Świadczenie usług prawniczych jest czynnością obligatoryjnie opodatkowaną podatkiem VAT. W tym zakresie nie ma bowiem możliwości skorzystania ze zwolnienia od podatku. O ile odpłatne świadczenie usług prawniczych nie budzi większych wątpliwości, to czy nieodpłatna pomoc prawna również wymaga opodatkowania podatkiem od towarów i usług. W poniższym artykule przeanalizujemy najważniejsze kwestie związane z tą problematyką.
Nieodpłatne świadczenie usług jako czynność podlegająca VAT
Odpłatne świadczenie usług stanowi czynność podlegającą opodatkowaniu VAT. Co ciekawe, ustawa określa także przypadki, w których również usługi nieodpłatne mieszczą się w zakresie przedmiotowym opodatkowania.
Chodzi o treść art. 8 ust. 2 pkt 2 ustawy VAT. Przepis ten wskazuje, że opodatkowaniu podlegają także wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika. Regulacja ustanawia warunek związku nieodpłatnych usług z działalnością gospodarczą prowadzoną przez podatnika. Jeżeli nieodpłatna usługa ma związek z działalnością, to opodatkowanie nie występuje, natomiast w przypadku świadczenia usługi do innych celów, pomimo braku odpłatności, taką usługę należy opodatkować.
Nieodpłatna pomoc prawna „pro bono”
Pierwszą sytuacją, którą poddamy analizie, jest udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej przez kancelarię w ramach działalności „pro bono”.
W kontekście przedstawionych warunków należy zastanowić się, czy działalność o charakterze „pro bono” wykazuje związek z prowadzoną działalnością.
Przez usługi związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa należy rozumieć, że są one wykonywane w związku z potrzebami prowadzonej działalności gospodarczej podmiotu, potrzebami związanymi z funkcjonowaniem prowadzonego przedsiębiorstwa. Działalność kancelarii typu „pro bono” stanowi element budowania pozytywnego wizerunku. W szerszej perspektywie działalność taka przynosi kancelarii korzyść poprzez podniesienie jej prestiżu i pozyskanie nowych klientów.
To oznacza, że tego rodzaju nieodpłatna pomoc prawna wykazuje związek z prowadzoną działalnością gospodarczą. Nie jest to zatem wykonywanie usług do celów innych niż działalność gospodarcza, co prowadzi do wniosku, że podatek VAT w tym przypadku nie wystąpi.
Stanowisko to potwierdził Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji z 21 grudnia 2010 r., nr IPPP1-443-1260/10-2/AS.
Nieodpłatna pomoc prawna poprzez fundację
Kolejnym powszechnym przypadkiem jest świadczenie pomocy prawnej dla członków fundacji czy też stowarzyszenia. W tym wariancie, choć pomoc jest nieodpłatna dla samego beneficjenta, to prawnik udzielający pomocy otrzymuje wynagrodzenie od fundacji lub też stowarzyszenia.
W tym zakresie należy zatem zastanowić się, czy mamy do czynienia z odpłatnością. Aby uznać dane świadczenie za odpłatne, musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, a w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie. Musi istnieć bezpośredni związek pomiędzy świadczoną usługą i przekazanym za nią wynagrodzeniem. Oznacza to, że z danego stosunku prawnego, na podstawie którego wykonywana jest usługa, musi wynikać wyraźna, bezpośrednia korzyść na rzecz świadczącego usługę.
Opodatkowaniu VAT będzie podlegało tylko taka usługa, w której przypadku istnieje odbiorca świadczenia odnoszący z niego choćby potencjalną korzyść. Niewątpliwie w rozpatrywanym przypadku mamy do czynienia zarówno z odbiorcą usługi (beneficjentem), jak i z wynagrodzeniem, które wykazuje związek z wykonaną usługą.
Nie sposób zatem przyjąć, że taki przypadek stanowi nieodpłatne świadczenie usług. Taką okoliczność należy potraktować jako odpłatne świadczenie, a prawnik jest zobowiązany do wystawienia faktury na rzecz fundacji lub stowarzyszenia wypłacającego wynagrodzenie.
W sytuacji gdy prawnik świadczy usługi pomocy na rzecz osób trzecich, jednakże otrzymuje za to wynagrodzenie od podmiotu pośredniczącego (np. od stowarzyszenia czy fundacji), nie sposób uznać, że mamy do czynienia z usługą nieodpłatną. W sposób wyraźny i oczywisty możemy bowiem określić ekwiwalent za świadczoną usługę w postaci kwoty otrzymanego przez prawnika wynagrodzenia. W takim przypadku czynność należy potraktować jako odpłatne świadczenie usług, które podlega opodatkowaniu.
Takie stanowisko znajduje potwierdzenie w treści interpretacji Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 14 kwietnia 2016 r., nr 1061-IPTPP1.4512.45.2016.2.IG, gdzie organ podatkowy wskazał, że pomoc prawna świadczona przez prawnika w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, która jest bezpłatna dla beneficjenta, ale za którą prawnik otrzymuje wynagrodzenie od fundacji, stanowi odpłatne świadczenie usług podlegające opodatkowaniu podatkiem VAT, świadczone w ramach działalności gospodarczej usługodawcy.
Nieodpłatna pomoc prawna w ramach umowy zlecenia
Ostatnia sytuacja odnosi się do przypadku, gdy prawnik zawiera umowę (np. umowa zlecenie) z kancelarią w zakresie udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej. W tym wariancie to kancelaria wypłaca prawnikowi wynagrodzenie za udzielanie pomocy osobom trzecim.
W tym zakresie w pierwszej kolejności trzeba wskazać, że warunkiem opodatkowania danej czynności podatkiem VAT jest, aby czynność opodatkowana była realizowana przez podmiot będący podatnikiem podatku VAT, tj. przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą. W tym miejscu trzeba odnieść się do treści art. 15 ust. 3 ustawy VAT, który podaje, że za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą nie uznaje się czynności wykonywanych w ramach umów cywilnoprawnych, jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.
Przenosząc zatem powyższe na grunt opisanej sytuacji, nie można uznać, że prawnik prowadzi samodzielnie działalność gospodarczą. Nieodpłatna pomoc prawna na podstawie zawartej umowy zlecenie nie jest czynnością objętą zakresem opodatkowania podatkiem VAT. W konsekwencji świadczone na podstawie zawartej umowy zlecenia usługi nieodpłatnej pomocy prawnej są usługami niepodlegającymi opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.
Tego rodzaju stanowisko jest ugruntowane w opinii fiskusa, czego przykładem jest chociażby treść interpretacji Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 4 lipca 2018 r., nr 0115-KDIT1-1.4012.330.2018.2.AJ.
Podsumowując artykuł, możemy wskazać, że sytuacja nieodpłatnej pomocy prawnej może wywoływać różne skutki na gruncie podatku VAT. Konsekwencje podatkowe są uzależnione od konkretnej sytuacji oraz warunków, w jakich odbywa się świadczenie pomocy prawnej.
