Stan zagrożenia epidemiologicznego a epidemia - te pojęcia nie są tożsame i nie możemy ich używać zamiennie. Każdy z takich stanów charakteryzuje się odmiennym reżimem prawnym i skutkami dla obywateli. Jaka jest więc różnica pomiędzy stanem pandemii a stanem zagrożenia epidemicznego?
Pandemia
W rzeczywistości polskie ustawodawstwo nie posługuje się terminem pandemii, stąd próżno szukać w naszych przepisach definicji tego pojęcia. Art. 2 ust. 9 Ustawy z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi wskazuje jednak na definicję epidemii, którą powinniśmy rozumieć jako wystąpienie na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas niewystępujących. Jeśli powyższą definicję rozszerzymy na obszar kilku państw lub znaczącej części świata, możemy ją określać mianem pandemii.
Wprowadzenie stanu epidemii w Polsce wiązało się z szeregiem obostrzeń prawnych i praktycznych dla zdecydowanej większości obywateli. Najbardziej widoczne było to w przypadku służby zdrowia oraz konieczności zachowania kwarantanny, dystansu społecznego oraz noszenia maseczek ochronnych.
Rząd w chwili wprowadzania stanu epidemii ograniczał w dużym stopniu także swobodę wykonywania działalności gospodarczej, nierzadko niestety stosując przy tym wadliwe środki prawne (np. rozporządzenia zamiast ustaw). Epidemia pozwalała jednak na zauważalne ingerowanie państwa w codzienne życie obywateli i wprowadzanie coraz większych ograniczeń i obostrzeń.
Stan zagrożenia epidemiologicznego
16 maja 2022 roku rząd zastąpił stan epidemii stanem zagrożenie epidemiologicznego. Wiązało się to przede wszystkim z likwidacją praktycznie większości obostrzeń, w tym noszenia maseczek, obowiązkowej kwarantanny, izolacji i dystansu społecznego.
Z praktycznego punktu widzenia zmieniło się wiele, jeśli jednak chodzi o prawo, to tak naprawdę stan epidemii niewiele się różni od stanu zagrożenia epidemiologicznego. Zgodnie bowiem z treścią art. 46 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi konsekwencje wprowadzenia w Polsce obu tych stanów są w zasadzie takie same. Innymi słowy – niezależnie od tego, czy rząd wprowadzi stan pandemii, czy też stan zagrożenia epidemiologicznego, będzie mógł wprowadzić konkretne ograniczenia w całym kraju lub jego poszczególnych częściach.
Zgodnie z powyższym przepisem stan zagrożenia epidemicznego lub stan epidemii na obszarze województwa lub jego części ogłasza i odwołuje wojewoda w drodze rozporządzenia, na wniosek państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Jeżeli zagrożenie epidemiczne lub epidemia występuje na obszarze więcej niż jednego województwa, stan zagrożenia epidemicznego lub stan epidemii ogłasza i odwołuje w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw administracji publicznej, na wniosek Głównego Inspektora Sanitarnego.
Ogłaszając stan zagrożenia epidemicznego lub stan epidemii, minister właściwy do spraw zdrowia lub wojewoda mogą nałożyć obowiązek szczepień ochronnych. Dodatkowo można ustanowić:
- czasowe ograniczenie określonego sposobu przemieszczania się;
- czasowe ograniczenie lub zakaz obrotu i używania określonych przedmiotów lub produktów spożywczych;
- czasowe ograniczenie funkcjonowania określonych instytucji lub zakładów pracy;
- zakaz organizowania widowisk i innych zgromadzeń ludności;
- obowiązek wykonania określonych zabiegów sanitarnych, jeżeli wykonanie ich wiąże się z funkcjonowaniem określonych obiektów produkcyjnych, usługowych, handlowych lub innych obiektów;
- nakaz udostępnienia nieruchomości, lokali, terenów i dostarczenia środków transportu do działań przeciwepidemicznych przewidzianych planami przeciwepidemicznymi;
- obowiązek przeprowadzenia szczepień ochronnych, o których mowa w ust. 3, oraz grupy osób podlegające tym szczepieniom, rodzaj przeprowadzanych szczepień ochronnych
– uwzględniając drogi szerzenia się zakażeń i chorób zakaźnych oraz sytuację epidemiczną na obszarze, na którym ogłoszono stan zagrożenia epidemicznego lub stan epidemii.
Pamiętajmy, że stosowne rozporządzenia są:
- niezwłocznie ogłaszane w odpowiednim dzienniku urzędowym zgodnie z przepisami o ogłaszaniu aktów normatywnych,
- wchodzą w życie z dniem ogłoszenia.
Pod względem środków ograniczających prawa i swobody obywatelskie stan epidemii nie różni się więc znacząco od stanu zagrożenia epidemicznego.
Stan zagrożenia epidemiologicznego a epidemia - cel wprowadzenia
Podstawowym celem wprowadzenia stanu pandemii i stanu zagrożenia epidemicznego jest chęć ograniczenia liczby zachorowań na danym obszarze oraz przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się choroby. W rzeczywistości narzędzia prawne służące realizacji tego zadania mogą być wykorzystywane po wprowadzeniu każdego z dwóch powyższych stanów. Różnica pomiędzy nimi sprowadza się tak naprawdę tylko do tego, że rząd znosi bardzo dużą liczbę obostrzeń w przypadku stanu zagrożenia epidemicznego, zwiększa zaś, gdy ponownie wprowadza stan epidemii.
Przechodzenie pomiędzy omawianymi stanami może następować w każdej chwili, w zależności od potrzeb rządu, a dokładniej od aktualnego poziomu zachorowań. W stosunku do liczby i rodzajów wprowadzanych obostrzeń nie ma to jednak znaczenia. Teoretycznie rząd może wprowadzić taką samą lub nawet większą liczbę zakazów i nakazów pandemicznych w okresie stanu zagrożenia epidemicznego niż w czasie stanu epidemii.
Wyrok WSA w Gdańsku z 12 maja 2022 roku (sygn. akt III SA/Gd 907/21)
Ograniczenie prowadzenia działalności gospodarczej (rozumiane jako stan kiedy działalność może być prowadzona po spełnieniu określonych warunków) nie jest równoznaczne z zakazem jej prowadzenia (czyli stanem kiedy działalność gospodarcza danego rodzaju w ogóle nie może być prowadzona). Treść omawianego rozporządzenia ingeruje zatem w materię konstytucyjną regulowaną art. 22 Konstytucji RP, z którego wynika, że ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.
Różnica pomiędzy stanem epidemii i stanem zagrożenia epidemicznego jest pod względem prawnym praktycznie niezauważalna. W obu przypadkach rząd może stosować wybrane przez siebie ograniczenia swobód i praw obywatelskich. Przyjęło się, że stan zagrożenia epidemicznego jest stanem lżejszym niż cięższy stan epidemii. Każdy z nich wiąże się jednak z potencjalną możliwością rozwoju choroby zakaźnej na większym lub mniejszym obszarze kraju. Oba stany powinny być wprowadzane wyłącznie na pewien czas, nigdy zaś na stałe.
