Rozwiązanie spółki jawnej - kiedy występuje?

Rozwiązanie spółki jawnej następuje wskutek zaistnienia różnych zdarzeń, m.in. ogłoszenia upadłości wspólnika czy wskutek wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika lub jego wierzyciela osobistego. Procedura rozwiązania spółki najczęściej wiąże się z koniecznością przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, które z punktu widzenia wierzycieli spółki jest gwarancją dla zaspokojenia ich roszczeń przed rozwiązaniem spółki. Niemniej jednak Kodeks spółek handlowych dopuszcza możliwość rozwiązania umowy spółki bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego.

Rozwiązanie spółki jawnej - przyczyny

Przepisy Kodeksu spółek handlowych wymieniają przyczyny rozwiązania spółki jawnej.

Można je podzielić na 3 grupy:

1. Rozwiązanie spółki jawnej wolą wspólników lub osób trzecich:

• jednomyślna uchwała wspólników
• przyczyny określone w umowie spółki jawnej
• wypowiedzenie dokonane przez wspólnika lub jego wierzyciela

• ogłoszenie upadłości spółki
• śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości

Należy podkreślić, że wystąpienie powyższych zdarzeń nie zawsze będzie powodowało rozwiązanie umowy spółki jawnej.

Odnosząc się do możliwości rozwiązania spółki jawnej przez wypowiedzenie umowy spółki, należy wskazać, że uprawnienie to przysługuje nie tylko wspólnikowi, lecz także wierzycielowi osobistemu wspólnika.

Wypowiedzenie umowy jest jednostronną czynnością prawną i dochodzi do skutku z chwilą dotarcia do pozostałych wspólników. Wspólnik może skorzystać z uprawnienia wypowiedzenia umowy spółki jawnej, jeżeli została zawarta na czas nieoznaczony, przy zachowaniu 6-miesięcznego okresu wypowiedzenia przed końcem roku obrotowego. Natomiast wierzyciel osobisty wspólnika może doprowadzić do rozwiązania umowy spółki jawnej, jeśli w ciągu ostatnich 6 miesięcy prowadził bezskuteczną egzekucję z ruchomości wspólnika, a ponadto uzyskał zajęcie praw przysługujących wspólnikowi z tytułu udziału w spółce w przypadku jego wystąpienia lub rozwiązania spółki. Wierzyciel może więc wypowiedzieć umowę spółki jawnej na 6 miesięcy przed końcem roku obrotowego, nawet, gdy spółka została zawiązana na czas oznaczony, a co więcej, jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy okres wypowiedzenia, wierzyciel może skorzystać z tego krótszego okresu.

Likwidacja spółki jawnej i inne sposoby rozwiązania spółki jawnej

Konsekwencją wystąpienia przesłanki rozwiązania spółki jawnej jest przeprowadzenie jej likwidacji, chyba że wspólnicy postanowili w umowie spółki inaczej. Zatem przeprowadzenie likwidacji w spółce jawnej nie jest obowiązkowe, gdy wspólnicy określili inny sposób zakończenia działalności:

• podział majątku, po wcześniejszym zaspokojeniu wierzycieli spółki
• zatrzymanie określonej kwoty potrzebnej do pokrycia wymagalnych i niewymagalnych zobowiązań spółki, następnie dokonanie podziału pozostałego majątku między wspólników
• sprzedaż całości majątku spółki i zaspokojenie wierzycieli z uzyskanej kwoty, następnie podzielenie nadwyżki między wspólników

Rozwiązanie spółki jawnej bez likwidacji następuje najczęściej w drodze jednomyślnej uchwały wspólników. Wspólnicy określają tym samym zasady spłaty zobowiązań spółki istniejących na dzień podjęcia uchwały oraz dokonują podziału pozostałego majątku. Określając szczegóły dotyczące podziału majątku, wspólnicy mogą ustalić np., że przyznają cały majątek na rzecz jednego wspólnika, zobowiązując go tym samym do spłaty pozostałych wspólników. Następnie konieczne jest złożenie wniosku do KRS-u o wykreślenie spółki z rejestru. Należy zaznaczyć, że dla takiego rozwiązania spółki niezbędne jest istnienie porozumienia między wspólnikami.

Jeżeli umowa spółki jawnej nie przewiduje żadnego z wymienionych wcześniej sposobów zakończenia działalności, należy przeprowadzić postępowanie likwidacyjne, co zostało uregulowane w Kodeksie spółek handlowych.

Otwarcie likwidacji następuje z chwilą wystąpienia zdarzenia powodującego rozwiązanie spółki. Fakt ten podlega zgłoszeniu do rejestru przedsiębiorców KRS. Dokonanie wpisu w rejestrze ma charakter deklaratywny - jedynie potwierdza istniejący stan faktyczny. Otwierając likwidację, likwidatorzy są ponadto zobowiązani do sporządzenia bilansu otwarcia spółki.

Likwidacja spółki jawnej jest procesem prowadzonym przez likwidatorów, którymi co do zasady są wspólnicy. Wspólnicy mogą jednak ustanowić likwidatorami tylko niektórych spośród siebie, a także tylko osoby spoza spółki. Likwidator może zostać ustanowiony przez sąd rejestrowy na wniosek któregokolwiek ze wspólników lub osoby trzeciej mającej w tym interes prawny. Należy zaznaczyć, że tak ustanowiony likwidator może zostać odwołany tylko przez sąd. W pozostałych przypadkach likwidator może zostać odwołany w drodze jednomyślnej uchwały wspólników.

Osoby pełniące funkcje likwidatorów zostają ujawnione w rejestrze, ponieważ przejmują oni funkcje wspólników dotyczące reprezentacji spółki, muszą jednak stosować się do uchwał wspólników. Przy tym zakres ich kompetencji jest zmieniony względem zakresu umocowania przysługującego wspólnikom w zakresie reprezentacji spółki. Jeżeli bowiem na etapie likwidacji spółki jest kilku likwidatorów, to przysługuje im prawo do reprezentacji łącznej, chyba że wspólnicy lub sąd, który powołał likwidatora, postanowili inaczej.

Przebieg postępowania likwidacyjnego

Zadaniem likwidatorów i tym samym celem procesu likwidacji jest zakończenie działalności spółki poprzez:

• ściągniecie należności

• zaspokojenie wierzycieli

• upłynnienie majątku spółki

• podział pozostałego majątku spółki pomiędzy wspólników

Tak określone zadania wyznaczają też zakres działania likwidatorów, w którym mogą oni reprezentować spółkę i prowadzić jej sprawy.

Gdy wierzyciele spółki zostaną zaspokojeni, należy dokonać zabezpieczenia pozostałego majątku na realizację zobowiązań niewymagalnych lub też spornych. Pozostała nadwyżka zostaje podzielona między wspólników według zasad określonych w umowie spółki jawnej. Jeżeli jednak umowa spółki nie zawiera odpowiednich postanowień, stosuje się zasady kodeksowe. Oznacza to, że wkłady zwraca się, a nadwyżkę dzieli pomiędzy wspólników według zasad uczestniczenia w zyskach spółki. 

Najpierw więc, zgodnie z zasadą subsydiarności, wierzyciele zostają zaspokojeni z majątku spółki, w pozostałym zakresie wspólnicy odpowiadają w pokryciu niedoboru, a zasady tej partycypacji powinny być określone w umowie spółki. Jeśli ta kwestia nie znajduje odzwierciedlenia w umowie spółki, wówczas wspólnicy uczestniczą w pokryciu niedoboru według zasad partycypacji w stratach spółki. Gdyby okazało się, że któryś ze wspólników jest niewypłacalny, wówczas przypadająca na niego część niedoboru zostaje podzielona pomiędzy pozostałych wspólników w takim stosunku, w jakim każdy z nich uczestniczy w stratach spółki.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 24 lipca 2009 roku o sygnaturze II CSK 134/09 nie można zakończyć działalności bez wskazania, w jaki sposób mają być zaspokojone wierzytelności spółki. W przeciwnym razie wspólnicy są następcami prawnymi spółki.

Przykład 1.

Spółka ABC nie posiada żadnego majątku, a jednocześnie ma 15 tysięcy długu. Wspólnicy uzgodnili, że zakończą działalność spółki jawnej bez przeprowadzenia likwidacji. Chcieli w ten sposób uniknąć zaspokojenia wierzycieli. Jednak wobec braku zaspokojenia wierzycieli i pomimo faktu, iż spółka już nie istnieje, wierzyciele wciąż mogą dochodzić swoich należności, ale z majątku wspólników.

Wykreślenie spółki jawnej z rejestru następuje dopiero po zakończeniu postępowania likwidacyjnego, na wniosek likwidatorów. Byt prawny spółki jawnej ustaje z chwilą wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców KRS.