Każdy przedsiębiorca w toku prowadzonej działalności gospodarczej narażony jest na niebezpieczeństwo kradzieży posiadanych składników majątkowych. Na skutek kradzieży podatnik ponosi stratę, która w pewnych okolicznościach może zostać zaliczona do kosztów uzyskania przychodu w ramach rozliczenia podatku dochodowego. Z uwagi na fakt, że najczęściej występuje kradzież środka trwałego, zastanowimy się, w jaki sposób kradzież odnosi się do zamortyzowanych składników.
Ogólne zasady ujmowania w kosztach wartości skradzionych przedmiotów
W celu analizy przedstawionego zagadnienia jakom jest kradzież środka trwałego w pierwszej kolejności należy odnieść się do ogólnej definicji kosztów podatkowych. Zgodnie z art. 22 ustawy PIT (odpowiednio art. 15 ustawy CIT) kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w katalogach wyłączeń.
W kontekście powyższej konstrukcji kosztów przyjmuje się powszechnie, że kosztem uzyskania przychodów są tylko takie straty, których występowanie w toku działalności danego rodzaju jest nieuniknione. W rezultacie przy ocenie dopuszczalności ujęcia w kosztach wartości skradzionych środków trwałych należy brać pod uwagę takie czynniki, jak winę podatnika jako przyczynę powstania straty. Chodzi mianowicie o to, aby w kosztach ujmować tylko takie straty, które były niezawinione przez podatnika i powstały na skutek zdarzeń nieprzewidywalnych i nie do uniknięcia przez podmiot gospodarczy racjonalnie i starannie prowadzący swoje interesy. Z drugiej strony jeśli kradzież środka trwałego została spowodowana z winy podatnika, na skutek jego zaniedbań lub nieprawidłowego nadzoru nad pracownikami, to organy podatkowe konsekwentnie odmawiają prawa do ujmowania skradzionego składnika w kosztach podatkowych.
Powyższe znajduje swoje potwierdzenie w pismach wydawanych przez organy podatkowe. Przykładowo, jak wskazał Dyrektor Izby Skarbowej w Rzeszowie w piśmie z 8 grudnia 2005 r., IS.IX/1-415/84/05:
Aby kradzież zarówno środków trwałych, jak i obrotowych, zaliczyć w straty stanowiące koszt uzyskania przychodu poszkodowany musi udowodnić, iż w danym przypadku mamy do czynienia ze zdarzeniem losowym, rozumianym jako zdarzenie nieprzewidywalne i nie do uniknięcia. Nie można jednak uznać za koszt uzyskania przychodu strat w środkach trwałych i obrotowych w sytuacji, gdy zostanie udowodnione, że środki te nie były zabezpieczone lub były zabezpieczone w sposób nienależyty.
Utrata środków trwałych podlegających amortyzacji
Jak powszechnie wiadomo, środki trwałe będące własnością lub współwłasnością podatnika podlegają ujęciu w kosztach podatkowych poprzez odpisy amortyzacyjne od wartości początkowej. Warto zatem zastanowić się, co w przypadku, gdy kradzież środka trwałego nastąpi w trakcie prowadzenia amortyzacji. W celu wyjaśnienia tego zagadnienia należy sięgnąć do treści art. 23 ust. 1 pkt 5 ustawy PIT (art. 16 ust. 1 pkt 5 ustawy CIT), który podaje, że nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodów strat w środkach trwałych oraz wartościach niematerialnych i prawnych w części pokrytej sumą odpisów amortyzacyjnych. Oznacza to, że w przypadku kradzieży środka trwałego do kosztów uzyskania przychodu można zaliczyć stratę, ale tylko w części, której wysokość ustala się, odejmując od wartości początkowej tego środka wartość dokonanych odpisów amortyzacyjnych.
Przykład 1.
Podatnik zakupił środek trwały o wartości 20 000 zł. Dotychczasowe odpisy amortyzacyjne wynoszą 14 000 zł. Pomimo zachowania należytej staranności oraz zapewnienia właściwych procedur nadzoru, środek trwały został skradziony. W takich okolicznościach podatnik może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu pozostałą, niezamortyzowaną wartość środka trwałego, tj. 6000 zł.
Kradzież środka trwałego całkowicie zamortyzowanego
W świetle dotychczas przywołanych przepisów oraz argumentów należy wyraźnie stwierdzić, że w sytuacji, gdy kradzież dotyczy całkowicie zamortyzowanego środka trwałego, brak jest podstaw do ponownego ujęcia w kosztach podatkowych wartości skradzionego środka trwałego. Dodatkowo podkreślić wypada, że bez znaczenia pozostaje fakt, w jaki sposób dokonano całkowitej amortyzacji środka trwałego. W rezultacie zarówno w przypadku amortyzacji systematycznej, jak i na skutek jednorazowego odpisu amortyzacyjnego, wartość środka trwałego nie może zostać ujęta w kosztach uzyskania przychodu.
Przykład 2.
Mały podatnik zakupił środek trwały o wartości 40 000 zł. W tym samym roku dokonał jednorazowego odpisu amortyzacyjnego. Pomimo zachowania wszelkich środków ostrożności, środek trwały został skradziony. Podatnik nie ma możliwości ujęcia w kosztach straty z tytułu kradzieży tego składnika majątku, ponieważ już wcześniej, na skutek jednorazowego odpisu zaliczono całą jego wartość do kosztów uzyskania przychodu.
Rachunkowe ujęcie kradzieży środka trwałego
W myśl art. 3 ust. 1 pkt 32 ustawy o rachunkowości, koszty związane pośrednio z działalnością operacyjną jednostki, w tym między innymi koszty związane ze zbyciem środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych, a także z przekazaniem nieodpłatnie, w tym w drodze darowizny aktywów, zalicza się do pozostałych kosztów lub przychodów operacyjnych. W przypadku kradzieży do kosztów zalicza się wartość aktywów wynikającą z ksiąg rachunkowych – zaś w przypadku w pełni umorzonych środków trwałych wartość ta wynosi zero, a zatem nie dojdzie do obciążenia kosztów.
