Ewidencja VAT - jak prawidłowo ją prowadzić?

Dokładne określenie wysokości należnego podatku od towarów i usług jest możliwe dzięki prawidłowo prowadzonej ewidencji. Również kwota podatku naliczonego jest ustalana w oparciu o ewidencję VAT. W świetle powyższego widać, jak ważny jest dla czynnych podatników VAT obowiązek rzetelnego i niewadliwego dokonywania zapisów w stosownym rejestrze. Co więcej, ustawa o podatku od towarów i usług przewiduje konieczność prowadzenia ewidencji również dla innych kategorii podmiotów niż ww. czynni podatnicy VAT. Kogo dotyczy ewidencja VAT?

Ewidencja VAT podatników czynnych

Podatnicy, którzy mają obowiązek odprowadzania podatku należnego z tytułu dokonanej sprzedaży oraz posiadają prawo do odliczenia podatku naliczonego (tzw. czynni podatnicy VAT), są zobligowani do prowadzenia pełnej ewidencji dla potrzeb podatku VAT. Jak bowiem wynika bezpośrednio z treści art. 109 ust. 3 ustawy VAT ww. podatnicy są obowiązani prowadzić ewidencję zawierającą dane niezbędne do prawidłowego sporządzenia deklaracji podatkowej oraz informacji podsumowującej. Wspomniany przepis podaje również obowiązkowe elementy, które powinny znaleźć się w każdej ewidencji. Dokument taki powinien zawierać w szczególności dane niezbędne do określenia przedmiotu i podstawy opodatkowania, wysokości kwoty podatku należnego, korekt podatku należnego, kwoty podatku naliczonego obniżającej kwotę podatku należnego, korekt podatku naliczonego, kwoty podatku podlegającej wpłacie do urzędu skarbowego lub zwrotowi z tego urzędu, a także inne dane służące identyfikacji poszczególnych transakcji, w tym numer, za pomocą którego kontrahent jest zidentyfikowany na potrzeby podatku lub podatku od wartości dodanej.

Warto dodać, że na mocy ustawy nowelizującej od 1 stycznia 2018 r. dodano do ustawy VAT nowy art. 109 ust. 8a, który stanowi, iż powyższa ewidencja VAT ma być obligatoryjnie prowadzona w formie elektronicznej przy użyciu programów komputerowych. Zmiana ta została wprowadzona z uwagi na konieczność przesyłania organom podatkowym Jednolitych Plików Kontrolnych w zakresie podatku VAT, które przybierają postać elektroniczną. Stanowi o tym bezpośrednio art. 82 § 1b Ordynacji podatkowej. Regulacja ta podaje, że osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące księgi podatkowe przy użyciu programów komputerowych są obowiązane, bez wezwania organu podatkowego, do przekazywania, za pomocą środków komunikacji elektronicznej, Szefowi Krajowej Administracji Skarbowej informacji o prowadzonej ewidencji, o której mowa w art. 109 ust. 3 ustawy VAT, za okresy miesięczne w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po każdym kolejnym miesiącu, wskazując miesiąc, którego ta informacja dotyczy.

Ewidencja VAT podatników zwolnionych

Powinność prowadzenia ewidencji dla celów VAT dotyczy również podmiotów korzystających ze zwolnienia podmiotowego z VAT. Zgodnie z art. 113 ustawy VAT zwolnienie to przysługuje podatnikom, u których wartość sprzedaży nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 200 000 zł. Mimo że podmioty objęte powyższą regulacją nie muszą odprowadzać podatku należnego z tytułu dokonanej sprzedaży, to jednak, w myśl art. 109 ust. 1 ustawy VAT, są zobowiązani prowadzić ewidencję sprzedaży za dany dzień, nie później jednak niż przed dokonaniem sprzedaży w dniu następnym. Podstawowym celem wprowadzenia tego obowiązku jest ustalenie momentu, w którym może dojść do ewentualnego przekroczenia wartości sprzedaży uprawniającej do zwolnienia od podatku.

Inaczej niż w przypadku ewidencji czynnych podatników VAT, przepisy ustawy nie określają szczegółowych wymogów co do konstrukcji oraz zasad prowadzenie ewidencji sprzedaży zwolnionej. W konsekwencji każda forma zapisu jest dozwolona, o ile można na jej podstawie stwierdzić datę oraz wielkość sprzedaży. Dodatkowo z uwagi na fakt, iż podatnicy zwolnieni z VAT nie mają obowiązku przesyłania JPK, ewidencja nie musi być prowadzona w formie elektronicznej.

Na marginesie warto podkreślić, że podatnicy zwolnieni podmiotowo z VAT nie muszą prowadzić ewidencji zakupionych towarów i usług. Taki rejestr jest zbędny, ponieważ ustawowo pozbawiono ich prawa do dokonywania odliczenia podatku naliczonego.

Drugą grupą podatników, którzy nie muszą płacić podatku należnego z tytułu dokonanej sprzedaży, są podmioty zwolnione przedmiotowo z VAT. Zwolnienie przedmiotowe, opisane w art. 43 oraz art. 82 ustawy VAT, przysługuje z uwagi na wykonywanie konkretnych czynności, które na mocy ustawy zostały wyłączone z zakresu opodatkowania. Zwolnienia przedmiotowe nie są uzależnione od wysokości obrotu, co w rezultacie powoduje, że dla tej kategorii podatników nie jest konieczne prowadzenie ewidencji VAT. Wyłączenie z konieczności prowadzenia stosownej ewidencji wynika bezpośrednio z treści art. 109 ust. 3 ustawy VAT.

Ewidencja VAT w przypadku wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów

Szczególny rodzaj zwolnienia został opisany w art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy VAT. Otóż zwolniona od podatku VAT jest czynność wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów dokonana przez:

• rolników ryczałtowych dla prowadzonej przez nich działalności rolniczej,

• podatników, którzy wykonują jedynie czynności inne niż opodatkowane podatkiem i którym nie przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług,

• podatników zwolnionych podmiotowo od podatku,

• osoby prawne, które nie są podatnikami.

Powyższe zwolnienie dotyczy wyłącznie wartości WNT do kwoty 50 000 zł w trakcie roku podatkowego. W rezultacie przekroczenie wskazanego limitu powoduje konieczność zapłaty podatku VAT od wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, nawet jeżeli podatnik korzysta ze zwolnienia od podatku. Skutkuje to koniecznością monitorowania wartości towarów nabytych w ramach WNT. Do obowiązku tego odnosi się art. 109 ust. 11 ustawy VAT, który w swej treści stanowi, że podmioty zwolnione z VAT i jednocześnie dokonujące WNT powinny prowadzić ewidencję, na podstawie której można określić wartość nabywanych przez nie towarów z innych państw członkowskich. Ewidencja VAT powinna być prowadzona w taki sposób, aby zapewnić wskazanie dnia, w którym wartość nabywanych przez te podmioty towarów z innych państw członkowskich przekroczy kwotę 50 000 zł.

Ewidencja sprzedaży przy pomocy kasy rejestrującej

Jak wynika z analizy zapisów art. 111 ust. 1 ustawy VAT podatnicy dokonujący sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych są zobowiązani prowadzić ewidencję obrotu i kwot podatku należnego przy zastosowaniu kas rejestrujących. Zasady prowadzenia tej ewidencji, korzystanie z ulgi z tytułu zakupu kasy oraz zwolnienia niektórych grup podatników z obowiązku stosowania kas regulują zarówno przepisy ustawy VAT, jak i rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących oraz w sprawie kas rejestrujących.

Na zakończenie warto zaznaczyć, że zgodnie z art. 112 ustawy VAT wszyscy podatnicy, zarówno czynni, jak i zwolnieni z VAT, przechowują ewidencje oraz wszelkie dokumenty pomocne w rozliczeniach podatkowych do czasu upływu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.