Amortyzacja środka trwałego - czy jest możliwa zmiana metody?

Wraz z początkiem roku podatkowego wielu przedsiębiorców podejmuje decyzję o wprowadzeniu różnego rodzaju zmian w swoich firmach. Szczególność tego terminu jest konsekwencją ograniczeń wynikających z przepisów prawa, które nie pozwalają na dokonywanie istotnych modyfikacji w trakcie roku. Amortyzacja środka trwałego również może ulec zmianie w tym terminie - podatnik może zmniejszyć lub zwiększyć wartość odpisów. Czy możliwe jest również dokonanie zmiany w zakresie stosowanej metody amortyzacji?

Amortyzacja środka trwałego jako koszt uzyskania przychodu

Zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: ustawy o PIT) kosztem uzyskania przychodu są wydatki, które mają związek z uzyskanym przychodem - służą w szczególności uzyskaniu przychodu lub zabezpieczeniu bądź zachowaniu jego źródła.

Korzystanie w przedsiębiorstwie ze sprzętów, maszyn lub innych składników majątku - jeżeli zostały one wprowadzone do ewidencji środków trwałych - powoduje, że konieczna jest amortyzacja środka trwałego. Wydatek związany z jego zakupem nie może zostać zaliczony bezpośrednio do kosztów uzyskania przychodu. Podstawą ujęcia w kosztach są w tym wypadku odpisy amortyzacyjne dokonywane od wartości początkowej składnika majątku.

Potwierdza to art. 22 ust. 8 ww. ustawy, według którego “kosztem uzyskania przychodów są odpisy z tytułu zużycia środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych (odpisy amortyzacyjne) dokonywane wyłącznie zgodnie z art. 22a-22o, z uwzględnieniem art. 23”.

Amortyzacja środka trwałego - metody

Jak zostało wskazane, odpisów amortyzacyjnych dokonuje się co do zasady od wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych według przyjętej metody określonej w przepisach. Okres amortyzacji rozpoczyna się od pierwszego miesiąca następującego po wprowadzeniu danego składnika majątku do ewidencji środków trwałych, a kończy się w miesiącu, w którym następuje zrównanie sumy odpisów amortyzacyjnych z ich wartością początkową.

Amortyzacja środka trwałego może zostać przerwana z powodu postawienia środka trwałego w stan likwidacji, zbycia lub stwierdzenia jego niedoboru np. z powodu zniszczenia bądź kradzieży.

Zasady prowadzenia amortyzacji środka trwałego zostały określone w art. 22a-22o ustawy o PIT, wśród których można wyróżnić trzy metody ustalania wysokości odpisów. Są to:

• amortyzacja liniowa,
• amortyzacja degresywna,
• amortyzacja jednorazowa.

Amortyzacja liniowa

Najczęściej wybieraną metodą amortyzacji środka trwałego jest metoda liniowa. Polega ona na dokonywaniu odpisów amortyzacyjnych według przyjętej stawki, zgodnej z wykazem oraz kategorią środka trwałego. W tym wypadku odpisy amortyzacyjne są jednakowe w każdym roku podatkowym i zależą od przyjętej wartości początkowej składnika majątku.

Amortyzacja degresywna

Nieco inaczej przebiega degresywna amortyzacja środka trwałego. Jej mniejsza popularność wynika z dużego stopnia złożoności procesu obliczania wartości odpisów amortyzacyjnych. Metoda ta została uregulowana w art. 22k ust. 1-3, zgodnie z którym odpisów dokonuje się w kilku etapach:

• w pierwszym podatkowym roku ich używania - przy zastosowaniu stawek podanych w wykazie podwyższonych o współczynnik nie wyższy niż 2,0,
• w następnych latach podatkowych - od ich wartości początkowej pomniejszonej o dotychczasowe odpisy amortyzacyjne, ustalonej na początek kolejnych lat ich używania,
• począwszy od roku podatkowego, w którym określona roczna kwota amortyzacji będzie niższa od rocznej kwoty amortyzacji obliczonej według metody liniowej - podatnicy dokonują dalszych odpisów, stosując amortyzację liniową.

Amortyzacja jednorazowa

Przedsiębiorca może również dokonać jednorazowej amortyzacji środka trwałego. Mogą z niej skorzystać jedynie podatnicy, którzy rozpoczynają działalność gospodarczą w danym roku podatkowym lub tez posiadają status małego podatnika w rozumieniu przepisów ustawy o PIT.

Zasady dokonywania odpisów jednorazowych zostały uregulowane w art. 22k ust. 7-13. Zgodnie z tym przepisem odpisów dokonuje się od wartości początkowej środków trwałych zaliczonych do grupy 3-8 KŚT, z wyłączeniem samochodów osobowych, w roku ich wprowadzenia do ewidencji, jednak do wartości nieprzekraczającej w sumie równowartości kwoty 50 tys. euro. Przeliczenia na złote należy dokonać według średniego kursu euro ogłaszanego przez NBP na pierwszy dzień roboczy października roku poprzedzającego rok podatkowy wprowadzenia środka trwałego do ewidencji (w zaokrągleniu do 1 tys. zł). Co ważne, odpis może zostać dokonany już w miesiącu wprowadzenia środka trwałego do używania.

Zmiana metody amortyzacji środka trwałego

To, która z metod amortyzacji środka trwałego zostanie zastosowana, zależy w większości przypadków od podatnika. Decyzja ta powinna zostać dokładnie przemyślana, ponieważ podatnik nie może zmienić raz zastosowanej metody. Zgodnie bowiem z art. 22h ust. 2 ww. ustawy podatnicy dokonują wyboru jednej z metod amortyzacji dla poszczególnych środków trwałych przed rozpoczęciem ich amortyzacji oraz obowiązkowo stosują ją do pełnego zamortyzowania danego składnika majątku.

Oznacza to, że podatnicy nie mają prawa do zmiany przyjętej na początku metody amortyzacji środka trwałego, ponieważ - jak wynika bezpośrednio z przepisów - ciąży na nich obowiązek stosowania jednej, wybranej metody.

W tym miejscu należy wspomnieć, iż jedyną możliwą zmianą w kwestii amortyzacji środka trwałego jest ta, która następuje przy zastosowaniu degresywnej formy obliczania odpisów. W takim wypadku przepisy ustawy o PIT nakazują przedsiębiorcy zmianę metody na liniową, jeżeli wartość odpisów ustalona według metody degresywnej będzie niższa. Zastosowanie się do tego warunku jest obowiązkowe, natomiast sama zmiana metody nie zależy od podatnika.

Amortyzacja środka trwałego - jakie zmiany są możliwe?

Brak możliwości zmiany przyjętej metody amortyzacji środka trwałego nie oznacza jednak, że przedsiębiorca nie może modyfikować i optymalizować wysokości dokonywanych odpisów amortyzacyjnych. Wraz z początkiem roku podatnicy mają możliwość zmiany częstotliwości dokonywanych odpisów. Prawo to wynika wprost z art. 22h ust. 4 ustawy o PIT.

Zgodnie z ww. przepisem przedsiębiorcy mogą dokonywać odpisów amortyzacyjnych w równych ratach:

• co miesiąc,
• co kwartał,
• jednorazowo na koniec roku.

Prawo to nie wpływa na łączną wysokość odpisów, które należy ująć w kosztach w danym roku podatkowym, jednak zmiana częstotliwości amortyzacji środka trwałego wpłynie pozytywnie na ilość pracy osoby zajmującej się księgowością w firmie. Przedsiębiorca może samodzielnie podjąć decyzję o zmianie częstotliwości. Co ważne - modyfikacji tej nie trzeba nigdzie zgłaszać.

Oprócz zmian w częstotliwości odpisów amortyzacyjnych ustawodawca przewidział również prawo do obniżenia bądź podwyższenia stawek zawartych w wykazie dla środków trwałych amortyzowanych liniowo. By możliwe było skorzystanie z takiego rozwiązania, konieczne jest spełnienie dodatkowych warunków.

Obniżenie stawki amortyzacyjnej możliwe jest bowiem przy wprowadzaniu środka trwałego do ewidencji - przy dokonaniu pierwszego odpisu amortyzacyjnego albo na początku każdego roku podatkowego. Co istotne, wybór niższej stawki niż zawarta w wykazie nie jest obłożony żadnym limitem, w związku z tym podatnik może zastosować równie dobrze odpis w wysokości 1% wartości początkowej rocznie.

Warto jednak pamiętać, że stosowanie niższych stawek nie jest w większości przypadków opłacalne, gdyż mniejsza kwota odpisu trafia do kosztów uzyskania przychodów, co w konsekwencji przyczynia się do wyższych zobowiązań podatkowych. Rozwiązanie to jest jednak korzystne, jeżeli przedsiębiorstwo ponosi straty - w takiej sytuacji niższy odpis przyczynia się do jej pomniejszenia.

Podwyższenie stawki amortyzacji środka trwałego

Innym rozwiązaniem jest podwyższenie stawki amortyzacyjnej, dzięki czemu okres samej amortyzacji środka trwałego ulega skróceniu, a wartość danego składnika majątku znacznie szybciej zostaje rozliczona w kosztach uzyskania przychodu. Jednak w tym przypadku również należy przestrzegać pewnych zasad. Zgodnie z art. 22i ust. 2 ustawy o PIT podatnicy mogą podwyższać stawki amortyzacyjne:

• dla budynków i budowli używanych w warunkach:

• pogorszonych - przy zastosowaniu współczynnika nie wyższego niż 1,2,

• złych - przy zastosowaniu współczynnika nie wyższego niż 1,4,

• dla środków trwałych intensywnie używanych w odniesieniu do warunków przeciętnych lub wymagających szczególnej sprawności technicznej - przy zastosowaniu w tym okresie współczynnika nie wyższego niż 1,4,

• dla środków trwałych zaliczonych do grupy 4-6 i 8 (KŚT) poddanych szybkiemu postępowi technicznemu - przy zastosowaniu współczynnika nie wyższego niż 2,0.

Jeżeli przedsiębiorca zdecyduje się na podwyższenie stawki amortyzacyjnej, powinien dla poszczególnych środków trwałych stosować jeden, wybrany przez siebie współczynnik, przez który mnoży stawkę przyjętą z wykazu. Co ważne, w przypadku wystąpienia pogorszonych lub złych warunków podwyższoną stawkę można zastosować jedynie w okresie, w którym faktycznie one wystąpiły. Natomiast w odniesieniu do składników majątku poddanych szybkiemu postępowi podatnicy mogą podwyższać stawki (lub rezygnować z ich zastosowania), począwszy od miesiąca następującego po miesiącu, w którym środki te zostały wprowadzone do ewidencji bądź od pierwszego miesiąca każdego następnego roku podatkowego.

Podatnik ma również prawo powrócić do stosowanych pierwotnie stawek amortyzacyjnych, które wybrał przy wprowadzaniu składnika majątku do ewidencji.

Podsumowując, mimo że ustawodawca nie pozwala na zmianę metody amortyzacji środka trwałego, to sprawna optymalizacja podatkowa w przedsiębiorstwie możliwa jest dzięki pewnej dowolności podatników w kwestii określania stawek amortyzacyjnych oraz częstotliwości dokonywania odpisów.