Rada nadzorcza w spółce komandytowo-akcyjnej - kompendium wiedzy

Charakter prawny rady nadzorczej w spółce komandytowo - akcyjnej

Rada nadzorcza nie jest organem sensu stricto, ponieważ spółka komandytowo-akcyjna nie posiada osobowości prawnej. Jeżeli rada nadzorcza w spółce komandytowo-akcyjnej funkcjonuje, to stanowi ona element konstrukcji prawnej spółki. Te dwa czynniki determinują charakter prawny rady. Jej utworzenie jest ponadto wyrazem podziału kompetencji między wspólnikami pełniącymi określone funkcje - prowadzącymi sprawy i reprezentującymi spółkę, nadzorującymi oraz podejmującymi uchwały.

Co ważne - rada nadzorcza w spółce komandytowo-akcyjnej powinna posiadać kompetencje, które nie mogą godzić w prawo nadzoru, zgodnie z którym każdemu komplementariuszowi przysługuje prawo do osobistego zasięgania informacji o stanie majątku i interesów spółki oraz osobistego przeglądania ksiąg i dokumentów. Ma to szczególne znaczenie ze względu na fakt, że dokonując wykładni regulacji dotyczących powołania i odwołania rady nadzorczej, można zauważyć, że członkowie rady reprezentują raczej interesy akcjonariuszy.

Rada nadzorcza w spółce komandytowo-akcyjnej - obligatoryjne ustanowienie

Zgodnie z art. 142 § 2 rada nadzorczej w spółce komandytowo-akcyjnej jest obligatoryjna, gdy w spółce jest więcej niż 25 akcjonariuszy. Niepowołanie rady w procesie tworzenia spółki nie pozwoli na rejestrację spółki - sąd zwróci w takim przypadku wniosek.

Wlicza się tu także wspólników posiadających status komplementariusza-akcjonariusza. Z tego względu należy zwrócić uwagę na następujące sytuacje:

1. Liczba komplementariuszy-akcjonariuszy przekracza liczbę 25 osób i nie są oni pozbawieni prawa do reprezentowania spółki lub prowadzenia jej spraw oraz w spółce jest jeden akcjonariusz - wówczas należy ustanowić radę nadzorczą.
2. Liczba komplementariuszy-akcjonariuszy przekracza liczbę 25 osób i nie są oni pozbawieni prawa do reprezentowania spółki lub prowadzenia jej spraw, a brak akcjonariusza - nie można powołać rady nadzorczej.

W tej drugiej sytuacji powołanie rady byłoby możliwe dopiero, gdyby do spółki przystąpił co najmniej jeden akcjonariusz.

Choć w wyżej opisanym przypadku przepisy nie wymagają zmiany statutu, to w praktyce może ona okazać się konieczna. Ustanowienie rady nadzorczej będzie bowiem wymagało ustalenia w statucie reguł jej funkcjonowania. Co ważne, niepowołanie w tak powstałej sytuacji rady nadzorczej często skutkuje nałożeniem kary grzywny na spółkę przez sąd rejestrowy.

Obowiązek ustanowienia rady nadzorczej w spółce komandytowo-akcyjnej powstaje również w sytuacji, gdy tak stanowi statut. Konieczność ta może powstać na podstawie pierwotnych postanowień statutu, a także poprzez jego zmianę. Co ważne, dla takiej zmiany przepisy kodeku spółek handlowych wymagają większości ¾ głosów akcjonariuszy i jednomyślności wszystkich komplementariuszy.

Kompetencje rady nadzorczej

Określając zakres kompetencji rady nadzorczej w spółce komandytowo-akcyjnej, należy również odwołać się do przepisów regulujących działanie tego organu w spółce akcyjnej - te przepisy znajdują tu bowiem odpowiednie zastosowanie, z wyjątkiem wyłączonego wprost art. 383 ksh. Należy przy tym uwzględniać osobowy charakter spółki komandytowo-akcyjnej, a zarazem wprowadzać zmiany w odniesieniu do elementów spółki charakterystycznych dla osobowego typu spółek.

Zadaniem rady nadzorczej, będącej tzw. quasi-organem, jest sprawowanie nadzoru nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Zgodnie z art. 382 ksh do szczególnych zadań rady należy:

1. Ocena sprawozdań finansowych za ubiegły rok obrotowy w zakresie zgodności z księgami i dokumentami oraz ze stanem faktycznym.
2. Ocena wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty.
3. Składanie walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania z wyników dokonanej oceny.

Rada nadzorcza w spółce komandytowo-akcyjnej posiada uprawnienie do badania wszystkich dokumentów spółki, żądania od zarządu (spółek będących wspólnikami spółki komandytowo-akcyjnej) i pracowników sprawozdań i wyjaśnień oraz do dokonywania rewizji stanu majątku. Tym prawom członków rady nadzorczej odpowiada obowiązek wszystkich pozostałych wspólników zastosowania się do żądań rady.

Statut spółki komandytowo-akcyjnej może dodatkowo rozszerzać ustawowo określony zakres kompetencji rady nadzorczej. Niemniej jednak możliwości rozszerzenia kompetencji spółki są ograniczone ze względu na istotę rady nadzorczej, którą jest sprawowanie nadzoru nad działalnością spółki, a nie zarządzanie nią. Kierowanie spółką komandytowo-akcyjną należy do zadań komplementariuszy, jednak na podstawie art. 384 § 1 w zw. z art. 126 § 1 ksh możliwe jest przekazanie w statucie do kompetencji rady spraw, które co do zasady należą do zakresu kompetencji komplementariuszy. Statut może więc zobowiązywać komplementariuszy - wszystkich bądź niektórych - do uzyskania zgody rady nadzorczej przed dokonaniem określonej w statucie czynności prawnej. W ten sposób rada nadzorcza może stać się “organem” współdecydującym w zakresie zarządu spółką komandytowo-akcyjną.

Rada nadzorcza w spółce komandytowo-akcyjnej posiada również kompetencję do wytoczenia powództwa o odszkodowanie przeciwko komplementariuszom. Rada nadzorcza działa wtedy przez wybranych ze swojego grona przedstawicieli. Co ważne, takie powództwo może być wytoczone tylko przeciwko komplementariuszowi mającemu prawo do prowadzenia spraw spółki lub do jej reprezentowania.

Zasady i tryb powoływania oraz odwoływania jej członków

Powołanie rady nadzorczej należy do kompetencji walnego zgromadzenia. Ze względu jednak na fakt, że przepis art. 146 nie wymienia jako kompetencji komplementariuszy powołania rady nadzorczej, należy przyjąć, że to akcjonariusze bezwzględną większością głosów powołują i odwołują członków rady nadzorczej. Zatem o składzie rady nadzorczej w spółce komandytowo-akcyjnej decydują akcjonariusze, co pozwala stwierdzić, że interesy właśnie tej grupy są faworyzowane przez radę.

Należy dodatkowo podkreślić, że komplementariusz-akcjonariusz, który nabył akcję, nie ma prawa głosu z nabytych akcji na walnym zgromadzeniu przy podejmowaniu uchwały w sprawie powołania rady nadzorczej. Nie może również być pełnomocnikiem innego akcjonariusza na walnym zgromadzeniu przy podejmowaniu takich uchwał. Tylko wspólnicy posiadający pełny status akcjonariusza, czyli wspólnika kapitałowego, mogą decydować o składzie rady nadzorczej.

Zgodnie z art. 142 § 2 ksh powoływanie i odwoływanie członków rady nadzorczej może odbywać się wyłącznie podczas walnego zgromadzenia. Ta zasada nie wyklucza jednak możliwości powołania członków rady grupami w trybie przewidzianym w art. 85 § 3-9 ksh w zw. z art. 126 § 1 pkt 2 ksh. Technika głosowania grupami jest stosowana również wyłącznie na walnym zgromadzeniu, dlatego też nie stanowi odejścia od nakazu z art. 142 § 2 ksh. Stosowanie tej techniki pozwala na ochronę interesów akcjonariuszy mniejszościowych.

Podmiotowe zakazy pełnienia funkcji w radzie nadzorczej

W spółce komandytowo-akcyjnej, podobnie jak w spółkach kapitałowych, obowiązuje zakaz łączenia funkcji zarządczych i kontrolnych. Stąd też komplementariusz nie może uczestniczyć w radzie nadzorczej. Nie może być bowiem jednocześnie nadzorującym i nadzorowanym.

Powyższy zakaz nie odnosi się jednak do komplementariusza pozbawionego prawa reprezentowania lub prowadzenia spraw spółki, o czym mowa w art. 142 § 5 ksh. Z powołanego przepisu wynika, że komplementariusz będący członkiem rady nadzorczej nie musi być pozbawiony zarówno prawa do reprezentacji spółki, jak i prowadzenia jej spraw.

Zakaz pełnienia funkcji w radzie nadzorczej spółki komandytowo-akcyjnej dotyczy również pracowników komplementariuszy. Chodzi tu o pracowników komplementariuszy będących osobą prawną, jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, ale mająca zdolność prawną lub jednoosobowym przedsiębiorcą niepozbawionym prawa do prowadzenia i reprezentowania spraw spółki. Przyjmując takie rozwiązanie, ustawodawca zapobiegł sytuacji, w której nadzór na komplementariuszem spółki komandytowo-akcyjnej sprawowałby jego pracownik.

Ponadto, zgodnie z art. 387 ksh, wyłączonymi od prawa pełnienia funkcji kontrolnych w radzie nadzorczej spółki komandytowo-akcyjnej są:

• prokurent,
• likwidator,
• kierownik oddziału lub zakładu,
• zatrudniony w spółce główny księgowy,
• radca prawny lub adwokat,
• osoby podlegające bezpośrednio komplementariuszom mającym prawo prowadzenia spraw i reprezentacji.

Dodatkowo warto wskazać, że członek zarządu i likwidator spółki oraz spółdzielni zależnej nie mogą być członkami rady nadzorczej spółki dominującej.

Rada nadzorcza w spółce komandytowo-akcyjnej - skład i kadencja rady nadzorczej

Wobec rady nadzorczej spółki komandytowo-akcyjnej zgodnie z art. 126 § 1 pkt 2 znajdują odpowiednie zastosowanie regulacje odnoszące się do takiej rady w spółce akcyjnej.

Rada nadzorcza jako organ kolegialny musi składać się z minimum 3 członków. Jest to dolna dopuszczalna granica, co oznacza, że wspólnicy w statucie mogą ustalić dowolną liczbę członków rady nadzorczej.

Na postawie art. 142 § 4 ksh dopuszczalne jest wskazywanie kandydatów członków rady nadzorczej przez określone grupy interesantów, również określonych w statucie. Warunkiem dopuszczalności takiego postanowienia w statucie jest późniejsze poddanie pod głosowanie wskazanej kandydatury na walnym zgromadzeniu na zasadach ogólnych.

Przepisy o mandacie i kadencji (uprawnieniu do pełnienia funkcji członka rady nadzorczej i czasie trwania tego uprawnienia) członków rady nadzorczej w spółce akcyjnej znajdują odpowiednie zastosowanie do członków tej rady w omawianej spółce. Zgodnie więc z regulacjami art. 369 § 3 w zw. z art. 386 § 2 ksh, jeżeli nie ustalono w statucie jednolitych regulacji dotyczących wszystkich członków rady, wówczas w przypadku każdego z członków rady należy liczyć je osobno.

Mandat członka rady wygasa w następujących sytuacjach:

• odbycie walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka rady,
• rezygnacja z funkcji,
• odwołanie ze składu rady przed upływem kadencji,
• śmierć członka rady.

Delegowanie członków rady nadzorczej do wykonywania czynności komplementariuszy

Rada nadzorcza w spółce komandytowo-akcyjnej może delegować swoich członków do wykonywania czynności komplementariusza. Uprawnienie to jest przyznane akcjonariuszom i komplementariuszom pozbawionym prawa prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania. Warunkiem skorzystania z tego uprawnienia jest zaistnienie sytuacji, w której żaden z komplementariuszy uprawnionych do prowadzenia spraw spółki nie może sprawować swoich czynności. Jeżeli bowiem chociaż jeden z nich może działać, nie jest możliwe delegowanie.

Podsumowując, rada nadzorcza w spółce komandytowo-akcyjnej pełni rolę nadzorczą, sprawując kontrolę nad każdą dziedziną działalności spółki. Nie można uznać jej za organ, ze względu na osobowy charakter spółki komandytowo-akcyjnej, stąd jeśli występuje w spółce, jest ona elementem konstrukcji prawnej tego podmiotu. Analizując zasady powoływania członków rady i tego, kto może tę funkcję pełnić, można zauważyć, że rada reprezentuje interesy akcjonariuszy spółki, którzy jako wspólnicy kapitałowi są bierni i nie mają wpływu na funkcjonowanie spółki, co ma im umożliwić właśnie powołanie rady nadzorczej.