Wyrażenie „wypadek przy pracy” jest pojęciem dość jednoznacznie identyfikowanym, co więcej – weszło nawet do języka potocznego. Wiadomo zatem, że wypadek przy pracy dotyczy zdarzeń, które wystąpiły w czasie wykonywania działań związanych z zatrudnieniem, wskutek których pracownik doznał uszczerbku (czasem niestety konsekwencją wspomnianego wypadku jest śmierć). Istnieje jednocześnie inna kategoria wypadków, które powstały w innych okolicznościach niż świadczenie pracy, jednak ich skutki, a także konsekwencje chorób zawodowych oraz świadczenia należne poszkodowanym są podobne jak w odniesieniu do pracowników. Wspomnianą tematykę omawiamy w poniższym artykule. Dowiedz się czy za wypadki lub choroby zawodowe powstałe w szczególnych okolicznościach przysługują dodatkowe świadczenia!
Wypadki i choroby zawodowe powstałe w szczególnych okolicznościach – podstawy prawne
W odniesieniu do „zwykłych” pracowników, którzy ulegli wypadkowi przy pracy lub u których stwierdzono chorobę zawodową, stosuje się oprócz przepisów Kodeksu pracy (dalej jako kp) także regulacje Ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. W razie zaistnienia zdarzeń mających cechy wypadku przy pracy lub powstania choroby zawodowej w szczególnych okolicznościach zastosowanie znajduje odrębny akt prawny.
Rodzaje wypadków powstałych w szczególnych okolicznościach
Ustawa o zaopatrzeniu z tytułu wypadków zawiera – w art. 2 ust. 1 – katalog wypadków powstałych w szczególnych okolicznościach, stanowiących podstawę do ubiegania się o świadczenia przewidziane w tym akcie prawnym. Zaistnienie zdarzenia mającego cechy wypadku w konkretnych, opisanych w ustawie o zaopatrzeniu z tytułu wypadków okolicznościach, uzasadnia przyznanie poszkodowanemu określonego świadczenia.
Oznacza to zatem, że za wypadek uzasadniający przyznanie świadczeń na podstawie ustawy o zaopatrzeniu z tytułu wypadków uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło:
- przy ratowaniu innych osób od grożącego ich życiu niebezpieczeństwa;
- przy chronieniu własności publicznej przed grożącą jej szkodą;
- przy udzielaniu przedstawicielowi organu państwowego lub organu samorządu terytorialnego pomocy przy spełnianiu czynności urzędowych;
- przy wykonywaniu prac związanych ze spisami powszechnymi;
- przy ściganiu lub ujęciu osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub przy chronieniu innych osób przed napaścią;
- przy wykonywaniu funkcji radnego lub członka komisji rady wszystkich jednostek samorządu terytorialnego albo przy wykonywaniu przez sołtysa czynności związanych z tym stanowiskiem;
- przy wykonywaniu funkcji ławnika w sądzie;
- w czasie zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych realizowanych przez jednostki organizacyjne systemu oświaty, zajęć w szkole wyższej lub zajęć na studiach doktoranckich albo w czasie odbywania praktyki przewidzianej organizacją studiów lub nauki;
- przy pracy w Ochotniczych Hufcach Pracy (OHP) na innej podstawie niż umowa o pracę;
- przy pracy wykonywanej w ramach terapii zajęciowej w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, o których mowa w przepisach Ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej;
- przy wykonywaniu bezpośredniej ochrony przed klęskami żywiołowymi;
- przy wykonywaniu funkcji członka komisji powołanej przez organ państwowy lub organ samorządu terytorialnego do przeprowadzenia wyborów lub referendum;
- przy wykonywaniu świadczeń przez wolontariusza, o którym mowa w art. 2 pkt 3 Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie;
- w trakcie uczestnictwa w centrum integracji społecznej;
- przy wykonywaniu przez bezrobotnego prac społecznie użytecznych, o których mowa w art. 73a Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy;
- przy odbywaniu praktyki absolwenckiej w rozumieniu Ustawy z dnia 17 lipca 2009 roku o praktykach absolwenckich;
- przy odbywaniu stażu uczniowskiego, o którym mowa w art. 121a Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 roku – Prawo oświatowe.
Choroby zawodowe, których powstanie uzasadnia przyznanie świadczeń z ustawy o zaopatrzeniu z tytułu wypadków
Jeżeli przy wykonywaniu określonych zajęć lub pracy dojdzie u danej osoby do powstania choroby zawodowej, to stanowi to przesłankę do ubiegania się o świadczenia przewidziane w ustawie o zaopatrzeniu z tytułu wypadków (art. 2 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu z tytułu wypadków).
W konsekwencji za chorobę zawodową uprawniającą do świadczeń określonych w ustawie o zaopatrzeniu z tytułu wypadków uważa się chorobę spełniającą kryteria „zwykłej” choroby zawodowej, wyszczególnione w art. 2351 kp, która powstała:
- w czasie zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych realizowanych przez jednostki organizacyjne systemu oświaty, zajęć w szkole wyższej lub zajęć na studiach doktoranckich albo w czasie odbywania praktyki przewidzianej organizacją studiów lub nauki;
- przy pracy w OHP na innej podstawie niż umowa o pracę.
Rodzaje świadczeń przysługujących z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach
Osobom poszkodowanym, które stały się niezdolne do pracy wskutek wypadku w szczególnych okolicznościach określonych w art. 2 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu z tytułu wypadków, przysługuje:
- renta z tytułu niezdolności do pracy – przyznawana na stałe lub na okres wskazany w decyzji organu rentowego;
- jednorazowe odszkodowanie – należne osobie, która doznała stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem w szczególnych okolicznościach, jeżeli osoba ta wskutek wypadku stała się całkowicie niezdolna do pracy;
- świadczenia opieki zdrowotnej określone w przepisach ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – w zakresie niezbędnym do leczenia następstw wypadku lub choroby zawodowej; dotyczy to osób nieobjętych ubezpieczeniem zdrowotnym z innego tytułu.
Ponadto osobie, która poniosła koszty pogrzebu osoby zmarłej wskutek wypadku lub choroby zawodowej albo pobierającej rentę na podstawie cytowanego aktu prawnego – przysługuje zasiłek pogrzebowy na zasadach określonych w art. 5 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu z tytułu wypadków.
Wyłączenie prawa do świadczeń z tytułu wypadków i chorób powstałych w szczególnych okolicznościach
Ustawa o zaopatrzeniu z tytułu wypadków wskazuje także przypadki, w których świadczenia przewidziane w tej ustawie nie będą przysługiwały osobie poszkodowanej. Oznacza to, że renta z tytułu niezdolności do pracy oraz jednorazowe odszkodowanie nie przynależą:
- osobie poszkodowanej wskutek wypadku, który nastąpił z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa tej osoby;
- osobie poszkodowanej, która znajdując się w stanie nietrzeźwości albo pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych przyczyniła się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku, o ile powyższy stan udokumentowano w aktach sprawy przez odpowiednie organy policji bądź prokuratury.
Wypadki lub choroby zawodowe powstałe w szczególnych okolicznościach – podsumowanie
Ustawa o zaopatrzeniu z tytułu wypadków określa, w jakich sytuacjach wypadek lub choroba zawodowa stwierdzone w innych okolicznościach niż wykonywanie pracy przez pracownika mogą stanowić uzasadnienie do świadczeń przewidzianych w tej ustawie. Poszkodowane osoby mogą ubiegać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy (stałą lub okresową), jednorazowe odszkodowanie bądź świadczenia opieki zdrowotnej. W omawianej ustawie wskazano ponadto, kiedy osoba poszkodowana nie uzyska uprawnienia do wyżej wspomnianych świadczeń.
