Zwolnienie od kosztów sądowych - jak wypełnić oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku i dochodach?

Niniejszy artykuł skierowany jest do osób, będących stronami postępowań cywilnych, które chciałyby uzyskać zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych, generowanych przez takie procesy. Od jakich kosztów można uzyskać zwolnienie? W jaki sposób się o nie ubiegać? Jak wypełnić oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku i dochodach, aby uzyskać zwolnienie od kosztów sądowych?

Zwolnienie od kosztów sądowych - podstawa prawna

Zgodnie z artykułem 102 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek.

Do takiego wniosku powinno być dołączone oświadczenie, które obejmuje szczegółowe dane o:

• stanie rodzinnym,
• majątku,
• dochodach,
• źródłach utrzymania

– osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Wzór takiego oświadczenia jest dostępny dla każdego w internecie, ale także w sądach – w każdym można poprosić o druk tego dokumentu.

Co ważne, po złożeniu takiego oświadczenia sąd może odebrać od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych przyrzeczenie zapewniające, że złożony dokument jest prawdziwy i rzetelny. 

Zgodnie z przepisami taki wniosek podlega rozpoznaniu w terminie 7 dni od dnia jego złożenia albo uzupełnienia braków formalnych.

Od jakich kosztów można uzyskać zwolnienie?

Zwolnienie dotyczy kosztów sądowych. Zgodnie z art. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych koszty sądowe obejmują opłaty i wydatki, a ponosi je ta strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki.

Postępowanie cywilne charakteryzuje się bowiem odpłatnością i większość pism inicjujących proces – pozwów i wniosków, a także zażaleń, apelacji, skarg – podlega opłacie, zgodnie z ww. ustawą. To ten akt normatywny określa, jaka jest wysokość opłat w poszczególnych rodzajach spraw.

Przykładowo opłata od pozwu o rozwód wynosi 600 zł, a od pozwu o ustalenie nieistnienia małżeństwa – 200 zł. Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku podlega opłacie w wysokości 100 zł.

Jeżeli ktoś decyduje się na samodzielne złożenie pozwu lub wniosku bez pomocy profesjonalnego pełnomocnika, powinien w pierwszej kolejności sprawdzić, jaka wiąże się z tym opłata sądowa oraz ją uiścić, albo w sytuacji uznania, że jest ona zbyt wysoka, a jej uiszczenie wiązałoby się z uszczerbkiem utrzymania koniecznego dla niego i rodziny – złożyć wniosek o zwolnienie od tych kosztów sądowych.

Wydatki sądowe to z kolei:

1. koszty podróży strony zwolnionej od kosztów sądowych związane z nakazanym przez sąd osobistym stawiennictwem;
2. zwrot kosztów podróży i noclegu oraz utraconych zarobków lub dochodów świadków;
3. wynagrodzenie i zwrot kosztów poniesionych przez biegłych, tłumaczy oraz kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie, koszty przeprowadzenia dowodu z opinii;
4. wynagrodzenie należne innym osobom lub instytucjom oraz zwrot poniesionych przez nie kosztów;
5. koszty przeprowadzenia innych dowodów;
6. koszty przewozu zwierząt i rzeczy, utrzymywania ich lub przechowywania;
7. koszty ogłoszeń;
8. koszty osadzenia i pobytu w areszcie;
9. ryczałty należne kuratorom sądowym za przeprowadzenie wywiadu środowiskowego;
10. koszty wystawienia zaświadczenia przez lekarza sądowego;
11. koszty mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd.

Zatem można złożyć wniosek o zwolnienie od wydatków związanych np. z dowodem z opinii biegłego – wynagrodzeniem należnym biegłemu.

Jak ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych?

Aby uzyskać zwolnienie, w terminie na uiszczenie kosztów sądowych należy złożyć wniosek o zwolnienie od tych kosztów. Opłata powinna być załączona przy piśmie inicjującym albo powinno się zawrzeć w tym piśmie wniosek o zwolnienie.

Jeżeli brak jest opłaty i wniosku o zwolnienie – sąd wzywa do uzupełnienia tego braku, w terminie 7 dni – w takim czasie można złożyć wniosek o zwolnienie od opłaty.

Taki wniosek może być zawarty w treści pisma – wniosku, pozwu, zażalenia, apelacji, skargi – albo może być złożony odrębnym pismem.

Obowiązkowo do wniosku należy załączyć oświadczenie, którego wzór zostanie omówiony w kolejnym punkcie opracowania.

We wniosku trzeba opisać sytuację wnioskodawcy – jego sytuację majątkową i finansową, osobistą, wszystkie okoliczności dotyczące jego osoby, aby wykazać, że nie jest w stanie uiścić kosztów bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub że ich poniesienie narazi go na taki uszczerbek.

Wniosek o zwolnienie może dotyczyć całej opłaty, ale może również odnosić się jedynie do jej części. Jeśli np. wezwanie do uiszczenia zaliczki na opinię biegłego dotyczy kwoty 4000 zł, strona może wnieść o zwolnienie jej od opłaty ponad kwotę 2000 zł – tym samym oświadczając, że opłaci połowę tej opłaty. 

Jak wypełnić oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania?

W oświadczeniu należy podać:

• sąd, do którego jest składane (jest to sąd, który prowadzi sprawę, który wzywa do uiszczenia opłaty);
• sygnaturę akt sprawy, chyba że jest to pismo inicjujące postępowanie – wówczas tej rubryki się nie wypełnia;
• imię, nazwisko, PESEL wnioskodawcy lub nazwę firmy i NIP;
• stan rodzinny – należy podać osoby, które zamieszkują wspólnie z wnioskodawcą, z podaniem ich imienia, nazwiska, daty urodzenia oraz stosunku łączącego stronę ze składającym oświadczenie;
• informację o majątku – nieruchomościach wnioskodawcy, wraz z podaniem ich wartości, ruchomościach o wartości przekraczającej 5000 zł, oszczędnościach, papierach wartościowych, wierzytelnościach – czyli należnościach na rzecz wnioskującego;
• informację o dochodach – w tym miejscu istotne są nie tylko dochody samego wnioskodawcy, ale też osób, które wspólnie z nim tworzą gospodarstwo domowe. Dotyczy to wynagrodzenia za pracę, emerytury, renty, działalności wykonywanej osobiście – w tym z wykonania umów cywilnoprawnych, pełnienia obowiązków społecznych lub obywatelskich, zasiadania w zarządach, radach nadzorczych i komisjach osób prawnych, z praw autorskich, pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy, z najmu, dzierżawy, dywidend, dopłat do produkcji rolniczej i działów specjalnych produkcji rolnej, alimentów. Wymagany do podania zakres jest zatem szczegółowy. Co istotne, zatajanie dochodu może zostać ujawnione zwłaszcza w sytuacji, gdy strona prezentuje wydatki znacznie przekraczające zarobki;
• informację o zobowiązaniach i stałych wydatkach – w tej rubryce należy przedstawić wszystkie miesięczne wydatki, takie jak czynsz, rachunki, ponoszone koszty na żywność, odzież, środki czystości, wizyty lekarskie, leki, rehabilitacje, raty pożyczek, kredytów, leasingu, a także inne, jeżeli są ponoszone;
• inne dane, które wnioskodawca uważa za istotne – jest to rubryka, w której wnioskujący może przedstawić swoją sytuację w inny sposób, niż jedynie operując liczbami. Warto tam podać informację o tym, czy wnioskodawca się leczy, czy choruje na coś przewlekle, czy na coś chorują jego dzieci lub członkowie rodziny, czy pozostał w domu, aby opiekować się chorym członkiem rodziny. Innymi istotnymi wiadomościami są np. samotne wychowywanie dzieci, niemożność wyegzekwowania na nie alimentów od ojca dziecka, przebywanie w domu samotnego rodzica albo stanowienie rodziny zastępczej, wychowywanie przysposobionych dzieci. Inną kwestią jest przedstawienie zagadnienia np. o decyzji o stopniu niepełnosprawności i związanej z tym niemożności podejmowania pracy. Można również poruszyć obciążenie nieruchomości czy majątku wnioskującego egzekucją komorniczą. W tym miejscu należy podać, że wnioskodawca, aby się utrzymać, korzysta z pomocy rodziny;
• na koniec trzeba podać miejscowość i datę uzupełnienia dokumentu oraz opatrzyć go własnoręcznym podpisem.

Na podstawie tego oświadczenia sąd zbada, czy osoba rzeczywiście nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych.

Przykład 1.

Pan Jan utrzymuje się jedynie z zasiłków, mieszka sam, osiąga dochody rzędu 2000 zł. W sprawie sądowej sąd zobowiązał go do uiszczenia opłaty od pozwu w kwocie 4000 zł. Oczywiste jest, że mężczyzna nie poniesie opłaty od pozwu w kwocie 4000 zł bez uszczerbku koniecznego dla utrzymania. Nie będzie w stanie zaoszczędzić takiej kwoty w ciągu 1 lub 2 miesięcy, tym samym zasadne byłoby zwolnienie pana Jana w całości lub w części z opłaty od pozwu.

Przykład 2.

Pan Zbigniew pracuje na etacie i zarabia 10 000 zł miesięcznie. W sprawie sądowej sąd zobowiązał go do uiszczenia opłaty od pozwu w kwocie 4000 zł. Mężczyzna będzie w stanie ponieść koszt związany z opłatą od pozwu, ponieważ jego zarobki są wystarczające do odłożenia takiej kwoty na poczet opłaty od pozwu. Niemniej jednak, gdyby pan Zbigniew wykazał w oświadczeniu i udowodnił, że np. jest jedynym żywicielem rodziny, leczy się długotrwale, to sąd zbadałby istotne okoliczności przytoczone przez wnioskującego o zwolnienie.

Każdy przypadek jest zatem inny i powinien być rozpoznawany indywidualnie. Dlatego ważne jest podanie jak największej liczby informacji o sobie, rodzinie – przedstawienie własnej sytuacji referendarzowi sądowemu lub sędziemu, który będzie decydował o uwzględnieniu wniosku.