Jak obliczyć dodatek wyrównawczy do wynagrodzenia?

Pracownik ma prawo otrzymać za wykonaną pracę wynagrodzenie w określonej wysokości ustalonej uprzednio przez strony stosunku pracy. Oprócz płacy zasadniczej często przysługują mu dodatki do wynagrodzenia należne na podstawie przepisów powszechnie obowiązujących lub zakładowych regulacji. Wśród nich unormowania ustawowe przewidują prawo do dodatku wyrównawczego. Jak obliczyć dodatek wyrównawczy oraz  jaki charakter mają te należności oraz w jaki sposób ustala się ich wysokość – o tym w poniższym artykule.

Dodatek wyrównawczy – ogólna charakterystyka

Dodatek wyrównawczy jest świadczeniem mającym zrekompensować pracownikowi utratę części wynagrodzenia wskutek wymuszonego przepisami niewykonywania pracy. W ogólnym ujęciu wspomniane dodatki przysługują pracownikom w określonych przypadkach wskazanych w przepisach Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwanej dalej „kp”; dotyczy to okoliczności wymienionych w przepisach kp określających uprawnienia pracownicze związane z rodzicielstwem oraz w unormowaniach z zakresu profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników.

Dodatki wyrównawcze należne na podstawie kp obejmują:

• dodatek dla pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko piersią przysługujący na podstawie art. 179 § 4 kp, w razie gdy zmiana warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku, skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia. Przepis ten odnosi się do pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko piersią zatrudnionej przy pracy wzbronionej takiej pracownicy (wykaz tych prac zawarto w załączniku do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 roku w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią). Pracodawca zatrudniający wspomnianą pracownicę w opisanych warunkach jest obowiązany odpowiednio: przenieść ją do innej pracy, dostosować dotychczasowe stanowisko do wymagań określonych w przepisach ochronnych lub tak ograniczyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracownicy. Jeżeli wskazane działania są niemożliwe lub niecelowe, pracodawca jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy;
• dodatek przysługujący pracownicy zatrudnionej w porze nocnej, w przypadku gdy pracownica zaszła w ciążę (art. 178¹ kp). Pracodawca zatrudniający taką pracownicę jest obowiązany na okres jej ciąży zmienić rozkład czasu pracy w sposób umożliwiający wykonywanie pracy poza porą nocną, a jeżeli jest to niemożliwe lub niecelowe, przenieść pracownicę do innej pracy (niewymagającej pracy w porze nocnej);
• dodatek przysługujący pracownikowi na podstawie art. 230 kp. Zgodnie z § 1 tego unormowania w razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej pracodawca jest obowiązany, kierując się orzeczeniem lekarskim, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu, przenieść pracownika do innej pracy nienarażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy. Jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy;
• dodatek przysługujący na podstawie art. 231 kp pracownikowi, który został przeniesiony przez pracodawcę do odpowiedniej pracy, stosownie do dyspozycji ustalonych w orzeczeniu lekarskim, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jeżeli wynagrodzenie pracownika po przeniesieniu jest niższe od dotąd wypłacanego, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres maksymalnie 6 miesięcy.

Ustalanie wynagrodzenia do celów określenia dodatku wyrównawczego

Postępowanie w zakresie ustalenia wynagrodzenia dla celów obliczenia dodatku wyrównawczego określono w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (MPIPS) z dnia 29 maja 1996 roku w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy, zwanym dalej „rozp. MPIPS z dnia 29 maja 1996 roku”.

Zgodnie z § 7 ust. 1 rozp. MPIPS z dnia 29 maja 1996 roku dodatek do wynagrodzenia przysługujący:

• pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko piersią (art. 179 § 4 kp);
• pracownikowi, u którego stwierdzono objawy wskazujące na powstawanie choroby zawodowej (art. 230 § 2 kp);
• pracownikowi, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (art. 231 kp)

– stanowi różnicę między wynagrodzeniem z okresu poprzedzającego przeniesienie a wynagrodzeniem po przeniesieniu pracownika do innej pracy.

Przy obliczaniu dodatków wyrównawczych należy zatem zastosować przepisy Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 roku w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop, zwanego dalej „rozp. urlopowym”.

Podstawę obliczania dodatków wyrównawczych według składników wynagrodzenia określonych w stawkach godzinowych albo za inny okres krótszy niż 1 miesiąc oraz zmiennych składników wynagrodzenia wypłacanych za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc stanowi wynagrodzenie za jeden dzień z okresu poprzedzającego przeniesienie do innej pracy. W tym celu wynagrodzenie ustalone zgodnie z zasadami przewidzianymi dla obliczania wynagrodzenia za urlop określonymi w rozp. urlopowym dzieli się przez liczbę dni kalendarzowych, za które pracownikowi przysługiwało wynagrodzenie przed przeniesieniem (§ 9 ust. 1 rozp. MPIPS z dnia 29 maja 1996 roku).

Podstawę obliczania dodatku wyrównawczego, według składników wynagrodzenia wypłacanych za okresy dłuższe niż 1 miesiąc, stanowi wynagrodzenie za jeden dzień z okresu poprzedzającego przeniesienie do innej pracy, określone w myśl zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu za urlop (§ 15–19 rozp. urlopowego), z tym że wynagrodzenie to dzieli się przez liczbę dni kalendarzowych, za które pracownikowi przysługiwało wynagrodzenie. W celu obliczenia dodatku wyrównawczego za okres miesięczny stosuje się odpowiednio § 9 ust. 2 rozp. MPIPS z dnia 29 maja 1996 roku (patrz: ramka powyżej).

Zmniejszanie dodatku wyrównawczego

W § 8 rozp. MPIPS dnia 29 maja 1996 roku określono zasady pomniejszania dodatku wyrównawczego w przypadku, gdy pracownikowi – po powierzeniu innej pracy – nie przysługuje wynagrodzenie. Dodatek wyrównawczy do wynagrodzenia według składników wynagrodzenia określonych w stawkach miesięcznych w stałej wysokości zmniejsza się za każdy dzień pracy, za który pracownikowi po powierzeniu innej pracy nie przysługuje wynagrodzenie. W tym celu kwotę dodatku wyrównawczego dzieli się przez:

• współczynnik służący do ustalenia ekwiwalentu za 1 dzień urlopu wypoczynkowego (obliczany na zasadach określonych w przepisach rozp. urlopowego). W 2021 roku współczynnik ten – w odniesieniu do pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy – wynosi 21. Należy go proporcjonalnie obniżyć, stosownie do wymiaru etatu pracownika;
• liczbę 30 – w przypadku otrzymania przez pracownika wynagrodzenia chorobowego określonego w art. 92 kp albo zasiłku chorobowego przewidzianego w Ustawie z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Otrzymany wskutek powyższych działań wynik mnoży się przez liczbę dni, za które pracownikowi przysługiwało to wynagrodzenie lub zasiłek, i otrzymaną kwotę odejmuje się od dodatku wyrównawczego.

Dodatek wyrównawczy nie podlega waloryzacji w okresie ich pobierania przez pracowników. Taki wniosek wynika z sentencji Uchwały Sądu Najwyższego (SN) z dnia 20 marca 1992 roku (I PZP 18/92 OSNC 1992/12/215). Sędziowie SN uznali, że dodatek wyrównawczy – w zakresie składników wynagrodzenia określonych w stawkach miesięcznych w stałej wysokości – stanowi różnicę między wynagrodzeniem przysługującym bezpośrednio po przeniesieniu do innej pracy a wynagrodzeniem, które przysługiwało pracownikowi bezpośrednio przed przeniesieniem i nie podlega zmianie do końca okresu, w którym pracownik jest objęty szczególną ochroną stosunku pracy.

Podsumowanie - dodatek wyrównawczy 

W pewnych okolicznościach opisanych w przepisach kp pracownikom przysługują dodatki do wynagrodzenia. Stanowią one rekompensatę za utraconą część zarobków wskutek zmian w zakresie warunków zatrudnienia podjętych przez pracodawcę w celu realizacji obowiązków wynikających z konkretnych postanowień kp. Wynagrodzenie do celów ustalenia dodatku wyrównawczego oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia urlopowego, z uwzględnieniem przepisów rozp. MPIPS z dnia 29 maja 1996 roku.