Zakaz konkurencji – zarówno w czasie trwania stosunku pracy, jak i po jego ustaniu, stanowi instytucję prawną, która ma na celu przede wszystkim ochronę interesów przedsiębiorcy w razie rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę. Zakaz ten podlega regulacjom Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (kp), nie jest to jednak jedyny akt prawny zawierający przepisy dotyczące ograniczenia działalności konkurencyjnej. Kogo zatem może dotyczyć zakaz konkurencji? Piszemy na ten temat w poniższym artykule.
Zakaz konkurencji w regulacjach pozakodeksowych – informacje wstępne
Jak już wspomnieliśmy na wstępie, zakaz podejmowania przez pracowników działalności konkurencyjnej w stosunku do pracodawcy w okresie zatrudnienia uregulowany jest także w innych ustawach – dotyczy to w szczególności ustaw będących tzw. pragmatykami służbowymi. Przepisy te mają pierwszeństwo w zastosowaniu przed regulacjami kodeksowymi, jeżeli dany pracownik jest nimi objęty. Dlatego też art. 101(4) kp stanowi, że art. 101(1)-101(3) kp nie naruszają zakazu konkurencji przewidzianego w odrębnych przepisach.
Pracownicy urzędów państwowych
Kwestie dotyczące zakazu działalności sprzecznej z obowiązkami pracownika urzędu państwowego uregulowano w art. 19 Ustawy z dnia 16 września 1982 roku o pracownikach urzędów państwowych. Oznacza to, że urzędnik państwowy nie może podejmować dodatkowego zatrudnienia bez uzyskania uprzedniej zgody kierownika urzędu, w którym jest zatrudniony.
Urzędnicy państwowi mianowani ponoszą odpowiedzialność porządkową lub dyscyplinarną za naruszenie obowiązków pracownika na zasadach określonych w art. 34 ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Karą porządkową za przewinienie mniejszej wagi jest upomnienie, natomiast wśród kar dyscyplinarnych cytowana ustawa wskazuje:
- naganę,
- naganę z ostrzeżeniem,
- naganę z pozbawieniem możliwości awansowania przez okres do 2 lat do wyższej grupy wynagrodzenia lub na wyższe stanowisko,
- przeniesienie na niższe stanowisko,
- wydalenie z pracy w urzędzie.
Pracownicy samorządowi
W odniesieniu do pracowników samorządowych wiążącymi są, w zakresie zakazu działalności konkurencyjnej, zapisy Ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o pracownikach samorządowych.
W razie stwierdzenia naruszenia przez pracownika samorządowego któregokolwiek z zakazów określonych w art. 30 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych niezwłocznie rozwiązuje się z nim – bez wypowiedzenia – stosunek pracy w trybie art. 52 § 2 i 3 kp lub odwołuje się go ze stanowiska.
Członkowie korpusu służby cywilnej
Członkowie korpusu służby cywilnej oraz urzędnicy tej służby podlegają ograniczeniom w zakresie podejmowania dodatkowego zatrudnienia, które są określone w Ustawie z dnia 21 listopada 2008 roku o służbie cywilnej.
Urzędnik służby cywilnej również nie może podejmować zajęć zarobkowych bez pisemnej zgody dyrektora generalnego urzędu, przy czym wskazana zasada ma odpowiednie zastosowanie do osób zajmujących wyższe stanowiska w służbie cywilnej.
W odniesieniu do dyrektora generalnego urzędu pisemnej zgody na podjęcie zajęcia zarobkowego udziela Szef Służby Cywilnej. Wnioskując do Szefa Służby Cywilnej o udzielenie zgody, dyrektor generalny urzędu załącza pisemną opinię kierownika urzędu.
Za naruszenie powyższych zasad ustawa o służbie cywilnej przewiduje odpowiedzialność dyscyplinarną (rozdział 9 ustawy).
Wspólnicy spółek osobowych oraz członkowie zarządu
Ustawa z dnia 15 września 2000 roku – Kodeks spółek handlowych (ksh) ustanawia ograniczenia w zakresie działalności konkurencyjnej dla wspólników spółek oraz członków zarządu. Oznacza to, że wspólnik spółki osobowej jest obowiązany powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki. Ponadto wspólnik nie może, bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników, zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki.
Każdy wspólnik ma prawo żądać wydania spółce korzyści, jakie osiągnął wspólnik naruszający zakaz konkurencji, lub naprawienia wyrządzonej jej szkody. Roszczenia z tego tytułu przedawniają się z upływem 6 miesięcy od dnia, gdy wszyscy pozostali wspólnicy dowiedzieli się o naruszeniu zakazu, nie później jednak niż z upływem 3 lat.
W okresie likwidacji zakaz konkurencji obowiązuje wyłącznie osoby będące likwidatorami (art. 69 ksh).
Zgodnie z art. 211 § 1 ksh członek zarządu spółki nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej bądź uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu. Zakaz ten dotyczy również udziału w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10% udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej 1 członka zarządu. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zgody na działalność konkurencyjną udziela organ uprawniony do powołania zarządu.
Zakaz działalności konkurencyjnej o identycznym brzmieniu jak zawarte w art. 211 § 1 ksh odnosi się do członka zarządu spółki akcyjnej (art. 380 ksh).
Członkowie rady nadzorczej i zarządu spółdzielni
Członków rady nadzorczej i zarządu spółdzielni obowiązują ograniczenia przewidziane Ustawą z dnia 16 września 1982 roku – Prawo spółdzielcze.
Zgodnie z art. 56 § 1 powołanej ustawy nie można być jednocześnie członkiem zarządu i przedstawicielem na zebranie przedstawicieli tej samej spółdzielni. Nie można być ponadto jednocześnie członkiem rady i zarządu tej samej spółdzielni. W razie potrzeby rada może wyznaczyć 1 lub kilku ze swoich członków do czasowego pełnienia funkcji członka (członków) zarządu.
Członkowie rady i zarządu nie mogą zajmować się interesami konkurencyjnymi wobec spółdzielni, zwłaszcza uczestniczyć jako wspólnicy lub członkowie władz przedsiębiorców prowadzących działalność konkurencyjną wobec spółdzielni. Naruszenie zakazu konkurencji stanowi podstawę odwołania członka rady lub zarządu, powoduje ponadto inne skutki prawne przewidziane w odrębnych przepisach.
W razie naruszenia zakazu konkurencji, o którym mowa w art. 56 § 3 Prawa spółdzielczego, przez członka rady nadzorczej – rada może podjąć uchwałę o zawieszeniu członka tego organu w pełnieniu czynności. Statut określa termin zwołania posiedzenia organu, który dokonał wyboru zawieszonego członka rady. Wskazany organ rozstrzyga o uchyleniu zawieszenia bądź odwołaniu zawieszonego członka rady.
Zakaz konkurencji wynikający z przepisów pozakodeksowych – podsumowanie
Na gruncie powszechnie obowiązujących przepisów zakaz działalności konkurencyjnej został określony w kp, przy czym to od pracodawcy zależy, czy skorzysta z tej formy zabezpieczenia interesów przedsiębiorstwa. Analogiczne rozwiązania prawne jak wspomniane zapisy kodeksowe funkcjonują także w odrębnych aktach prawnych. Istotna różnica polega na tym, że obowiązują one z mocy ustawy – bez konieczności zawierania dodatkowych umów. Dotyczy to m.in. pracowników urzędów państwowych, pracowników samorządowych, jak również wspólników spółek oraz członków zarządu spółek.
