Ugoda pozasądowa jest umową (porozumieniem), przez którą na gruncie Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonywanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać (art. 917 k.c.).
Ugoda pozasądowa
Bardzo ważnym elementem ugody są ustępstwa, które dokonują obie strony. Przez ustępstwo należy rozumieć jakąkolwiek rezygnację z pierwotnie zajmowanego przez stronę stanowiska w zakresie istniejącego między stronami stosunku prawnego.
“Nie jest ugodą porozumienie, w którym ustępstwa takie czyni tylko jedna ze stron, bo w takim wypadku de facto dochodzi do uznania żądania” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 12 lipca 2013 r., sygn. akt I ACa 201/2013).
“Żeby doszło do ugody, strony muszą m.in. poczynić sobie wzajemne ustępstwa. Nie trzeba ich koniecznie wyartykułować w treści ugody” (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 7 lutego 2006 r., sygn. akt IV CK 393/2005).
Spór
Spór, jako przyczyna ugody, może być hipotetyczny lub już istniejący. Dla zawarcia porozumienia nie ma znaczenia, która strona go spowodowała. Ważne jest, by stwarzał on zagrożenie wykonania świadczeń, które wynikają z zawartej umowy.
Istnienie sporu ma doniosłe znaczenie dla zawarcia ugody. W przeciwnym razie mamy do czynienia ze zwykłą zmianą umowną, która może być spowodowana różnymi czynnikami.
Zawarcie ugody
Do zawarcia ugody nie jest potrzebna żadna szczególna forma, chyba że potrzeba zachowania odpowiedniej wynika z treści czynności prawnej (art. 77 k.c.).
Zawarcie ugody jest ograniczone przez ogólne zasady kształtowania stosunków prawnych.
Ugoda, której celem jest obejście ustawy lub która jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego - jest nieważna.
“Pracownik nie może zrzec się wynagrodzenia przez żadną czynność prawną. Nie może zatem zawrzeć w ugodzie zrzeczenia należnego mu wynagrodzenia, jak również zrzeczenia prawa do odprawy emerytalnej. Taka czynność jako sprzeczna z prawem musiałaby być uznana za nieważną” (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 14 czerwca 2012 r., sygn. aktI PK 229/2011).
Ugoda a wyzysk
Omawiając umowę ugody, warto wspomnieć o wyzysku (art. 388 k.c.). Porozumienie ma zastosowanie, gdyby nastąpiła wymuszona przez jedną ze stron rażąca dysproporcja ustępstw.
Taka nierówność wynika przede wszystkim z tego, że jeden podmiot wykorzystuje przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie tego drugiego.
Na podstawie ugody pokrzywdzony może domagać się zmian ustalonych ugodą świadczeń. Może się to okazać o wiele bardziej korzystne niż uznanie ugody za nieważną.
Wady oświadczenia woli
Zgodnie z art. 918 k.c. uchylenie się od skutków prawnych ugody, która została zawarta pod wpływem błędu jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy błąd dotyczy stanu faktycznego, który według treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy, a spór lub niepewność nie powstałyby, gdyby w chwili zawarcia ugody strony wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy.
Ponadto strony nie mogą uchylić się od skutków prawnych ugody z powodu odnalezienia dowodów co do roszczeń, których ugoda dotyczy, chyba że porozumienie zostało zawarte w złej wierze.
“Uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego w ugodzie może dotyczyć jedynie całości ugody a nie wybranych niekorzystnych jej fragmentów” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 7 września 2005 r., III APa 30/2005).
Jakie elementy powinna zawierać ugoda pozasądowa?
1. Strony ugody
Stronami ugody mogą być m.in. przedsiębiorca i konsument, osoby fizyczne, osoby prawne.
W przypadku osób fizycznych konieczne będzie podanie takich danych, jak: imię, nazwisko, adres, numer ewidencyjny dokumentów tożsamości (dowód, osobisty, paszport, ważna legitymacja studencka), opcjonalnie PESEL.
W razie prowadzenia działalności gospodarczej może być zawarty NIP strony.
Jeżeli wśród stron umowy występuje osoba prawna, konieczne będzie podanie adresu jej siedziby, numeru wpisu do KRS, NIP oraz osobę uprawnioną do reprezentacji.
2. Przedmiot porozumienia oraz opis sporu
Postanowienia ugodowe powinny zostać opisane wyczerpująco. Ważne jest, by obie strony poczyniły ustępstwa. Może to być uznanie kwestionowanych dawniej uprawnień, zrzeczenie się zarzutów, redukowanie roszczenia, ustalenie dla przeciwnej strony bardziej dogodnego czasu, zrzeczenie się uprawnień procesowych czy obniżenie stopy procentowej.
Dla zawarcia umowy ważne jest istnienie sporu.
3. Inne postanowienia fakultatywne
Przykładem może być oświadczenie o tym, że strony nie roszczą sobie wobec siebie żadnych pretensji, zastrzeżenie formy co do zmiany ugody itp.
4. Podpisy stron
