Odpowiedzialność solidarna i jej skutki dla przedsiębiorców

Przedsiębiorcy prowadzą pomiędzy sobą operacje gospodarcze polegające m.in. na zakupie i sprzedaży towarów i usług. Odbiorcami towarów i usług mogą być również osoby prywatne nie prowadzące żadnej działalności gospodarczej. W przypadku transakcji pomiędzy przedsiębiorcami sprzedawca odpowiada za swoje zobowiązania i zaległości podatkowe. Jednak w 2020 r. prawodawca postanowił znacznie powiększyć zakres odpowiedzialności za zaległości podatkowe przedsiębiorców. Zatem jakie skutki mogą dosięgnąć obie strony transakcji handlowych? Odpowiedzialność solidarna - co się może wiązać z nową instytucją?

Czym jest odpowiedzialność solidarna

Odpowiedzialność solidarna to ustawowe pociągnięcie do odpowiedzialności osób uczestniczących w realizacji części lub całości umowy.

W zawieranych umowach pomiędzy różnymi osobami czy podmiotami występują: strona dłużnika lub dłużników oraz strona wierzyciela lub wierzycieli.

Dla głębszego zrozumienia pojęcia odpowiedzialności solidarnej warto sięgnąć do ustawy Kodeks cywilny w której w art. 366 oraz 367 prawodawca wskazał, iż kilku dłużników może być zobowiązanych wobec wierzyciela w taki sposób, że może on zażądać spełnia świadczenia w części lub w całości:

1. od wszystkich dłużników łącznie, lub
2. od kilku z nich,
3. lub od każdego z osobna

Jeżeli wierzyciel zostanie zaspokojony przez któregokolwiek z dłużników, wówczas te zdarzenie zwalnia pozostałych dłużników ze spłaty długu. Ponadto wszyscy dłużnicy będą solidarnie odpowiadać za widniejące zobowiązania aż do całkowitego zaspokojenia wierzyciela.

Idąc na drugą stronę tj. wierzyciela ustawa Kodeks cywilny również przewiduje realizację tzw. odpowiedzialności solidarnej, tzn. kilku wierzycieli może posiadać prawo do realizacji świadczenia długu do rąk jednego z nich co powoduje wystąpienie zaspokojenia pozostałych wierzycieli a zatem dług wygasa.

Instytucja odpowiedzialności solidarnej funkcjonuje od wielu lat

Na potrzeby stosowania instytucji odpowiedzialności solidarnej należy sięgać do ustawy Kodeks cywilny (zwanej dalej KC) a w dalszej kolejności do Ordynacji podatkowej czy też ustawy o VAT. W ustawie KC (także w ustawie Ordynacja Podatkowa oraz w ustawie o VAT) można znaleźć zapisy regulujące funkcjonowanie odpowiedzialności solidarnej w stosunku do niektórych okoliczności. , i tak przykładowo:

1. w art. 864 KC widnieje zapis, iż za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie,
2. w art. 441 §1 KC występuje zapis mówiący o tym, że gdy kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna,
3. w art. 745 KC widnieje zapis, iż Jeżeli kilka osób dało lub przyjęło zlecenie wspólnie, ich odpowiedzialność względem drugiej strony jest solidarna,
4. w art. 647¹ §1 KC występuje zapis mówiący o tym, że inwestor odpowiada solidarnie z wykonawcą (generalnym wykonawcą) za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy z tytułu wykonanych przez niego robót budowlanych, których szczegółowy przedmiot został zgłoszony inwestorowi przez wykonawcę lub podwykonawcę przed przystąpieniem do wykonywania tych robót, chyba że w ciągu trzydziestu dni od dnia doręczenia inwestorowi zgłoszenia inwestor złożył podwykonawcy i wykonawcy sprzeciw wobec wykonywania tych robót przez podwykonawcę,
5. w art. 18c ust. 2 ustawy o VAT można przeczytać, iż przedstawiciel podatkowy odpowiada solidarnie z podatnikiem za zobowiązanie podatkowe, które przedstawiciel podatkowy rozlicza w imieniu i na rzecz tego podatnika,
6. w art. 92 §1 KC ustawy Ordynacja Podatkowa jeżeli, zgodnie z ustawami podatkowymi, podatnicy ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe, a zobowiązania te powstają w sposób przewidziany w art. 21 § 1 pkt 2, odpowiedzialnymi solidarnie są podatnicy, którym doręczono decyzję ustalającą wysokość zobowiązania podatkowego.

Wykaz podatników VAT czyli biała lista a działanie odpowiedzialności solidarnej

Rozszerzenie instytucji odpowiedzialności solidarnej w 2020 r. prawodawca zamierza przeprowadzić w oparciu o kilka aktualnie funkcjonujących narzędzi.

Jednym z tych narzędzi jest uaktualniony od września 2019 r. wykaz podatników VAT czynnych i zwolniony zawierający m.in. numery kont firmowych podatników VAT na które nabywcy towarów i usług są zobligowani wpłacać należności wynikające z otrzymanych faktur zakupu.

Nie zawsze jednak i nie w każdym przypadku podatnicy będą ponosić odpowiedzialność solidarną w omawianych okolicznościach.
Przede wszystkim odpowiedzialność solidarna nabywcy z tytułu zapłaty należności na rachunek inny niż widniejący w wykazie podatników VAT zaistnieje, gdy:

1. będzie w ogóle istniał obowiązek zapłaty za pośrednictwem rachunku bankowego (płatniczego),
2. dokonujący zapłaty za zobowiązanie z tytułu dostawy towarów lub usług będzie przedsiębiorcą,
3. pobierający lub otrzymujący należność z tytułu dostawy towarów lub usług będzie przedsiębiorcą,
4. wartość transakcji za którą zapłaty dokona nabywcą jest równa lub większa niż suma 15.000 zł.

Oprócz tego analizując kwestię odpowiedzialności solidarnej należy powyższe uzupełnić o przedmiot i podmiot objęty odpowiedzialnością solidarną z tytułu uregulowania zobowiązania za dostawę towarów lub usług na konto spoza z białej listy. Są to:

1. sprzedawcy będący czynnymi podatnikami VAT oraz
2. nabywcy będący podatnikami VAT albo
3. pośrednicy będący podatnikami VAT zobowiązanymi na podstawie zawartej umowy do pobrania należności za dostawę towarów lub usług i przekazania jej na poczet dostawcy.

Natomiast przedmiotem objętym odpowiedzialnością solidarną a on w myśl art. 117ba § 1 oraz 2 Ordynacji podatkowej dotyczy tylko zapłaty za sprzedaż towarów i usług.

Wzór takiego zaświadczenie o identyfikatorze ZAW-NR można pobrać pod poniższy linkiem albo można także wypełnić go on-line. Zawiadomienie ZAW-NR a wpłata na rachunek spoza białej listy!

Zapłata na rachunek spoza listy a pozostałe konsekwencje podatnika

Podatnik VAT nabywca winien uwzględniać jeszcze jeden aspekt odpowiedzialności w ramach zapłaty za transakcję sprzedaży towarów lub usług na kwotę od 15.000 zł brutto, a mianowicie gdy uiści dana zapłatę na rachunek spoza białej listy (uwzględniając wszystkie wcześniej wymienione warunki) wówczas, bez złożenia zawiadomienia nie będzie mógł ująć w koszty firmy wartości netto tej transakcji.

Końcowo należałoby uwypuklić jeszcze jeden niezwykle ważny czynnik sprawczy dotyczących zaistnienia ewentualnych konsekwencji odpowiedzialności solidarnej podatnika. Chodzi o to, ze odpowiedzialność solidarna dosięgnie podatnika nabywcę jeżeli zapłaci na konto sprzedawcy nie widniejące na białej liście na dzień złożenia zlecenia przelewu. Warto aby podatnicy pamiętali o tej kwestii.

Ustawodawca prace nad rozszerzeniem instytucji odpowiedzialności solidarnej nie ukończył jednak na konsekwencjach zapłaty na rachunek sprzedawcy inny niż wynikający z wykazu podatników VAT. O kolejnych sytuacjach niezwykle istotnych dla przedsiębiorców w drugiej części publikacji.