycie,
- dane dotyczące rzeczy lub praw majątkowych wchodzących w skład nabytego przedsiębiorstwa, w tym ich wartość rynkową,
- podpis nabywcy (pełnomocnika).
Powyższe zwolnienie zostało wprowadzone do ustawy 25 listopada 2018 roku. Jak wynika z uzasadnienia do jej projektu, celem wdrożenia zwolnienia było umożliwienie nabywania przez spadkobierców jednoosobowych przedsiębiorstw bez obciążeń podatkowych, a w konsekwencji stworzenie zachęty do ich przejmowania i kontynuacji funkcjonowania.
Zwróćmy uwagę, że przywołany przepis w ogóle nie określa kręgu spadkobierców uprawnionych do zwolnienia. W konsekwencji mogą to być zarówno osoby niemieszczące się w grupie „zerowej” (np. zięć czy synowa), jak i osoby w ogóle niespokrewnione ze spadkodawcą.
Co równie ważne, zwolnieniu podlega nabycie przedsiębiorstwa osoby fizycznej lub udziału w nim. W rezultacie z omawianej preferencji podatkowej nie korzysta przykładowo nabycie udziałów w spółce z o.o.
Kontynuowanie działalności przedsiębiorstwa jako warunek skorzystania ze zwolnienia
Z przedstawionego zwolnienia korzysta nabycie przedsiębiorstwa jako całości oraz kontynuowanie jego działalności (ewentualnie wniesienie aportem do spółki). Odziedziczenie jedynie części składników majątkowych przedsiębiorstwa nie daje prawa do zwolnienia określonego w art. 4b ustawy SD.
Sama ustawa SD nie zawiera definicji przedsiębiorstwa. W tym zakresie należy stosować tę wynikającą z art. 55(1) Kodeksu cywilnego. Przepis ten podaje, że przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:
- oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa),
- własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości,
- prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych,
- wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne,
- koncesje, licencje i zezwolenia,
- patenty i inne prawa własności przemysłowej,
- majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne,
- tajemnice przedsiębiorstwa,
- księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Podsumowując, należy podkreślić, że nabycie przedsiębiorstwa w spadku przez osobę niespokrewnioną może korzystać z całkowitego zwolnienia od podatku określonego w art. 4b ustawy SD.
