Jeszcze przed kilku laty obowiązywały przepisy przewidujące prace wzbronione pracownicom. W ramach krajowego ustawodawstwa konieczne okazały się jednak korekty legislacyjne, bowiem wspomniana regulacja była sprzeczna z wynikającą z prawa unijnego zasadą równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu. Na czym więc polegają zmiany w tym zakresie – więcej na ten temat piszemy w artykule.
Prace wzbronione pracownicom – podstawa prawna
Kwestie dotyczące problematyki prac, których nie wolno powierzać pracownicom ze względu na ochronę ich zdrowia, uregulowano w przepisach Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (dalej jako kp).
Jak zatem widać, przepisy dotyczące prac wzbronionych nie odnoszą się do wszystkich pracownic, obejmują natomiast swym zakresem:
- kobiety w ciąży
- oraz kobiety karmiące dziecko piersią.
Takie ukształtowanie przepisów krajowych wynika z konieczności spełnienia określonych wymogów prawa unijnego (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE). Zgodnie z postanowieniami wskazanej dyrektywy ustalenie na gruncie prawa krajowego wykazu prac wzbronionych wszystkim kobietom stanowi barierę w zapewnieniu równouprawnienia płci, w szczególności w zakresie dostępu do zatrudnienia. Dlatego właśnie art. 176 § 1 kp został znowelizowany w taki sposób, aby zapewniał realizację warunków prawa Unii Europejskiej (UE). Kolejnym działaniem niezbędnym w tym zakresie było wydanie nowego aktu wykonawczego, który uwzględnia dyspozycje wynikające z prawa unijnego.
Wykaz prac wzbronionych kobietom w ciąży oraz karmiącym dziecko piersią
Prace wzbronione pracownicom w związku z ochroną ich zdrowia zostały ustalone w przepisach aktu wykonawczego wydanego na podstawie kp.
W omawianym wykazie wyszczególniono następujące rodzaje prac:
- prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, w tym ręcznym transportem ciężarów;
- prace w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym;
- prace w narażeniu na hałas lub drgania;
- prace narażające na działanie pola elektromagnetycznego o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz oraz promieniowania jonizującego;
- prace w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu;
- prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi;
- prace w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych;
- prace grożące ciężkimi urazami fizycznymi lub psychicznymi.
Ustalenie wykazu prac wzbronionych pracownicom na szczeblu zakładowym
Pracodawca zatrudniający pracownice (ewentualnie zamierzający je zatrudnić) ma obowiązek określić w aktach zakładowego prawa pracy wykaz prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią, kierując się treścią zamieszczoną w załączniku do rozp. w sprawie wykazu prac. Dotyczy to sytuacji, gdy wspomniane prace są bądź mają być wykonywane w danym przedsiębiorstwie. Odpowiednich zapisów należy dokonać w dokumencie, który obowiązuje w konkretnej firmie – może to być zatem układ zbiorowy pracy, regulamin pracy lub odrębne zarządzenie.
Formułując zakładowy wykaz, warto zwrócić uwagę na poniższe aspekty:
- postanowienia powinny być precyzyjne oraz odnosić się do prac faktycznie wykonywanych na terenie podmiotu zatrudniającego. Skopiowanie wykazu wprost z rozp. w sprawie wykazu prac bez wymaganego omówienia, odnośników, wskazówek precyzujących – nie jest właściwym działaniem;
- wykaz powinien jednoznacznie określać, na jakich stanowiskach pracy występują czynniki uciążliwe, niebezpieczne lub szkodliwe dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią;
- w przypadku zmian w procesach pracy powodujących wprowadzenie nowych rodzajów prac wzbronionych pracownicom – wykaz należy bezwzględnie zaktualizować.
Konsekwencje nieprzestrzegania zakazu zatrudniania pracownic przy pracach wzbronionych
Brak przestrzegania zakazu zatrudniania pracownic przy pracach wzbronionych (zgodnie z art. 176 § 1 kp kobiety w ciąży i kobiety karmiące dziecko piersią nie mogą wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią) stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika w rozumieniu art. 281 pkt 5 kp.
Swe zastrzeżenia mogą ponadto zgłaszać społeczni inspektorzy pracy, członkowie komisji i służb BHP oraz przedstawiciele organizacji związkowych.
Środkami prawnymi określonymi w Ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy dysponują ponadto inspektorzy pracy.
Prace wzbronione pracownicom – podsumowanie
Obecnie obowiązujące w UE rozwiązania prawne nie pozwalają na wprowadzenie zakazu określonych prac osobom zatrudnionym ze względu na płeć. Dlatego też przepisy prawa uznają za niedozwolone powierzanie konkretnych zadań kobietom w ciąży oraz kobietom karmiącym dziecko piersią. Chodzi w tym przypadku o prace uciążliwe, niebezpieczne lub szkodliwe dla zdrowia, które mogą mieć niekorzystny wpływ na zdrowie wspomnianych pracownic, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią. Katalog takich prac został zawarty w załączniku do rozporządzenia RM z 3 kwietnia 2017 roku.
