Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego może nastąpić w kilku sytuacjach. Najpowszechniejszym przypadkiem jest zapłata zobowiązania. Trzeba mieć jednak na uwadze, że nie jest to jedyna metoda, przepisy Ordynacji podatkowej przewidują bowiem również, że wygaśnięcie zobowiązania podatkowego może być spełnione na skutek potrącenia. W poniższym artykule przedstawimy okoliczności, które muszą być spełnione, aby doszło do potrącenia.
Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego - charakterystyka potrącenia
Instytucja potrącenia przewidziana jest w art. 64-65 Ordynacji podatkowej. W przepisach tych wskazano, że zobowiązania podatkowe oraz zaległości podatkowe wraz z odsetkami za zwłokę w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa podlegają potrąceniu z wzajemnej, bezspornej i wymagalnej wierzytelności podatnika wobec Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.
Cały mechanizm potrącenia wierzytelności uruchamiany jest zarówno z urzędu, jak i na wniosek podatnika. Podmiotem uprawnionym do potrącenia jest wyłącznie podatnik, prawo to nie przysługuje płatnikom czy też inkasentom. Jak wynika z powyższego przepisu, potrąceniu mogą podlegać wyłącznie wierzytelności, które są wzajemne, bezsporne i wymagalne.
Cecha wzajemności występuje, gdy obie strony są względem siebie jednocześnie wierzycielami i dłużnikami. Podatnik jest dłużnikiem fiskusa z tytułu ciążących na nim podatków i zaległości, a jednocześnie fiskus jest dłużnikiem podatnika. Z bezspornością mamy do czynienia w sytuacji, gdy obie strony uznają istnienie wierzytelności i żadna nie kwestionuje ich charakteru. Wymagalność wierzytelności występuje co do zasady wówczas, gdy upłynął już ich termin płatności. Za wymagalne należy również uznać wierzytelności, które mogą być dochodzone na drodze prawnej.
Jak wskazał NSA w wyroku z 13 lutego 2007 r., II FSK 256/06:
Sąd kasacyjny nie podziela przy tym wykładni art. 64 § 1 o.p., prezentowanej w przedmiotowym środku odwoławczym, zgodnie z którą bezsporność wierzytelności oznacza tylko brak sporu co do jej istnienia. Jest to zawężająca interpretacja przytoczonego przepisu. Bezsporność wierzytelności występuje wówczas, gdy żadna ze stron nie kwestionuje nie tylko jej istnienia, ale również wielkości i terminu płatności.
Warto w tym miejscu przytoczyć również wyrok NSA z 25 września 2014 r., II FSK 1156/12. W orzeczeniu tym sąd kompleksowo odniósł się do zagadnienia przesłanek, które musi spełnić wierzytelność, aby mogła podlegać potrąceniu. W wyroku tym czytamy:
Potrąceniu w trybie art. 64 o.p. podlegają jedynie wierzytelności bezsporne i wymagalne. Bezsporność wierzytelności występuje wówczas, gdy żadna ze stron nie kwestionuje jej istnienia, wielkości i terminu płatności. Wymagalność wierzytelności występuje co do zasady wówczas, gdy upłynął już ich termin płatności. Za wymagalne należy również uznać wierzytelności, które mogą być dochodzone na drodze prawnej.
Instytucja potrącenia uregulowana w art. 64 o.p., stanowi jeden ze sposobów wygasania zobowiązań podatkowych, przysługujący na wniosek podatnika. Tym samym zasadne jest, przy ocenie spełnienia przesłanek z art. 64 o.p. wymaganie od wnioskodawcy przedstawienia dowodów potwierdzających spełnienie ustawowych przesłanek zastosowania tej instytucji oraz współdziałanie z organami podatkowymi w kwestii wyjaśniania pojawiających się wątpliwości.
Kwestia wysokości i istnienia zobowiązania podatkowego, z tytułu którego spółka posiada zaległość podatkową nie podlega weryfikacji w postępowaniu dotyczącym kontroli legalności decyzji odmawiającej potrącenia wierzytelności podatnika z zaległościami podatkowymi.
Wierzytelności, które mogą ulec potrąceniu
Podkreślić należy, że nie każda wierzytelność, która przysługuje podatnikowi względem Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, podlega potrąceniu ze zobowiązaniem podatkowym. Możliwość ta obejmuje wierzytelności ściśle określone w art. 64 i 65 Ordynacji podatkowej. W zakresie potrąceń dokonywanych ze Skarbem Państwa ustawa wymienia wierzytelności z tytułu:
-
prawomocnego wyroku sądowego wydanego na podstawie art. 417 lub art. 417(2) Kodeksu cywilnego;
-
prawomocnej ugody sądowej zawartej w związku z zaistnieniem okoliczności przewidzianych w art. 417 lub art. 417(2) Kodeksu cywilnego;
-
nabycia przez Skarb Państwa nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie lub wywłaszczenia nieruchomości na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami;
-
odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, uzyskanego na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego;
-
odszkodowania uzyskanego na podstawie przepisów o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz bytu Państwa Polskiego;
-
odszkodowania orzeczonego w decyzji organu administracji rządowej.
Jeżeli chodzi natomiast o wierzytelności samorządowe, to uprawnienie do potrącenia przysługuje podatnikom w stosunku do gminy, powiatu lub województwa z tytułu:
-
prawomocnego wyroku sądowego wydanego na podstawie art. 417 lub art. 417(2) Kodeksu cywilnego;
-
prawomocnej ugody sądowej zawartej w związku z zaistnieniem okoliczności przewidzianych w art. 417 lub art. 417(2) Kodeksu cywilnego;
-
nabycia przez gminę, powiat lub województwo nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie lub wywłaszczenia nieruchomości na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami;
-
odszkodowania orzeczonego.
Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego - procedura potrącenia
Jak już wskazano, potrącenie odbywa się głównie na wniosek podatnika. Jak jednak wynika z art. 64 § 3 Ordynacji podatkowej, potrącenie może także zostać dokonane z urzędu. Zatwierdzenie potrącenia odbywa się w drodze postanowienia. Jeżeli organ odmówi dokonania potrącenia, wydaje w tym przedmiocie decyzję.
Potrąceniu podlegają zarówno zobowiązania, jak i zaległości podatkowe wraz z odsetkami za zwłokę. Na skutek wydania postanowienia przez organ podatkowy dochodzi do potrącenia wierzytelności w całości lub w części. Jeśli bowiem wierzytelność zgłaszana do potrącenia jest niższa od wysokości zobowiązania, to będziemy mieli do czynienia z wygaśnięciem jedynie części zobowiązania.
