Odszkodowanie a zadośćuczynienie - czy są to pojęcia tożsame? Odszkodowanie wiąże się z istnieniem szkody w majątku, a zadośćuczynienie z krzywdą doznaną przez osobę. Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się, kiedy i na jakich zasadach przysługuje odszkodowanie i zadośćuczynienie.
Kto może ubiegać się o przyznanie odszkodowania?
Odpowiedzialność odszkodowawcza może wynikać z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania umownego bądź z czynu niedozwolonego.
Co do zasady dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności przy wykonywaniu zobowiązania. W przypadku przedsiębiorców należyta staranność powinna być dodatkowo oceniana z uwzględnieniem profesjonalnego charakteru wykonywanej działalności.
Ponadto, należy zaznaczyć, że zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje zarówno straty, które poszkodowany poniósł, jak i korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
W przypadku gdy poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.
Zgodnie z Kodeksem cywilnym naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, przez przywrócenie stanu poprzedniego bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.
Z kolei w przypadku odpowiedzialności tzw. deliktowej związanej z popełnieniem czynu niedozwolonego, odpowiedzialność odszkodowawcza opiera się na zasadzie, że kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
Warto mieć na uwadze, że za szkodę jest w tym wypadku odpowiedzialny nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody.
Z kolei nie jest odpowiedzialny za szkodę z tego tytułu ten, kto działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby.
Podobnie odpowiedzialności odszkodowawczej nie poniesie, ten, kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił bądź zranił cudze zwierzę w celu odwrócenia od siebie albo od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, ten nie jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę, jeżeli niebezpieczeństwa sam nie wywołał, a niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec i jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze aniżeli dobro naruszone.
Ta sama reguła znajdzie zastosowanie do osoby, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli podczas wyrządzenia szkody. Odpowiedzialności za szkodę z tego tytułu nie poniesie także małoletni, który nie ukończył lat 13.
Przykład 1.
Odszkodowanie przysługiwać może również w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. W takim wypadku naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty, które trzeba będzie przed sądem udowodnić – stąd warto zbierać wszelkie rachunki i faktury dokumentujące ponoszone koszty. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby bądź zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on także żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. W tym zakresie uznaje się, że wystarczające jest wykazanie istnienia zwiększonych potrzeb, które wymagają zaspokojenia – nie ma konieczności udowadniania faktycznego ponoszenia wydatków w tym zakresie.
Odszkodowanie a zadośćuczynienie - zasady związane z dochodzeniem zadośćuczynienia
W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia oprócz naprawienia szkody sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł. Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Możliwe jest także dochodzenie zadośćuczynienia w razie ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, skutkującego niemożnością nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej z najbliższym członkiem rodziny poszkodowanego.
Jak wylicza się wysokość zadośćuczynienia?
Wysokość zadośćuczynienia powinna odpowiadać rozmiarowi krzywdy. Decydujący jest zatem:
- stopień negatywnych doznań osoby pokrzywdzonej;
- wiek pokrzywdzonego;
- czas trwania dolegliwości;
- konsekwencje, jakie powodują dla jego funkcjonowania zarówno w dziedzinie jego życia osobistego, jak i społecznego.
Zgodnie z orzecznictwem: „W art. 445 kc chodzi o krzywdę ujmowaną jako cierpienie fizyczne (ból i inne dolegliwości) oraz cierpienia psychiczne (ujemne uczucia przeżywane w zw. z cierpieniami fizycznymi i ich długotrwałość). Zadośćuczynienie pieniężne ma na celu przede wszystkim złagodzenie tych cierpień, ma ono charakter całościowy i powinno stanowić rekompensatę pieniężną za całą krzywdę doznaną przez poszkodowanego, a jednocześnie nie może być źródłem nieuzasadnionego wzbogacenia. Przepisy kc nie zawierają żadnych kryteriów, jakie należy uwzględnić przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego. Sąd bierze pod uwagę wszystkie okoliczności konkretnej sprawy mające wpływ na rozmiar doznanej krzywdy, a zwłaszcza stopień i czas trwania cierpień fizycznych i psychicznych, prognozę na przyszłość oraz wiek poszkodowanego. W konkretnych sytuacjach musi to prowadzić do uogólnień wyrażających zakres doznanego przez poszkodowanego uszczerbku niemajątkowego” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – I Wydział Cywilny z 24 czerwca 2021 roku, I ACa 279/21).
