Status spadkobiercy może uzyskać również osoba, która nie ukończyła 18. roku życia. Biorąc pod uwagę, że dziedziczenie stanowi czynność podlegającą opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn, warto zastanowić się, w jaki sposób przebiega rozliczenie podatku w przypadku małoletniego spadkobiercy. Małoletni spadkobierca a podatek od nabycia spadku - wyjaśniamy!
Status małoletniego spadkobiercy
W pierwszej kolejności odnieśmy się do regulacji Kodeksu cywilnego (kc), gdzie w art. 8 czytamy, że każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.
Na podstawie art. 10 i art. 11 kc pełnoletnim jest ten, kto ukończył lat 18. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności. Nie mają natomiast zdolności do czynności prawnych m.in. osoby, które nie ukończyły lat 13.
Natomiast na mocy art. 98 § 1 ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.
Na podstawie art. 101 ww. ustawy rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską.
W konsekwencji osoba małoletnia ma zdolność prawną, choć nie ma zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, że może być podmiotem praw i obowiązków, a zatem małoletni może być spadkobiercą i może dziedziczyć. Jednocześnie zdolność do czynności prawnych posiadają przedstawiciele ustawowi małoletniego, czyli jego rodzice sprawujący władzę rodzicielską.
Nabycie spadku na gruncie podatku od spadków i darowizn
Jedną z czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn jest dziedziczenie. Zgodnie z art. 5 ustawy obowiązek podatkowy spoczywa na osobie nabywającej rzeczy lub prawa majątkowe. W myśl art. 6 ust. 4 ustawy obowiązek podatkowy powstaje w dacie uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku.
Co do zasady spadkobierca ma obowiązek złożenia deklaracji SD-3 w terminie miesiąca, licząc od dnia powstania obowiązku podatkowego. Na podstawie tej deklaracji naczelnik US wydaje decyzję ustalającą wysokość podatku. Termin płatności to 14 dni, licząc od dnia odebrania decyzji.
Jeżeli nabycie spadku następuje po członku najbliższej rodziny, to spadkobierca może skorzystać z całkowitego zwolnienia od podatku. W tym zakresie warunkiem jest złożenie zgłoszenia SD-Z2 do właściwego naczelnika US w terminie 6 miesięcy, licząc od dnia:
- uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku lub
- zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia wydanego przez notariusza.
Małoletni spadkobierca a podatek
Jak widać z przedstawionych regulacji, spadkobierca ma określone obowiązki lub też uprawnienia względem organów podatkowych przejawiające się przykładowo w składaniu deklaracji podatkowych. Przy czym pierwsze pytanie, na które należy odpowiedzieć, dotyczy tego, czy małoletni może być w ogóle podatnikiem podatku.
Powyższej wskazaliśmy, że obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych (art. 5 ustawy SD). Przepis ten odnosi się zatem do każdego nabywcy, a nie wyłącznie do osób pełnoletnich.
Ponadto na mocy art. 7 Ordynacji podatkowej podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu. Jak wskazał WSA we Wrocławiu w wyroku z 3 sierpnia 2016 roku (I SA/Wr 451/16):
„Mimo że prawo podatkowe nie wyklucza z kręgu podatników osób małoletnich wyłącznie ze względu na wiek – wniosku takiego nie sposób wywieść z legalnej definicji podatnika zawartej w art. 7 § 1 o.p., to jednak dostrzec należy, że dla kwalifikowania określonego podmiotu jako podatnika konieczne jest – w świetle przywołanego przepisu – podleganie obowiązkowi podatkowemu”.
W rezultacie nie ma przeszkód, aby podatnikiem podatku od spadków i darowizn była osoba małoletnia.
Podobnie też nie ma przeszkód, aby osoba małoletnia była stroną postępowania podatkowego w sprawie ustalenia wysokości podatku od spadków i darowizn. Na mocy art. 133 Ordynacji podatkowej stroną w postępowaniu podatkowym jest podatnik, płatnik, inkasent lub ich następca prawny, a także osoba trzecia, która z uwagi na swój interes prawny żąda czynności organu podatkowego, do której czynność organu podatkowego się odnosi lub której interesu prawnego działanie organu podatkowego dotyczy.
Zatem stroną postępowania podatkowego może być każdy, kto ma zdolność prawną, a więc również i małoletni. Osoba małoletnia może być adresatem decyzji podatkowej.
Składanie deklaracji podatkowych przez osobę małoletnią
Z uwagi na brak zdolności do czynności prawnych deklaracje podatkowe w imieniu osoby małoletniej składają i podpisują jej przedstawiciele ustawowi, czyli rodzice. Jak wynika z treści art. 96 kc, umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na ustawie (przedstawicielstwo ustawowe) albo na oświadczeniu reprezentowanego (pełnomocnictwo). W sytuacji zatem, gdy na małoletnim podatniku ciąży obowiązek podatkowy, to podpis na deklaracji SD-3 powinni złożyć jego rodzice jako przedstawiciele ustawowi, jeżeli pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców.
Analogicznie w przypadku zgłoszenia SD-Z2 taki dokument będzie podpisany przez rodziców małoletniego w zakresie korzystania ze zwolnienia podatkowego. Potwierdził to Dyrektor KIS w interpretacji z 30 września 2019 roku (nr 0111-KDIB2-2.4015.121.2019.2.PB).
W tym miejscu warto też podkreślić, że nie znajduje uzasadnienia stanowisko, jakoby niepełnoletni spadkobierca nie mógł korzystać ze zwolnienia od podatku z uwagi na fakt, iż druk SD-Z2 składany jest przez rodziców, a nie przez małoletniego. Powoływanie się przez organy podatkowe na to, że takie oświadczenie prawnie skuteczne może złożyć tylko osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, nie ma uzasadnienia. Z mocy przepisów art. 95 § 2 kc czynności prawnej można dokonać przez przedstawiciela. Przedstawicielem ustawowym dzieci małoletnich są zaś ich rodzice, co wynika z kolei z treści Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Konkludując, zauważmy, że z uwagi na posiadaną zdolność prawną małoletni spadkobierca jest podatnikiem podatku od spadków i darowizn. Przy czym czynności przed organem podatkowym są dokonywane przez ustawowego przedstawiciela.
