Podatek od spadków i darowizn jest specyficznym typem podatku obejmującego otrzymanie niektórych, sklasyfikowanych w ustawie własności rzeczy w sposób nieodpłatny. Co więcej, obowiązek podatkowy spoczywa na nabywcy, tym bardziej więc istotne jest zapoznanie się z sytuacjami, w których konieczność opodatkowania tym podatkiem może ulec przesunięciu.
Podatkiem od spadków i darowizn - przedmiot opodatkowania
Nawiązując do ustawy o podatku od spadków i darowizn – nieodpłatne nabycie przez osobę fizyczną (własności) rzeczy znajdujących się na terytorium RP lub też nabycie praw majątkowych wykonywanych na terytorium RP, zasięg opodatkowania podatkiem od spadków darowizn obejmuje:
- dziedziczenie, zapis zwykły, zapis windykacyjny, polecenie testamentowe;
- darowizny, polecenia darczyńcy;
- zasiedzenia;
- nieodpłatne zniesienie współwłasności;
- zachowek;
- nieodpłatną rentę, nieodpłatne użytkowanie oraz służebność;
- nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci;
- nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci.
Kto jest zobowiązany do odprowadzenia podatku od spadków i darowizn?
Jednym z fundamentów zasad opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn jest fakt, że obowiązek opodatkowania otrzymanego spadku bądź darowizny spoczywa na nabywcy.
Przykład 1.
Podatniczka otrzymała spadek w drodze dziedziczenia po zmarłym ojcu w postaci 1/2 udziału w nieruchomości mieszkalnej. Spadek ten przyjęła w całości.
Obowiązek podatkowy powstanie u nabywczyni spadku z chwilą przyjęcia spadku.
Przykład 2.
Podatniczka na rozprawie spadkowej dowiedziała się, że ma prawo do otrzymania zachowku. Zachowek ten z mocy prawa został jej przyznany postanowieniem sądu. Podatniczka przyjęła zachowek i otrzymała go 12 kwietnia 2023 roku przelewem bankowym.
Obowiązek podatkowy powstanie u nabywczyni zachowku z chwilą otrzymania przelewu.
Przykład 3.
Podatnik otrzymał od rodziców darowiznę na sumę 25 000 zł. Darowizna ta została przekazana na jego konto 27 kwietnia 2023 roku. Podatnik, z uwagi na to, iż posiada konto w innym banku niż rodzice, otrzymał przelew dzień później, 28 kwietnia 2023 roku.
Obowiązek podatkowy powstanie u podatnika, który otrzymał darowiznę, czyli u nabywcy darowizny, 28 kwietnia 2023 roku.
Przykład 4.
Podatnik od 32 lat zamieszkuje nieruchomość, której nie jest właścicielem. Jest on jedyną osobą, która ją użytkuje. Podatnik dysponuje daną nieruchomością ponad 20 lat, w 2023 roku założył w sądzie sprawę w celu wydania postanowienia stwierdzającego zasiedzenie.
Obowiązek podatkowy powstanie u podatnika, który ubiega się o postanowienie sądu stwierdzającego zasiedzenie. Z dniem uprawomocnienia się tego postanowienia zrodzi się u podatnika obowiązek podatkowy.
Przykład 5.
Podatnik otrzymał darowiznę 18 maja 2023 roku na sumę 70 000 złotych. Umowa darowizny przewiduje, że darczyńca ma ją w całości przeznaczyć na zakup lokalu mieszkalnego wskazanego w przyszłym akcie notarialnym stanowiącym umowę deweloperską.
Obowiązek podatkowy powstanie u podatnika, który otrzyma darowiznę 18 maja 2023 roku. Nie wystąpi w tym wypadku opodatkowanie z chwilą polecenia darczyńcy, ponieważ w momencie powstania obowiązku podatkowego z tytułu otrzymania darowizny polecenie nie zostanie wykonane.
Nieznany, zapomniany spadek
Nawiązując do art. 70 § 1 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa, zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.
Warto zapamiętać ten termin przy analizie starych spraw spadkowych.
W tym miejscu należałoby podkreślić znaczenie art. 6 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn.
Przykład 6.
Podatnik odziedziczył w roku 2012 po zmarłej matce dom jednorodzinny. Z uwagi na brak kontaktu z matką przez ponad 10 lat nie wiedział, iż odziedziczył daną nieruchomość.
W 2022 roku podatnik założył sprawę sądową celem uzyskania postanowienia o stwierdzeniu przynależności spadku. 16 marca 2023 roku otrzymał postanowienie potwierdzające nabycie spadku w postaci domu jednorodzinnego.
Zatem podatnik nabył w drodze dziedziczenia daną nieruchomość już w roku 2012, nawet o tym nie wiedząc. Minęło 10 lat od tego czasu, a więc zobowiązanie w podatku od spadków i darowizn uległo przedawnieniu. Czy na pewno?
Niestety nie. Nawiązując do ww. art. 6 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn, pomimo iż do roku 2022 podatnik nie wiedział o nabyciu w 2012 roku spadku w postaci ww. nieruchomości, to niezgłoszenie przez niego otrzymanego spadku przez 10 lat nie powoduje przedawnienia w podatku od spadków i darowizn.
Obowiązek opodatkowania otrzymanej w spadku nieruchomości zostanie przesunięty na 16 marca 2023 roku, a więc na dzień wydania postanowienia potwierdzającego nabycie spadku.
Wcześniej otrzymanie spadku nie zostało zgłoszone do opodatkowania. Co natomiast z kwestią przedawnienia?
Przedawnienie zobowiązania podatkowego a podatek od spadków i darowizn
Zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.
Niemniej jednak, jeżeli nabycie (spadku) nie zostało zgłoszone do opodatkowania do właściwego urzędu skarbowego, a potem zostało zgłoszone – wydano orzeczenie sądu – postanowienie nabycia spadku, to nie następuje przedawnienie zobowiązania w podatku od spadków i darowizn.
Następuje restytucja (powstanie obowiązku podatkowego w innym momencie), a więc przesunięcie momentu powstania obowiązku podatkowego z chwilą uprawomocnienia się ww. orzeczenia potwierdzającego nabycie spadku.
Nawiązując do przykładu nr 6, przedawnienie podatku od spadków i darowizn należałoby liczyć od dnia uprawomocnienia się postanowienia (wydanego 16 marca 2023 roku) potwierdzającego nabycie spadku w postaci domu jednorodzinnego.
Kwestia zwolnień z podatku od spadków i darowizn
Pierwsza kwestia odnosząca się do możliwości zastosowania zwolnienia to kwota wolna od podatku od spadków i darowizn. Wynosi ona:
- 36 120 zł (od 1 lipca 2023 roku) - dla osób należących do I grupy,
- 27 090 zł (od 1 lipca 2023 roku) - dla osób należących do II grupy,
- 5 733 zł (od 1 lipca 2023 roku) - dla osób należących do III grupy.
Grupy podatkowe w podatku od spadków i darowizn | |
Grupa | Osoba |
I | małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synowej, rodzeństwa, ojczyma, macochy i teściów |
II | zstępnych rodzeństwa, rodzeństwa rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwa małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych |
III | innych nabywców |
Warto podkreślić, iż zwolnienie w postaci kwoty wolnej od podatku obowiązywało już od pierwszej publikacji, a więc jeszcze w 1983 roku.
Tym niemniej przesunięcie obowiązku podatkowego na rok 2023 będzie skutkowało możliwością skorzystania z kwoty wolnej obowiązującej w roku 2023.
Druga możliwość zwolnienia wynika z art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn.
Podatnik może uzyskać zwolnienie z podatku w aspekcie nabycia spadku od małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy, jeżeli zgłosi fakt nabycia spadku właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego.
Jeżeli nabycie spadku odbyło się na drodze dziedziczenia, wówczas termin 6 miesięcy należy liczyć od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. Zatem w sytuacji przesunięcia obowiązku podatkowego podatnik będzie liczył 6-miesięczny termin od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.
Należy jednak pamiętać, iż zwolnienie to odnosi się tylko do spadków, które zostały nabyte po 1 stycznia 2007 roku.
Przykład 7.
Podatnik odziedziczył w roku 1995 po zmarłym ojcu mieszkanie. Z uwagi na brak kontaktu z nim dowiedział się o tym fakcie na początku roku 2023.
Zaraz po tym założył sprawę sądową celem uzyskania postanowienia o stwierdzeniu przynależności spadku wobec podatnika.
Podatnik otrzymał 21 kwietnia 2023 roku postanowienie potwierdzające nabycie spadku w postaci mieszkania.
Składając zgłoszenie do urzędu skarbowego odnoszące się do nabycia spadku, podatnik nie może zastosować zwolnienia dotyczącego zgłoszenia w terminie 6 miesięcy.
Przepis ten odnosi się tylko do spadków, które zostały nabyte po 1 stycznia 2007 roku. Pomimo iż podatnik o tym nie wiedział, to nabył spadek w drodze dziedziczenia już w roku 1995.
Trzecia możliwość zwolnienia z podatku od spadków i darowizn to ulga mieszkaniowa. Zawiera ona jednak szereg warunków i w każdym przypadku, dokonując analizy ich wypełnienia, należy podejść do tego indywidualnie.
