Abuzywne postanowienia umów , a inaczej ujmując niedozwolone postanowienia umowne, dotychczas były kojarzone jedynie z ochroną konsumentów w relacjach z przedsiębiorcami. Pojawia się jednak pytanie czy i na ile z ochrony wynikającej z abuzywności postanowień może skorzystać przedsiębiorca w relacjach z innym prentem i przedsiębiorcą. Status konsumenta w rozumieniu art. 221 kc posiada osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynność prawną niezwiązaną bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Czym są abuzywne postanowienia umów?
Klauzule abuzywne to postanowienie w umowach konsumenckich, które:
- nie zostało uzgodnione indywidualnie z klientem;
- jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, zostało sformułowane w sposób naruszający, prawa i obowiązki konsumenta, prowadząc do powstania znacznej nierównowagi praw i obowiązków stron;
- rażąco narusza interesy konsumenta;
- nie dotyczy głównych świadczeń stron, w tym ceny i wynagrodzenia, o ile zostało sformułowane w sposób jednoznaczny.
Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść oraz okoliczności zawarcia. Sposób wykonywania umowy nie ma znaczenia dla określenia abuzywności jej postanowień.
Do klauzul abuzywnych zalicza się treści, które:
- wyłączają lub znacznie ograniczają odpowiedzialność przedsiębiorcy względem konsumenta;
- umożliwiają przedsiębiorcy przeniesienie praw i przekazanie obowiązków, bez jednoznacznej zgody konsumenta;
- uprawniają przedsiębiorcę do jednostronnej zmiany umowy, bez ważnej przyczyny;
- nierównomiernie kształtują ryzyko stron związane z realizacją umowy;
- są sformułowane niejednoznacznie;
- wprowadzają możliwość jednostronnej zmiany umowy, kształtując prawa drugiej stron w sposób niekorzystny.
Klauzule najczęściej są spotykane we wzorcach umownych narzuconych przez jedną ze stron umowy, regulaminach stanowiących integralną część umowy.
Zgodnie z przepisami postanowienie niedozwolone, które zostało umieszczone w umowie jest z mocy prawa bezskuteczne, nie wywołuje skutków prawnych od chwili zawarcia umowy.
Co więcej, w wyniku nieważności poszczególnych postanowień może okazać się niemożliwe utrzymanie w mocy całej umowy. Co będzie skutkować jej nieważnością. Nieważność umowy powoduje, że odpada podstawa prawna świadczeń stron. Strony powinny zwrócić sobie to co sobie nawzajem świadczyły, pozostając względem siebie bezpodstawnie wzbogaconymi.
Prezes UOKIK prowadzi rejestr, w którym wpisuje się postanowienia abuzywne. Rejestr jest jawny, dlatego kształtując treść umowy jej autor powinien zweryfikować, czy postanowienia, których zamierza użyć nie są postanowieniami abuzywnymi.
Relacje B2B a abuzywne postanowienia umów
Klauzule niedozwolone nie występują w przypadku umów, które zawierają między sobą osoby fizyczne – konsumenci. Umowa taka nie podlega ocenie pod kątem abuzywności postanowień.
Powszechnie panuje przekonanie, że w przypadku umów sporządzanych pomiędzy przedsiębiorcami (w obrocie profesjonalnym) nie istnieje pojęcie klauzul niedozwolonych, bowiem uznaje się, że obie te strony posiadają wiedzę oraz doświadczenie, które gwarantuje im skonstruowanie umowy zgodnie z ich wolą, wiedzą i profesjonalizmem.
Kodeks cywilny wskazuje wprost, że klauzule abuzywne dotyczą bezpośrednio umów zawieranych pomiędzy konsum
Definicja Konsumenta uległa zmianie, co pozwala nawet jednoosobowemu przedsiębiorcy, dokonującemu czynności niezwiązanych z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą korzystać z ochrony uprzednio zastrzeżonej wyłącznie dla osób nieprowadzących działalności gospodarczej.
Przedsiębiorca podejmujący czynności niezawodowe, zawierający umowę z innym przedsiębiorcą nie pozostaje związany postanowieniami abuzywnymi. W praktyce oznacza to także prawo do podnoszenia zarzutu abuzywności postanowień w czasie sporów sądowych powstałych na kanwie umowy. Sąd powszechny rozpatrujący daną sprawę ma kompetencję do oceny treści łączącej strony postępowania umowy także pod kątem klauzul niedozwolonych. Ze wszystkimi tego konsekwencjami, w szczególności może oddalić powództwo, które swoją podstawę opiera na postanowieniu abuzywnym.
Abuzywność postanowień umowy podlega ocenie na dzień jej zawarcia, co oznacza, że na ten dzień strona umowy powinna posiadać status konsumenta, na ten dzień dokonuje się oceny czy umowa była powiązana z zawodowym charakterem działalności osoby fizycznej.
Nadal jednak w relacjach powiązanych z zawodowym charakterem działalności osoba fizyczna nie może powołać się na nieskuteczność postanowień abuzywnych. Nie oznacza to jednak, że jest pozbawiona ochrony swych praw, w przypadku zawarcia niekorzystnych umów.
Alternatywne sposoby na niekorzystne umowy
Umowa pomimo tego, że kształtuje prawa lub obowiązki jednej ze stron w sposób niekorzystny pozostaje wiążąca. Jednak przedsiębiorca, który zawarł taką umowę może podjąć działania celem jej unieważnienia.
Zgodnie z zasadą swobody umów wyrażoną w art. 3531 kc strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
W tym zakresie badaniu podlega przede wszystkim stosunek wartości świadczeń w umowach dwustronnie zobowiązujących. W przypadku gdy dysproporcja tych wartości jest rażąca, czyli znacznie przekracza zwykle obserwowane wahania cen towarów i usług (czy także zwykle stosowane marże zysku jednej ze stron transakcji), dochodzi do naruszenia reguł sprawiedliwości kontraktowej. Naruszenie zasad współżycia społecznego w postaci wymogu sprawiedliwości umowy ma miejsce w przypadku, gdy zawarta przez stronę umowa nie jest wyrazem w pełni swobodnie i rozważnie podjętej decyzji, lecz została zawarta w wyniku presji, społecznej lub ekonomicznej, a przyczyny zawarcia takiej umowy nie upatruje się w niedbalstwie pokrzywdzonego.
Innym sposobem jest modyfikacja treści krzywdzącej umowy lub jej unieważnienie na podstawie instytucji wyzysku. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo, niedoświadczenie lub brak dostatecznego rozeznania drugiej strony co do przedmiotu umowy, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może według swego wyboru żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia albo unieważnienia umowy. Przyjmuje się, że unieważnienie umowy w ramach tego przepisu jest możliwe tylko wówczas, gdy żądanie zwiększenia świadczenia wzajemnego lub zmniejszenia świadczenia własnego byłoby "nadmiernie utrudnione".
Domagając się nieważności umowy przedsiębiorca powinien wystąpić do sądu z roszczeniem o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. W tym celu oprócz samych przesłanek nieważności będzie musiał również wykazać, że posiada interes prawny w dochodzeniu nieważności umowy.
Od przedsiębiorcy wymaga się profesjonalizmu, szerokiej wiedzy i świadomości, jednocześnie ograniczając jego prawa. Pomimo braku możliwości powoływania się na klauzule abuzywne w relacjach czysto biznesowych, przedsiębiorca może korzystać z praw podmiotowych, które nie podlegają kategoryzacji.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2022 r. poz. 1360 t.j).
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
