Badania profilaktyczne praktykantów

Przepisy prawa pracy umożliwiają różnym podmiotom przyjmowanie praktykantów. Podstawowym aktem prawnym w tym zakresie jest ustawa o praktykach absolwenckich. W innych regulacjach również przewidziano podobne rozwiązania (np. staż odbywany u pracodawcy na podstawie skierowania z urzędu pracy). Jak w takich przypadkach wyglądają badania profilaktyczne praktykantów – piszemy na ten temat w niniejszym artykule.

Odbywanie praktyki na podstawie ustawy o praktykach absolwenckich

W odniesieniu do organizowania praktyk warto odwołać się do przepisów Ustawy z dnia 17 lipca 2009 roku o praktykach absolwenckich, dalej jako „ustawa z dnia 17 lipca 2009 roku”.

Zgodnie z tymi regulacjami osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej może zorganizować praktykę, której celem jest ułatwienie absolwentom uzyskiwania doświadczenia i nabywania umiejętności praktycznych niezbędnych do wykonywania pracy.

Praktyka odbywa się na podstawie pisemnej umowy o praktykę absolwencką zawieranej pomiędzy praktykantem a podmiotem przyjmującym na praktykę, która określa w szczególności:

• rodzaj pracy, w ramach której praktykant ma uzyskiwać doświadczenie i nabywać umiejętności praktyczne;
• okres odbywania praktyki;
• tygodniowy wymiar czasu pracy w ramach praktyki;
• wysokość świadczenia pieniężnego, jeżeli praktyka ma być odbywana odpłatnie (praktyka może mieć także nieodpłatny charakter).

Wspomniana wyżej umowa jest zawierana na okres nie dłuższy niż 3 miesiące, przy czym nie może dotyczyć pracy szczególnie niebezpiecznej w rozumieniu przepisów wydanych na podstawie art. 237(15) Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (kp).

Przytoczony przepis zobowiązuje pracodawcę do zapewnienia praktykantowi bezpiecznych i higienicznych warunków odbywania praktyki, nawiązując tym samym do zapisów art. 304 § 2 kp, który odnosi się do studentów i uczniów niebędących pracownikami danego podmiotu.

Obowiązek zagwarantowania praktykantowi bezpiecznych i higienicznych warunków odbywania praktyki nie jest jednak równoznaczny z koniecznością kierowania na badania profilaktyczne.

Taki stan prawny znajduje potwierdzenie również w przepisie art. 4 Ustawy z dnia 17 lipca 2009 roku. Zgodnie z jego postanowieniami do praktyki nie mają zastosowania przepisy kp, z określonymi wyjątkami dotyczącymi: równego traktowania w zatrudnieniu (art. 18(3a)-18(3e), dobowych i tygodniowych norm czasu pracy i długości okresów rozliczeniowych (art. 129 § 1), tygodniowego łącznego czasu pracy oraz minimalnego dobowego i tygodniowego odpoczynku (art. 129 § 1, art. 131 § 1, art. 132 § 1, art. 133 § 1), prawa do 15-minutowej przerwy w pracy, jeżeli czas pracy praktykanta wynosi co najmniej 6 godzin (art. 134) oraz zasad świadczenia pracy w porze nocnej (art. 151(7)).

Przykład 1.
Pan Emil prowadzi niewielką firmę usługowo-handlową. W dziale biurowym powstał wakat w związku z urlopem macierzyńskim jednej z pracownic. Przedsiębiorca zastanawiał się nad zatrudnieniem osoby na zastępstwo, dowiedział się jednak o możliwości skorzystania z usług praktykanta. Pan Emil zorganizował stanowisko pracy dla praktykanta według zasad określonych w ustawie o praktykach absolwenckich. Czynności, jakie mają być wykonywane w ramach praktyki, polegają na uzyskaniu doświadczenia i nabyciu umiejętności w zakresie podstawowych prac biurowych. Czy należy przeprowadzić badania?

Pan Emil nie skierował praktykanta na badanie profilaktyczne, z przepisów nie wynika bowiem taki obowiązek.

Rzeczywiście, ustawa z dnia 17 lipca 2009 roku nie zobowiązuje danego podmiotu do kierowania praktykantów na badania lekarskie. Czy jednak można wykonać takie badania z inicjatywy pracodawcy?

Przykład 2.
Pan Marek prowadzi warsztat samochodowy świadczący usługi w szerokim zakresie. Przewidywany wzrost liczby realizowanych usług w okresie jesienno-zimowym stanowił przesłankę dla pana Marka do przyjęcia praktykanta na podstawie 3-miesięcznej odpłatnej umowy o praktykę absolwencką. Praktykant będzie wykonywał pewne czynności na otwartej przestrzeni, będzie zatem narażony na zmienne warunki atmosferyczne. Czy należy przeprowadzić badania?

Pan Marek skierował kandydata do pracy na wstępne badania profilaktyczne na warunkach takich jak w przypadku pracowników. Uczynił to, choć ustawa o praktykach absolwenckich nie zobowiązuje go do tego. Pan Marek chciał się jednak upewnić w kwestii dobrego stanu zdrowia praktykanta.

Zajęcia odbywane na terenie zakładu pracy przez studentów i uczniów

Pracodawca jest obowiązany – zgodnie z art. 304 § 2 kp – zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki zajęć odbywanych na terenie zakładu pracy przez studentów i uczniów niebędących jego pracownikami. Wskazany obowiązek nie jest jednak tożsamy z koniecznością skierowania na badania profilaktyczne, brak bowiem odesłania do art. 229 kp, który jest tak skonstruowany, że odnosi się wyłącznie do pracowników (jak wspomnieliśmy powyżej – studenci i uczniowie nie posiadają tego statusu).

W odniesieniu do wskazanych osób stosuje się m.in. przepisy Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 sierpnia 2019 roku w sprawie badań lekarskich kandydatów do szkół ponadpodstawowych lub wyższych i na kwalifikacyjne kursy zawodowe, uczniów i słuchaczy tych szkół, studentów, słuchaczy kwalifikacyjnych kursów zawodowych oraz doktorantów.

Staż odbywany u pracodawcy przez skierowanego bezrobotnego

Jako swego rodzaju praktykę zawodową można też potraktować staż odbywany u pracodawcy przez bezrobotnego skierowanego przez urząd pracy. Przepisy ustawy o promocji zatrudnienia zakładają, że – przed skierowaniem bezrobotnego na staż – starosta może skierować taką osobę na badania lekarskie lub psychologiczne, które mają na celu stwierdzenie zdolności bezrobotnego m.in. do odbywania stażu oraz określenie szczególnych predyspozycji psychofizycznych wymaganych do wykonywania zawodu. Jednocześnie przepisy wykonawcze zobowiązują organizatora stażu do zapewnienia bezrobotnemu profilaktycznej ochrony zdrowia w zakresie przewidzianym dla pracowników. Według opinii resortu pracy, jeżeli urząd pracy nie skierował bezrobotnego na wstępne badania lekarskie, powinien to uczynić pracodawca organizujący staż.

Przykład 3.
Pan Adam podpisał umowę ze starostą, której przedmiotem było zorganizowanie stażu dla osoby bezrobotnej. Po zgłoszeniu się stażysty pracodawca poprosił o przedstawienie zaświadczenia lekarskiego o zdolności do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Bezrobotny został przebadany na wniosek urzędu pracy i posiada taki dokument. Czy należy przeprowadzić badania?

Bezrobotny został przebadany i posiada odpowiedni dokument. W przeciwnym wypadku pan Adam powinien skierować stażystę na badania lekarskie ukierunkowane na weryfikację zdolności do świadczenia pracy określonego rodzaju.

Praktykant będący osobą młodocianą zatrudniony przez pracodawcę

Pracodawca, który zawiera z osobami młodocianymi umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, na podstawie przepisów prawa pracy jest obowiązany do profilaktycznej ochrony zdrowia tych osób. Szczególny charakter tej ochrony przejawia się także poprzez nałożenie na pracodawcę obowiązku badań lekarskich pracowników młodocianych.

W przypadku praktykantów będących pracownikami młodocianymi nie ma zatem wątpliwości co do zobowiązań pracodawcy w zakresie badań profilaktycznych tych osób.

Badania profilaktyczne praktykantów – podsumowanie

Przedsiębiorcy korzystający z pracy praktykantów są obowiązani zapewnić im bezpieczne i higieniczne warunki odbywania praktyk. Nie jest to jednak równoznaczne w każdym przypadku ze zobowiązaniami w zakresie badań profilaktycznych. Jest tak np. w razie przyjmowania przez dany podmiot osób na podstawie ustawy o praktykach absolwenckich. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby dana firma sama wystąpiła z inicjatywą takich badań, jeśli uzna to za uzasadnione. Z kolei studenci i uczniowie odbywający zajęcia na terenie zakładu pracy są objęci badaniami lekarskimi, na które kieruje jednostka dydaktyczna. Określone obowiązki w przedmiocie badań profilaktycznych ciążą natomiast na pracodawcy, który zatrudnia praktykanta będącego osobą młodocianą.