Przedsiębiorcy posiadający składniki majątkowe, do których nie mają pełnego prawa własności, mogą zaliczyć je do kosztów uzyskania przychodów pod warunkiem, że będą wykorzystywane w działalności gospodarczej. Po spełnieniu określonych warunków przedmioty te mogą stanowić środki trwałe przedsiębiorstwa jednego lub kilku współwłaścicieli. W związku z powyższym, jak powinna być ustalona wartość początkowa środka trwałego będącego przedmiotem współwłasności? Odpowiedź w artykule.
Ustalanie wartości początkowej środka trwałego
Prowadząc działalność gospodarczą, przedsiębiorca nabywa wiele składników majątkowych. Jednakże nie wszystkie zakupione przedmioty mogą stanowić środek trwały oraz podlegać amortyzacji.
Zgodnie z art. 22a ust. 1 ustawy o PIT amortyzacji podlegają środki trwałe takie jak:
- budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością,
- maszyny, urządzenia i środki transportu,
- inne przedmioty.
Ponadto powyższe składniki majątku powinny:
- stanowić własność lub współwłasność podatnika,
- zostać nabyte lub wytworzone we własnym zakresie,
- być kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania,
- być użytkowane w działalności dłużej niż rok,
- być wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy bądź umowy leasingu.
Amortyzacja natomiast polega na stopniowym zużywaniu rzeczowych składników majątku poprzez dokonywanie comiesięcznych odpisów amortyzacyjnych w planowanym okresie amortyzacji. Jednakże aby ustalić wysokość odpisów amortyzacyjnych, niezbędne jest określenie, jaka jest wartość początkowa środka trwałego. W tym celu należy wziąć pod uwagę sposób pozyskania danego składnika majątku:
- odpłatne nabycie – cena nabycia,
- wytworzenie we własnym zakresie – koszt wytworzenia,
- częściowe odpłatnego nabycie – cena ich nabycia powiększoną o wartość przychodu wynikającego z nieodpłatnie nabytej części,
- nieodpłatne nabycie – wartość rynkowa z dnia nabycia, chyba że umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa inaczej,
- spadek lub darowizna – wartość rynkowa z dnia nabycia, chyba że umowa darowizny albo umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa tę wartość w niższej wysokości.
Wartość początkowa środka trwałego a udział we współwłasności
Warunek kompletności i zdatności do użytku w momencie przekazania środka trwałego do majątku firmowego niejednokrotnie wiąże się z ponoszeniem dodatkowych nakładów związanych z jego remontem bądź przystosowaniem do używania. W przypadku współwłasności zwykle nie są one ponoszone w proporcji adekwatnej do udziału współwłasności. Wówczas rodzi się pytanie, w jaki sposób ustalić wartość początkową, gdy oprócz ceny nabycia na wartość początkową składają się dodatkowe koszty. Otóż w takiej sytuacji wartość początkowa środka trwałego ustalana jest w proporcji do udziału współwłasności i nie ma tu znaczenia wysokość poniesionych kosztów na jego adaptację. Jako wartość początkową należy przyjąć wówczas całość kosztów związanych z nabyciem oraz przystosowaniem przedmiotu do używania w proporcji do ustalonej współwłasności.
Takie stanowisko potwierdza interpretacja Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 23 kwietnia 2018 r., o sygn. 0111- KDIB2-2.4011.414.2017.4.HS:
"W celu ustalenia wartości początkowej mieszkania Wnioskodawca winien zatem najpierw zsumować cały koszt nabycia mieszkania (w tym całość kosztów notarialnych) oraz całość kosztów poniesionych na wykończenie mieszkania, niezwiązanych z wyposażeniem, niezależnie od tego czy ww. koszty zostały poniesione przez Wnioskodawcę czy drugiego współwłaściciela. Dopiero od tak ustalonej wartości Wnioskodawca, stosownie do posiadanego udziału w mieszkaniu – 80%, winien wyliczyć wartość początkową mieszkania będącą podstawą dokonywanych przez niego odpisów amortyzacyjnych. Mając na uwadze powyższe wyjaśnienia, Organ nie może zgodzić się ze stanowiskiem Wnioskodawcy, że podstawą do obliczenia amortyzacji będzie w jego przypadku 80% ceny nabycia plus koszt usług notarialnych oraz wszystkie udokumentowane koszty poniesione na wykończenie mieszkania, niezwiązane z wyposażeniem (malowanie, gipsowanie, podłogi, płytki, armatura łazienkowa). Wartość początkowa lokalu stanowiącego współwłasność winna bowiem odpowiadać 80% wszystkich ww. wydatków składających się na wartość początkową tego lokalu, czyli 80% ceny nabycia lokalu, 80% wszystkich kosztów usług notarialnych oraz 80% wszystkich udokumentowanych kosztów poniesionych na wykończenie lokalu, niezwiązanych z jego wyposażeniem."
Przykład. 1
Przedsiębiorca Michał dokonał wraz ze swoim szwagrem zakupu mieszkania na kwotę 300 000 zł, które zamierza przekazać na cele działalności. Przedsiębiorca posiada 80% udziału we współwłasności, a jego szwagier 20%. Mieszkanie wymagało gruntownego remontu i całość kosztów z nim związanych w wysokości 100 000 zł zostało pokryte przez przedsiębiorcę. W jaki sposób powinien on ustalić wartość początkową środka trwałego?
Wartość początkowa środka trwałego powinna być ustalona w oparciu o cenę nabycia oraz koszty poniesione przed przyjęciem go do używania w proporcji do współudziału, jaki posiada przedsiębiorca, czyli: (300 000 zł + 100 000 zł) * 80% = 320 000 zł. Nie ma tu znaczenia, że koszty związane z adaptacją mieszkania zostały poniesione przez przedsiębiorcę w całości.
Wartość początkowa środka trwałego we współwłasności małżeńskiej
Sposób ustalania wartości początkowej środka trwałego stanowiącego współwłasność małżeńską reguluje art. 22g ust. 11 ustawy o PIT, na mocy którego środki trwałe będące przedmiotem współwłasności majątku stanowiącego wspólność majątkową małżonków nie będą amortyzowane w proporcji do współwłasności małżonków, chyba że wykorzystują oni dany składnik majątku w działalności gospodarczej, którą prowadzą odrębnie.
Co więcej, jeśli każde z małżonków prowadzi odrębną działalność gospodarczą oraz wykorzystują w niej wspólny składnik majątku, wówczas jego wartość początkową należy ustalić w proporcji do części wykorzystywanej przez każdego z nich. Niezbędna jest wówczas zgoda współwłaściciela na użytkowanie środka trwałego w firmie.
Jednakże w sytuacji, w której między małżonkami występuje wspólność majątkowa oraz tylko jeden z małżonków wykorzystuje dany składnik majątku w swojej działalności, wówczas może on dokonywać odpisów amortyzacyjnych od pełnej wartości środka trwałego, pod warunkiem że środek trwały jest w całości wykorzystywany w prowadzonej działalności jednego z małżonków.
Natomiast małżonkowie posiadający rozdzielność majątkową wartość początkową środka trwałego ustalają w proporcji przypadającej na współwłasność, nawet jeśli dany składnik majątku wykorzystywany jest w działalności tylko jednego z małżonków.
Nabycie prawa własności ze współwłasności
Istnieją także sytuacje, w których w trakcie użytkowania środka trwałego będącego przedmiotem współwłasności jeden ze współwłaścicieli zdecyduje się na jego wykup, stając się jedynym posiadaczem danego składnika majątku. Przepisy nie precyzują, w jaki sposób dokonuje się wówczas amortyzacji środka trwałego. W praktyce stosowane jest zwiększenie wartości początkowej środka trwałego o wydatki na nabycie udziału we własności. Przy czym wartość początkową ustala się według ceny nabycia, czyli powiększa wartość początkową o nabyty udział we współwłasności. Takie stanowisko potwierdza interpretacja indywidualna o sygn. IPTPB3/4510-218/15-4/PM Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 22 września 2015 r.:
"(...) Wnioskodawca powinien dokonywać odpisów amortyzacyjnych od zwiększonej wartości początkowej budynków i budowli poczynając od miesiąca następnego po zniesieniu współwłasności. (...) skutki w zakresie odpisów amortyzacyjnych następują od miesiąca następnego po wprowadzeniu do ewidencji zmian w zakresie okoliczności faktycznych dotyczących środków trwałych."
Przykład 2.
Przedsiębiorca Sebastian w styczniu 2020 roku zakupił udział we współwłasności samochodu o wartości 60 000 zł. Pojazd został wprowadzony do ewidencji środków trwałych w sierpniu, a jako wartość początkową przyjęto kwotę zakupu w proporcji do współudziału (60 000 zł).
W maju 2020 roku przedsiębiorca nabył od współwłaściciela pozostałą część współwłasności w wysokości 40 000 zł (wartość pojazdu wynosiła 100 000 zł), stając się jedynym właścicielem samochodu. Od czerwca 2020 r. przedsiębiorca jako jedyny właściciel będzie naliczał odpisy amortyzacyjne od całej wartości pojazdu.
