Po śmierci małżonka będącego współwłaścicielem nieruchomości wprowadzonej do ewidencji środków trwałych w działalności gospodarczej przedsiębiorcy może nastąpić konieczność zmniejszenia wartości początkowej środka trwałego. Wyjaśniamy, jak wygląda amortyzacja nieruchomości po śmierci małżonka!
Amortyzacja nieruchomości stanowiącej współwłasność przedsiębiorcy
Składniki majątku wykorzystywane przez przedsiębiorcę w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej stanowią środki trwałe, o ile spełniają określone warunki zawarte w art. 22a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Zgodnie z art. 22a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych amortyzacji podlegają, z zastrzeżeniem art. 22c, stanowiące własność lub współwłasność podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania:
- budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością,
- maszyny, urządzenia i środki transportu,
- inne przedmioty
– o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub umowy określonej w art. 23a pkt 1, zwane środkami trwałymi.
Wartość początkową środka trwałego stanowiącego współwłasność podatnika co do zasady ustala się w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika majątku. Oznacza to, że osoba prowadząca działalność gospodarczą, wykorzystująca w ramach tej działalności składnik majątku będący współwłasnością przedsiębiorcy, dokonuje odpisów amortyzacyjnych jedynie od tej części środka trwałego, która do niego należy. Odrębne uregulowania prawne obowiązują jednak podatników pozostających w małżeństwie, w którym istnieje ustrój wspólności ustawowej, wykorzystujących w działalności gospodarczej składnik majątku stanowiący wspólność majątkową małżonków. W przypadku braku wspólności ustawowej małżonków wartość początkowa środka trwałego stanowiącego ich współwłasność ustalana jest na zasadach ogólnych.
Amortyzacja nieruchomości stanowiącej wspólność majątkową małżonków
W sytuacji, gdy w małżeństwie istnieje ustrój wspólności ustawowej, sposób ustalania wartości początkowej środka trwałego stanowiącego wspólność majątkową małżonków uzależniony jest od tego, czy dany składnik majątku jest wykorzystywany wyłącznie w działalności gospodarczej jednego małżonka, czy małżonkowie wykorzystują składnik majątku w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie.
„W razie gdy składnik majątku stanowi współwłasność podatnika, wartość początkową tego składnika ustala się w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika majątku; zasada ta nie ma zastosowania do składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków, chyba że małżonkowie wykorzystują składnik majątku w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie”.
Jeżeli zatem małżonkowie prowadzą odrębne działalności gospodarcze i każde z nich wykorzystuje w ramach swojej działalności określony składnik majątku stanowiący ich wspólność majątkową, to zastosowanie ma ogólna zasada ustalania wartości początkowej środka trwałego stanowiącego współwłasność. Każde z małżonków ustala wówczas wartość początkową środka trwałego wykorzystywanego w swojej działalności w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika majątku.
Natomiast w przypadku gdy w małżeństwie istnieje ustrój wspólności ustawowej, a dany składnik majątku stanowiącego wspólność majątkową małżonków jest wykorzystywany w działalności gospodarczej wyłącznie jednego z nich, wartością początkową środka trwałego jest jego pełna wartość. Taki sposób wyznaczenia wartości początkowej składnika majątku stanowiącego współwłasność małżonków możliwy jest tylko wtedy, gdy dany składnik majątku w całości jest wykorzystywany w działalności gospodarczej jednego z małżonków.
Śmierć jednego małżonka a dalsza amortyzacja nieruchomości
W przypadku śmierci współmałżonka będącego współwłaścicielem składnika majątku wykorzystywanego w działalności gospodarczej przedsiębiorcy i wprowadzonego do ewidencji środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych w tej działalności, może pojawić się konieczność zmniejszenia wartości początkowej środka trwałego.
Przykład 1.
Pan Marcin prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą opodatkowaną według zasad ogólnych. W działalności gospodarczej mężczyzna wykorzystuje nieruchomość stanowiącą małżeńską wspólność majątkową. Ze względu na wspólność majątkową i fakt, że nieruchomość jest w całości wykorzystywana przez pana Marcina w działalności gospodarczej, przy jednoczesnym niewykorzystywaniu tej nieruchomości w działalności prowadzonej przez jego małżonkę, wartość początkowa środka trwałego została ustalona jako pełna wartość nieruchomości. W trakcie prowadzenia działalności przez pana Marcina i dokonywania odpisów amortyzacyjnych od nieruchomości wprowadzonej do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych zmarła jego małżonka. Spadkobiercami są w równych częściach pan Marcin jego pełnoletni syn, co oznacza, że mężczyzna staje się współwłaścicielem nieruchomości, a jego udział we własności nieruchomości wynosi 75%. Nieruchomość w dalszym ciągu ma być wykorzystywana w całości na potrzeby działalności gospodarczej na podstawie umowy użyczenia zawartej z synem. Czy po śmierci małżonki pan Marcin powinien zmniejszyć wartość początkową nieruchomości wprowadzonej do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych w prowadzonej działalności gospodarczej? W jaki sposób ustalić wartość początkową?
Zgodnie z art. 22g ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w razie gdy składnik majątku stanowi współwłasność podatnika, wartość początkową tego składnika ustala się w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika majątku. Dotychczas zasada ta nie miała zastosowania ze względu na to, że nieruchomość stanowiła wspólność majątkową małżonków. Przepis ten ma natomiast zastosowanie po śmierci jednego z małżonków pozostających we wspólności majątkowej, wówczas gdy drugi małżonek nie jest jedynym spadkobiercą. Oznacza to, że po śmierci małżonki pan Marcin powinien zmniejszyć wartość początkową nieruchomości wprowadzonej do ewidencji środków trwałych. Zaktualizowana wartość początkowa środka trwałego powinna odpowiadać aktualnemu udziałowi mężczyzny we współwłasności nieruchomości, a więc jest to 75%. Kolejne odpisy amortyzacyjne powinny być zatem dokonywane od zmniejszonej wartości początkowej środka trwałego.
Przykład 2.
Pani Mariola pozostająca w małżeństwie, w którym istnieje wspólność majątkowa, użytkuje i amortyzuje w prowadzonej działalności gospodarczej nieruchomość stanowiącą wspólność majątkową małżonków. Wartością początkową nieruchomości jest jej pełna wartość. Mąż pani Marioli umiera, a przedsiębiorczyni jest jedyną spadkobierczynią nieruchomości. Czy po śmierci małżonka ustaje możliwość naliczania odpisów amortyzacyjnych od pełnej wartości nieruchomości?
Ze względu na to, że kobieta jest jedyną spadkobierczynią, nie ma konieczności zmiany wartości początkowej nieruchomości. W dalszym ciągu możliwe jest zatem naliczanie odpisów amortyzacyjnych od pełnej wartości nieruchomości.
